Benaud foar it Hollânsk

HENK WOLF – 

Skriuwe jo ‘gearkomste’ of skriuwe jo ‘fergadering’? Grutte kâns dat jo kieze foar de earste foarm. Yn it Standertfrysk is ‘fergadering’ min ofte mear yn ‘e ban dien. Sa’n wurd, dat dúdlik sjen lit dat it fan Hollânsk komôf is, beskôgje Fryskskriuwers manmachtich as ‘min Frysk’.

Ik kin net folle minsken dy’t har ôffreegje wat ‘min Frysk’ no krekt betsjut. Of in bytsje oars sein: net folle minsken freegje har ôf wêrom’t ‘gearkomste’ no safolle better is as ‘fergadering’. As ik minsken dernei freegje, komme se soms wat stammerjend mei de foarsichtige suggestje dat ‘gearkomste’ de echte, âlde Fryske foarm wêze moat en dat it Hollânske ‘fergadering’ dat stikje taalerfskip út it stee wrot.

Dat is net sa. ‘Gearkomste’ is helendal net in âld wurd. It is yn ‘e 19e ieu betocht as puristysk alternatyf foar ‘fergadering’, dat doe al in pear desenniums yn ‘e moade wie. En net sa heel folle letter kaam it Ingelske ‘meeting’ op as alternatyf.

Wat Friezen gauris net yn ‘e rekken ha, is dat it Hollânsk op twa manieren ynfloed útoefenet op it Frysk. Ien manier kinne wy allegear wol betinke: ûntliening. Sa is yn de 20e ieu it Hollânske ‘neus’ yn it Frysk bedarre en it wurd ‘been’ liket no yn it opkommen te wêzen en ‘foet’ en ‘skonk’ stadichoan fuort te drukken.

It Hollânsk beynfloedet it Frysk lykwols ek trochdat Friezen ophâlde mei it brûken fan tige gewoane wurden, om’t dy lykje op in Hollânsk wurd. By ‘fergadering’ gong it noch om in lienwurd dat guon Friezen mije woenen, mar party Fryskskriuwers mije sels wurden fan it type ‘elkenien’, ‘heel’ en ‘it bosk’, wylst dy al langer yn it Frysk foarkomme as de populêre alternativen ‘eltsenien’, ‘hiel’ en ‘de bosk’. Sa net, mar de lêste twa foarbylden ha it sels noait fierder skopt as de Wâlden. Op ‘e Klaai ha se it altyd oer ‘heel’ en ‘it bosk’ hân.

Wat is ‘min Frysk’ dan, as it net it Frysk is sa’t dat earder praat waard? Om in bytsje flau te begjinnen: ‘min Frysk’ is dat Frysk dat net ‘geef’ is. En wat ‘geef’ is, dat meitsje de makkers fan de Fryske learboeken en neislachwurken út. De Afûk hat wat dat oangiet in tsjokke finger yn ‘e brij, mar ek de wurdboekmakkers fan de Fryske Akademy en de learboekmakkers fan Cedin dogge mei. En foar in grut part skriuwe sy hast sûnder krityk al mear as in heale ieu inoars wurk oer.

In foarbyld: taalûndersikers witte dat de wurden ‘ea’ en ‘nea’ al yn 1700 útstoarn wienen. De Friezen hawwe sa’n oardel ieu lang allinne mar ‘oait’ en ‘noait’ brûkt, oant in pear 19e-ieuwers betochten dat dy wurden der wat te Hollânsk útseagen. Doe binne de liken ‘ea’ en ‘nea’ opdold, trouwens ek noch mei in justjes oare betsjutting as dat se foar 1700 hienen.

It is my net yn ‘e wei as minsken leaver ‘gearkomste’ skriuwe as ‘fergadering’, mar it is my wol yn ‘e wei as se dat dogge, om’t se tinke dat se dêrmei tichter by in âlde faze fan it Frysk bliuwe. Hollandofoby is ek in foarm fan Hollânske ynfloed op it Frysk en ik hoopje dat de makkers fan de noarmen foar geef Frysk dêr ris wat dúdliker oer wêze soenen.