‘Verborgen Zilverschat’ Hannemahuis

HANS SMELIK – 

Museum het Hannemahuis in Harlingen biedt momenteel onderdak aan de magnifieke verzameling Nederlands zilver van de collectioneur Steensma. Directeur Hugo ter Avest noemt de tentoonstelling niet voor niets ‘Een verborgen zilverschat’ omdat het zelden voorkomt dat zilververzamelaars bereid zijn om hun collectie in het openbaar tentoon te stellen.

Persoonlijk heb ik de heer Steensma tijdens een besloten bijeenkomst op Kasteel de Haar leren kennen, waar hij een lederen met zilver beslagen schoentje tijdens de lunch uit een stuk papier tevoorschijn toverde in de hoop van de aanwezige zilverkenners meer informatie te krijgen over dit uiterst curieuze voorwerp. Maar zo ik gisteren bij mijn bezoek aan de expositie vaststelde, blijkt uit de beschrijving dat nog niemand het voorwerp, dat rond 1600 moet zijn ontstaan, heeft kunnen duiden. Wie het weet mag het zeggen. Hoe leuk zou het zijn als een van de bezoekers aan deze tentoonstelling met een oplossing voor dit vraagstuk zou kunnen komen.

 

Omdat tegenwoordig helaas veel van ons prachtige zilver in de landelijke musea voor ons verborgen blijft, biedt deze expositie een unieke kans om een zilvertentoonstelling van hoog niveau te bezoeken.

 

Naast prachtige voorbeelden van zilveren gebruiksgoed, vaak zelfs vergezeld van hun ‘broertjes en zusjes’ in miniatuur, telt de collectie een tiental topstukken, zoals een verguld zilveren bokaal met een door een staande Mercurius bekroond deksel uit 1624, die is vervaardigd voor het koopmansechtpaar Johannes van der Stringe en Anna van Citters. Mocht u zich een beeld willen vormen van wie er nu zoiets in die tijd lieten maken, dan vindt u vlak naast de beker hun beider portretten. Een ander hoogtepunt vormen twee zoutvaten eveneens uit 1624 van Thomas Boogaert die sterk verwant zijn aan het werk van een van de belangrijkste zilversmeden van die tijd, zijn stadsgenoot Adam van Vianen en de even beroemde in die tijd in Amsterdam werkzame Johannes Lutma.

Uitzonderlijk is de zilveren schotel gemaakt in 1670 door de Leeuwardense zilversmid Rintje Jans. Op de rand van de schotel vinden we de in zilver gedreven vier werelddelen terug. Amerika met de indianen, apen en een papegaai; Azië met een zittende vrouw met een kameel en een struisvogel naast zich, die wordt aangestaard door een krokodil met opengesperde bek; Afrika met een liggende vrouw, een olifant en een leeuw; Europa met een vrouw met de hoorn des overvloeds en een stier. Deze schotel is sterk verwant aan het exemplaar van diens hand en de kandelaars van Nicolaas Mensma uit de beroemde Popta-schat, die in het Fries Museum te bewonderen valt. In het gladde middengedeelte van de schotel die in Harlingen te zien is, zijn de gehelmde alliantiewapens van Hobbe Baerdt van Sminia (1655-1721) en zijn eerste echtgenote Tetje Geroldtsma gegraveerd.

De collectie Steensma omvat niet alleen dit museale stuk maar ook andere stukken van hoog niveau zoals een Leeuwardense kokosnootbeker uit 1671, een collectie knottekistjes waaronder het enige (bewaarde) gouden exemplaar, van de hand van Willem Jans Olthof uit Leeuwarden uit het midden van de 17^de eeuw en een vitrine vol brandewijnkommen, waaronder een uitzonderlijk fraai exemplaar van de hand van de Bolswarder zilversmid Claas Fransen Baerdt uit 1679.

De verzameling Steensma, die uitzonderlijk breed is, omvat ook exquise en typisch Hollandse voorwerpen zoals een Delftse ‘Molenbeker’ uit 1637 en een ‘Hansje in de Kelder’ waarmee echtelieden de geboorte van een kind aankondigden. Kortom genoeg om zowel de liefhebber als de leek te kunnen boeien.

De beker van de Dordtse zilversmid François Leermans vinden we terug op een kinderportret, waar naar men aanneemt de jonge Johan Emanuelsz. staat die wijst naar de beker die te pronk is gezet op een met een karmijnrood kleed bedekte tafel waarop verder schalen met fruit en een aantal zilveren lepels zijn uitgestald.

Dit brengt ons naar een andere collectie die op deze expositie te zien is, samengesteld ook weer uit de collecties van diverse particuliere verzamelaars door zilver- en in het bijzonder de merkenspecialist van Nederland Jan Schipper: ‘Fries zilveren sierlepels uit de 18^de eeuw. De schok der herkenning bij het zien van de lepels zal de bezoeker niet zelden treffen, want vele Friezen kennen tot op de dag van vandaag het gebruik van het geven van een geboortelepel ter gelegenheid van de geboorte van een kind.

Omdat tegenwoordig helaas veel van ons prachtige zilver in de landelijke musea voor ons verborgen blijft, biedt deze expositie een unieke kans om een zilvertentoonstelling van hoog niveau te bezoeken.

 

 

‘Een verborgen zilverschat. De collectie Steensma’ is te zien tot en met 28 juni 2015, Museum Het Hannemahuis, Harlingen. Meer informatie: www.hannemahuis.nl. Bij de tentoonstelling zijn twee publicaties verschenen: ‘Een verborgen zilverschat. De collectie Steensma’ – Hugo P. ter Avest en ‘Friese zilveren sierlepels uit de achttiende eeuw’ – Jan Schipper.

Hans Smelik is directeur-conservator van Museum ’t Coopmanshûs in Franeker. Hij publiceert regelmatig over zilver.