Nieuwe Friese spelling, een gûd idee?
HENK WOLF –
Provinciale Staten van Friesland hebben besloten de officiële Friese spelling te wijzigen. Het beruchtst is de nieuwe regel voor de schrijfwijze van de oe-klank. De nieuwe regel zegt dat er een oe wordt geschreven als het ‘duidelijk overeenkomstige Standaardnederlandse woord’ die ook heeft. In andere gevallen wordt een û geschreven. Die regel zou eenduidig en makkelijker leerbaar zijn. Laten we eens bij een paar Friese woorden met een oe-klank bekijken of dat waar is.
boesgroen/bûsgroen – in het Nederlands ‘overhemd’. Of moet je kijken naar het verwante, maar onbekende ‘boezeroen’?
bloeske/blûske – kan in het Nederlands als ‘bloes’ en als ‘blouse’ worden geschreven. Wil dat zeggen dat het Fries dan twee spellingen toelaat? En is een Friese ‘bloes’ niet een overhemd en een Nederlandse ‘bloes/blouse’ een dameskledingstuk?
hoenear/hûnear – in het Nederlands ‘wanneer’, dus zonder oe, maar er zit wel het woord ‘hoe’ in. Of speelt dat geen rol?
brûs/broes – in het Nederlands een ‘douche’, dus in het Fries ‘brûs’. Maar het Nederlands heeft wel een ‘broes’ voor op de gieter. Dus je wast je ‘ûnder de brûs’ en je geeft de planten water ‘mei in broes’? Maar het is toch hetzelfde ding?
doe/dû – is ’toen’ overeenkomstig genoeg? Moet ik een etymologisch woordenboek pakken om te kijken of dat dezelfde oorsprong heeft?
tûfe/toefe, wynpûster/wynpoester, boekel/bûkel – volgens Van Dale zijn ’toef’ (kuif) en ‘poesten’ (blazen) Nederlandse woorden, maar ‘windpoester’ niet. ‘Boekel’ (beukennoot) staat in het WNT. Maar wie kent die Nederlandse woorden?
poepetoer/pûpetoer – een ‘heksentoer’, dus zonder ‘oe’. Of moet ik bij samengestelde woorden naar de afzonderlijke woorddelen kijken? Dat staat niet in de nieuwe regeling. En is ‘poep’ voor ‘Duitser’ dan ook Nederlands? Ja, verrek, het staat in de Van Dale. Maar ‘poeps’ weer niet, dus dan wordt dat ‘pûpsk’ in het Fries?
dûzelje/doezelje – het Nederlands kent ‘doezelen’, dus het zal wel ‘doezelje’ worden. Maar ‘dûzelich’ dan? Dat is ‘duizelig’. Moet dat dan met een û blijven? En wat is de ‘duidelijk overeenkomstige Standaarnederlandse’ vertaling van ‘dûzje’?
koerant/kûrant – het Nederlands heeft ‘courant’, zonder oe, dus wordt het in het Fries dan ‘kûrant’? Maar dit is een Frans leenwoord! Daar gaan Provinciale Staten niet over. Blijft de regel dan van kracht dat je in vreemde woorden voor een r een oe schrijft?
koese/kûse, koeienearje/kûienearje – ‘koese’ komt van ‘coucher’ en ‘koeienearje’ van ‘couillonner’. Dat zijn Franse woorden. Maar tot nu toe werden ze gespeld alsof ze geen vreemde woorden waren. Blijft dat zo? En hoe moet ik dat weten?
De nieuwe spelling is dus evenmin eenduidig als de oude. En ze heeft een extra nadeel. Mensen spellen namelijk alleen in het begin van het leerproces analytisch (beredenerend). De overgrote meerderheid onthoudt al snel lettercombinaties en woorden en schrijft na een paar maanden grotendeels op woordbeeld. Daardoor kunnen Engelsen en Fransen hun onsystematisch gespelde talen schrijven. Daardoor ook maken wij in het Nederlands weinig fouten met au/ou en ei/ij. En daardoor maken we juist veel fouten met de d/t van werkwoorden, waarvoor analytisch spellen noodzakelijk is.
De ervaring leert dat de keuze tussen û en oe een beginnersprobleem is. Na een tijdje gaat het vanzelf goed, doordat de leerders woordbeeld opbouwen. Wel hardnekkige problemen zijn de spelling van Franse leenwoorden (“stantaasje”, te laagfrequent), de werkwoordspelling (“hy wurd”, vereist analytisch spellen), de keuze tussen g/ch (“aardigheid”, Nederlands woordbeeld dringt zich op) en het verschijnen van spellingvormen van voor 1980 (“hawn”, “houn”).
Dat laatste belooft tientallen jaren van nieuwe spelfouten; straks is er welgeteld één boek in de officiële spelling – de woordenlijst. Alle andere Friese teksten frustreren het opbouwen van een correct woordbeeld. Niemand schrijft straks meer op gevoel goed. Woorden in nieuwe teksten (‘drûch’, ‘bûsgroen’?) worden bovendien onvindbaar in de bestaande woordenboeken, woorden in oude teksten keurt de staveringshifker af. Schrijvers boycotten de nieuwe spelling of verkiezen het Nederlands. En dat allemaal voor een fictief voordeel.
