2018: Zin in de toekomst

Leeuwarden, als hoofdstad van Fryslân, wil worden gekozen tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Het gaat om veel méér dan cultuur alleen, zeggen de denkers en doeners die als ‘Coöperatie 2018’ werken aan de uitgangspunten van het bidbook.

Culturele Hoofdstad van Europa willen worden, wat betekent dat? Voor ons betekent het: vol creatieve energie en enthousiasme zin hebben in de toekomst.

Zin in de ontwikkeling van Leeuwarden, maar ook van de gehele provincie Fryslân. Wij willen beginnen aan dat avontuur. Van Leeuwarden een aanjager maken op allerlei terreinen: het stimuleren van de werkgelegenheid, het uitbouwen van de kenniseconomie, maar ook het herontdekken en opfrissen van de Friese identiteit, taal en cultuur in een Europese context. Bouwen aan een stad, een prachtige stad, die economisch, maatschappelijk en cultureel de hoofdstad kan zijn van een trots Fryslân.

Het is een ambitie waarmee we nú moeten beginnen. Geen cynisme, blinder. Optimisme! We hebben een spannende reis voor de boeg. Er zijn concurrenten. We doen als het ware mee aan de Culturele Olympische Spelen van Europa. En je wordt echt geen Culturele Hoofdstad door een festivalletje hier en een symposiumpje daar te organiseren. Je wordt Culturele Hoofdstad als je een visie hebt op je stad, je omgeving en je bijdrage aan het Europese debat. Een visioen, een ideaal. Een idee over hoe het zou kunnen zijn.

Een droom
Het Europese programma van Culturele Hoofdsteden is niets anders dan een podium waarop je lokale en regionale vraagstukken in een Europese context kunt plaatsen. De bedoeling is om in een proces van artistieke interventies de samenleving zowel cultureel als sociaal en economisch te raken. Om werkelijke veranderingen op gang te brengen, die een langere periode werkzaam zijn. Je wordt Culturele Hoofdstad als je een perspectief hebt dat niet stopt in 2018, maar dat nog jaren daarna doorwerkt.

En als je een boodschap hebt aan Europa. We willen Leeuwarden en Fryslân in een moderne, internationale context zien. Vanuit de worteling in de eigen regio zoeken naar partners, voorbeelden en gelijkgestemden over de grenzen. Fryslân is hét schoolvoorbeeld in Europa van een regio die worstelt met z’n ontwikkeling. Een gebied bovendien waaraan een minderheidscultuur altijd een forse, maar in moderne tijden steeds minder voelbare bijdrage heeft geleverd. Een gebied dat een ‘new vision of the future’ nodig heeft.

Ja, misschien is dat een droom. Een droom van een jongere generatie Friezen, die niet willen blijven hangen in nostalgie. De droom van een ‘glocale’ netwerk-generatie, die lokaal leeft en globaal denkt. Die grutsk is op Fryslân, maar ook overtuigd is van de noodzaak om een impuls te geven. Zodat Leeuwarden en Fryslân ook de komende decennia levensvatbare, authentieke en originele grootheden blijven, met genoeg ‘human capital’.

Wij geloven dat Culturele Hoofdstad 2018 het begin kan zijn van een nieuw zelfvertrouwen en bewustzijn in deze provincie. We willen een ontwikking op gang brengen van kwetsbaarheid naar zelfredzaamheid, of, zoals Leeuwarden het noemt, samenredzaamheid. Denken en handelen vanuit eigen kracht en eigen kernwaarden: dat is het Friese antwoord. Complementair zijn aan wat elders gebeurt. Afrekenen met het gebrek aan assertiviteit, aan ambitie dat hier rondwaart. Niet langer de verantwoordelijkheid afschuiven op de grijze haren. Handelen voor eigen rekening en risico.

Verdom het om te verpieteren
Twee sporen liggen open. Ofwel Fryslân past zichzelf nog verder aan, op voorwaarden die elders zijn bedacht, tot er uiteindelijk niets anders van resteert dan een ‘copycat’: een kleur-, ziel- en vreugdeloze overloop van Randstedelijk denken. Ofwel deze provincie durft een eigen koers te varen, onder aanvoering van Leeuwarden.

Het visioen van 2018 is de nú absoluut noodzakelijke impuls voor een plattelandsregio die het categorisch verdomt om nog verder te verpieteren. Want als we niet oppassen, komen we nooit meer af van de predikaten “gereduceerd wingewest”, “perifere voedselleverancier van de Randstad” en “aanbieder van neo-pittoresk ruraal woongenot voor de urbane grijze golf”.

Een cultuur heeft alleen toekomst als ze zichzelf durft te vernieuwen. Van binnenuit. En als ze zichzelf durft bloot te stellen aan invloeden van buiten. Fryslân en Leeuwarden, als spin in het Friese web, blijven steeds maar steken in krimp op de knipklei, zo lijkt het soms. Een achterstandsreflex weerhoudt ons ervan te koersen op eigen kernwaarden. Voor we het beseffen, is deze prachtige, rare en nog altijd woest geheimzinnig-aantrekkelijke provincie óók vermalen in de suburbane eenheidsworst die al op zoveel plekken in Europa wordt toebereid.

Maar zo hoeft het niet te gaan. Juist Leeuwarden, dat als Friese hoofdstad ook een weerspiegeling is van de provincie, moet stappen zetten. ‘To rethink the city’. Als kenniscentrum (University Campus Fryslân, watertechnologie, duurzame energie), als denktank over minderheidstalen (Afûk, Fryske Akademy, Mercator, Tresoar, ‘Lân fan Taal’, de hogescholen). En als paadwizer van een alternatieve mentale route voor alle meertalige plattelandsgebieden in Europa die met dezelfde soort problemen kampen. Juist Leeuwarden kan het verschil maken.

Leeuwarden is van groot belang voor de Friese economie en cultuur. En andersom is die afhankelijkheid er ook: Leeuwarden heeft belang bij een krachtig platteland, waar het goed wonen en werken is, ingericht op basis van het principe dat stad en landschap, gemeenschap en gebied, elkaar moeten versterken en alleen als het constructief is, elkaar beconcurreren.

De  ‘Minority Water Metropolis’
Water is de brandstof van de vernieuwing. Leeuwarden spreekt watertaal. Als zenuwknooppunt van Europese watertechnologie zal Leeuwarden in contact komen met meer dan 150 bedrijven en 20 universiteiten en kennisinstellingen uit binnen- en buitenland. Dat brengt grote investeringen en nieuwe werkgelegenheid met zich mee. Water als cultuurdrager, als infrastructuur, als inspiratiebron: motor van innovatie.

En leven wij niet in een provincie die eeuwenlang werd gedomineerd door de strijd tegen het water, een strijd die alleen kon worden gewonnen door samenwerking tussen de verschillende gemeenschappen? Daar kent men ons in het buitenland van. Dat feit, maar ook de eigen taal en de kracht van het ‘kleine denken’ hebben hun stempel gedrukt op de identiteit van de bewoners. Zij voelen zich onderdeel van iets dat je de ‘selsredsume Fryske mienskip’ zou kunnen noemen, óók wanneer ze kritiek hebben op de schaduwzijden van zo’n mienskip. Want ook de mentaliteit van de tegen-de-stroom-in-roeier is immers tot op de dag van vandaag een belangrijk element in de Friese cultuur.

De  veranderingen in de landbouw en de daaraan gekoppelde plattelandsidentiteit vormen een oproep tot mentaliteitsverandering en structurele transformatie. Daarom staat in de gooi naar de uitverkiezing tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018 niet alleen ‘water’ centraal, maar ook het visioen van Leeuwarden en Fryslân als een inspirerende, onconventionele, eigenwijze ‘minority metropolis’.

Hoe gaan we het doen?
Je bent Fries als je je Fries voelt, als je je betrokken voelt bij deze regio, de mensen die er wonen en het landschap waarin ze wonen. Mentale Friezen, los van hun afkomst, zijn mensen die zich thuisvoelen bij waar Fryslân voor staat. Wij hebben die betrokkenheid bij identiteit, een Europees thema. We werken op basis van een gedeeld gevoel van urgentie. We zien ook het belang van participatie. Daarom vragen we aan de Friezen om samen met ons na te denken over de vraag hoe we de uitverkiezing tot Culturele Hoofdstad 2018 gaan winnen. En we hebben, denken we, een goed voorstel.

Ons idee is om de twee bovengenoemde speerpunten, de Friese toekomst met water en de selsredsume Fryske mienskip, te vertalen in drie thematische gebieden. Die willen we in het bidbook verder uitwerken. Het zijn: 1) Water & Land, 2) Wij & Ik, en 3) Uitvliegen & Stolp.

Het eerste thema heeft raakvlakken met wetenschap, energie, toerisme en agribusiness, maar ook met landschapsbeheer en natuurontwikkeling. Het tweede thema gaat over het ‘nieuwe wij en ik’: enerzijds over het leven en werken in een geglobaliseerde wereld, anderzijds over de hechting aan een lokale of regionale gemeenschap. Hoe werkt die balans van individualisme, samenhang en afhankelijkheid? Het derde thema betreft mentaliteit. Nemen we onszelf wel serieus? Zijn Friezen niet veel te bescheiden? Wat is het effect van zo’n ingetogen mentaliteit gecombineerd met plichtsbesef op ambitie en talent? Of op het blijven hangen onder een stolp?

Die drie thematische gebieden zullen in het bidbook worden bekeken door verschillende ‘lenzen’. Bijvoorbeeld de lens van taal, poëzie en meertaligheid. Of die van wetenschap, kennis en onderwijs. Of die van landschap en architectuur. Andere perspectieven zijn onder meer ritme en muzikaliteit, sport, natuur en biodiversiteit. De ogen die door de lenzen kijken zijn de ogen van talentvolle jonge Friezen, die met de toekomst bezig zijn, het voortouw willen nemen en zoeken naar verrassingen. Deze ‘gezellen’ verzamelen meedenkers om zich heen, generatiegenoten, maar ook de wijsheid van ‘meesters’.

Zo ontstaat een heldere, inhoudelijke koers waar het gaat over de toekomst van Leeuwarden en Fryslân. Zo ontstaan energieke, frisse ideeën, die ook voor andere minderheidstalige plattelandsgebieden met hun kleine steden in Europa van belang zijn. Zo ontstaat het onderscheidende verhaal in de gooi naar de titel Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Om de kans groter te maken dat we er in 2025 een stuk beter voorstaan dan in 2011.

Coöperatie 2018: Jaap Bijma, Bastiaan Blaauw, Jacco de Boer, Sjoerd Bootsma, Harmen van der Hoek, Nynke-Rixt Jukema, Martin Kuipers, Tim Laning, André Looijenga, Sytze Pruiksma, Abe de Vries, Wini Wagenaar e.a. Zie voor een uitgebreide versie van de tekst www.fryslan2018.eu