Of skrjuwers stappe ûr op in TrynsRyms-achtige fariant.
Wie mee wil puzzelen over de juiste schrijfwijze van woorden met een oe-klank, die vindt hier de letterlijke tekst van het Statenbesluit:
http://www.fryslan.nl/7945/24-april-2013-vergadering-provinciale-staten/files/10ba-ps-stuk%20gs_wiziging%20staveringsregeling%20frysk.pdf
`”Bûsgroentsje” stiet sa net yn it WFT, mar de foarbylden jouwe dúdlik dat dy stavering aardich húsriem west hat. Miskien in gefal fan folksetymology, ferlykber mei (foar 1980) ad-for-tinsje?
(Ferbettering)
`”Bûsgroentsje” stiet sa net yn it WFT, mar de foarbylden jouwe dúdlik oan dat dy stavering aardich húsriem west hat. Miskien in gefal fan folksetymology (op grûn fan “bûse”), ferlykber mei (foar 1980) ad-for-tinsje?
Soe kinne, mar ik haw it idee dat der yn ’t foarige net altyd like systematysk stavere waard. Dat kin der ek mei ûnder stekke.
Myn útstel: oe foar de koarte oe-klank, oee foar de lange, foar r inkeld oe. Binne wy ek fan dy dakjebrot ou.
Sadwaande: boeter, goeed, boer, koeten, stjoer, fjoer, boesgroeen, koese, it bloeske.
Lyksa: fuort mei de ú, koarte uu-klank uu of u yn iepen wurdlid, lange ue: uutslute, nuet, besluut, nuete, bruun, brune.
Ensafuorthinne.
No wit ik net oft Goaitsen in grapke makker, mar syn foarstellen meitsje fan it Frysk krekt sa’n ûnsjoch soatsje as it Stêdsk. Teminsken, sa as ien dat tsji twurdich tsjinkomt op sosjale media.
Ik ben de interfacetaal van de Foxmail email cliënt aan het vertalen naar het Fries, dit na ik het eerst vanuit het Engels naar het Nederlands vertaald te hebben. Ik ben Brabander en kom erg graag in Friesland. Ik kan Fries ook heel goed verstaan en vind het vooral een heel erg mooie taal, een mooi erfgoed, niet alleen van Friesland, maar van heel Nederland. Voor het vertalen gebruik ik een tweetal websites die nog de oude (en dus correcte spelling) gebruiken. Ik heb in Word echter ook de Friese spellingscontrole van 2003, dus ik kan zelf nog veel checken. Ook die is in het correcte Fries, dus niet de “nieuwe spelling” zoals de Provinciale Staten van Friesland “letterlijk” door de strot van echte Friezen probeert te drukken.
Voor de eindcontrole van mijn vertaling heb ook wat hulp gevraagd van wat Friese vrienden, maar helaas hebben veel Friezen op school geen Fries gehad als leervak, veel jonge en oudere generaties lezen en schrijven toch liever Nederlands (wel jammer).
Volgens mij werken er bij de Provinciale Staten van Friesland ambtenaren die de Friese taal zelf ook niet in woord en geschrift beheersen, of komen die ambtenaren zelfs niet eens uit Friesland…
Ambtenaren hebben altijd de neiging hun eigen baan te creëren door overal nieuwe regels te verzinnen of aan te passen, en kennelijk mag daar ook een mooie taal voor sneuvelen!
Ik hoop dat Friesland in opstand komt tegen de brute verkrachting van hun fantastisch mooie taal! En hopelijk houden deze ambtenaren de eer aan zichzelf en nemen ze op eigen initiatief ontslag bij de Provinciale Staten van Friesland.
Prachtig pleidooi voor de Friese taal van Leo Berkhout. Leo ik verwelkom je graag als een “Honerary Friesian” op de jaarlijkse informele Friese dag in Nieuw Zeeland op 17/03/2019 deze keer bij,
Boukje en Ben Lenting. In Matangi bij Hamilton Waikato N- Eiland. Ik heb ook onderwijs in mijn eigen Fryske taal moeten ontberen en probeer het nu nog wat in te halen. Op de middelbare school heb ik nogal wat tribale pesterijen mee gemaakt op de kostschool waar ik zat in Medemblik “West Friesland” NB in 1962-1965 over BV: “jij stomme Fries ga terug naar je eigen land, je wil toch onafhankelijkheid wat doe je toch hier!!! Je spreekt geen eens “fatsoenlijk” Nederlands!!
Dit heeft mij belangstelling gegeven voor talen in het algemeen en me een nog trotsere Fries gemaakt met liefde voor de Friese taal en cultuur. Dit moet bewaard blijven voor onze kinderen en voor heel Frieslân met dakjes en alle phonetica die maar nodig zijn.
Hou doe! Leo! Keep up the good work fantastisch!