Nasjonalisme en taalsuvering

FRIDUWIH RIEMERSMA – 

It oanfolle argyf fan Henk Wolf oer de foarnommen staveringswiziging befettet 113 artikels en is al lang net mear up to date want der binne nei heal oktober al wer in stikmannich nije stikken oer de stavering en standert bykommen. Mar yn it hiele argyf, noch yn de neikommen post dy’t my berikte, komt it kaaiwurd ‘nasjonalisme’ nei foaren. Dat is apart want de bân fan taal en nasjonalisme is histoarysk. Taal hat altyd de kearn foarme fan it nasjonalistyske stribben. Dizze histoaryske dei, want it is 25 jier lyn dat West- en East-Dútslân wer byinoar kamen, noeget út om dêr wat oer te sizzen. Fansels sjogge wy de fal fan muorre & gerdyn as fiktoarje fan de frijheid; dat is it ek. Mar tagelyk wie it in oerwinning fan it nei-oarlochse Dútske nasjonalisme dat East- en West-Dútslân foarstelde as in ‘Sprachnation’, op gelikense wize as dat it nasjonaalsosjalisme it folk seach as in ienheid ferbûn troch taal.

Doe’t de loyaliteit fan minsken yn West-Jeropa noch by lokale, feodale of tsjerklike machthawwers lei wie Latyn de ferbinende taal. Wa’t gjin Latyn behearske hearde der likegoed by of just net by; it Latyn hie miskien wol in ûnderskiedende funksje tusken maatskiplike klassen mar net dêr’t it loyaliteit oangie. Mei it ferpleatsen fan de loyaliteit nei de naasje begûnen lokale talen in rol te spyljen — de haadrol. Alle nasjonalistyske politiken fan ein njoggentjinde ieu ôf hawwe taal as sintraal yn har nasjonalistysk stribjen beskôge. Nettsjinsteande alle fleurige demokratyske ideeën koe ek de Frânske Republyk net oars as har tige fijannich ferhâlde ta de ferskate aksinten en dialekten yn de Frânske regio’s en de wiere Frânske taal waard mei hurde hân oplein oan tal fan subnasjonaliteiten. Frankryk hie foar de Revolúsje fan 1789 beslist gjin taalienheid. Yn 1794 skreau de abt Henri Gregoire yn syn rapport foar de Convention Nationale: “Mei tritich ferskillende dialekten binne wy wer, wat taal oanbelanget, by de toer fan Babel, wylst, wat de frijheid oanbelanget, wy de avant-garde fan de naasjes foarmje.” Taal waard sjoen as it krêftichste ynstrumint fan nasjonalistyske ienheidsfoarming.

Yn it wurk fan de sechstjinde-ieuske Frânske skriuwer Rabelais, dy’t tige foar linguistyske diversiteit wie, is it ‘natuerlik’ praten yntrinsyk ferbûn oan regionale identiteit, mar de measte fan dy Frânske dialekten bestean dus net mear. Yn Fryslân is oer it ôfskaffen fan taalfarianten opmurken dat as minsken los skuord wurde fan har eigen memme-idioom se har minder ferbûn fiele sille oan de offisjele Fryske taal en dat der gefolgen wêze sille foar har kulturele identiteit. De krityske pedagogy hat fêststeld dat bern dy’t net yn har eigen taal of taalfariant opgroeie meie, om’t dat op skoalle ûntmoedige wurdt, minder goed yntegrearje yn de maatskippij. Dêrneist is it ôfskaffen fan in part fan de taalfarianten op himsels al in died fan grut disrespekt foar taal, ommers it giet om wurden dy’t har krêft oertsjûgjend bewiisd hawwe troch soms hûnderten jierren stân te hâlden tsjin ûnûntkombere beynfloeding troch oare talen. Mar ek soe ôfskaffen fan taalfarianten it wittenskiplik brûken fan de taal ûnmooglik meitsje om’t de lytse betsjuttingsnuânses tusken ‘synonimen’ en farianten de eksaktheid fan wittenskiplike taal ûnderstypje.

Mar dat is in sydpaad. As wy fierder oer de grinzen sjogge as Frankryk en googleje mei de syktermen ‘language’, ‘reform’ en ‘nationalism’ dan streame de foarbylden fan taalsuverings ús temjitte. De taalherfoarming dy’t Mao Tse-toeng yn de jierren fyftich yn Sina ynfierde wie fan in enoarme kulturele en politike betsjutting. It doel wie om yn koarte tiid it noardlike haaddialekt te standerdisearjen as de nasjonale Sineeske taal en om tradisjonele Sineeskse karakters te ferfangen troch in fonetysk skrift. Yndie wie it analfabetisme in grut probleem. Mar it noardlike dialekt wie net tafallich de taal fan Peking en mei de tradisjonele karakters wie it hiel lestich om de nije opfieding, kultuer en kennis oer hiel Sina te fersprieden en de omkear nei nije ideeën te meitsjen.

Doe’t de Japanske besetting oer wie en de Koreaanske basisskoallen yn 1945 wer iepen giene waard it Hangûl, it âldste fonetyske en alfabetyske systeem yn it fiere easten, de skreaune taal. Dy ynfiering soe neffens de offisjele, dus nasjonalistyske Koreaanske skiedskriuwing, net ienfâldich west ha om’t de Japanners de Koreanen ferbean hiene har Hangûl te brûken. Dêrneist soene Koreaanske gelearden it Hangûl fan har ivoaren toer út beoardiele hawwe as in ordinêre ferfanging foar Sineeske karakters en feitlik inkeld geskikt om troch froulju brûkt te wurden. Troch beide faktoaren soe it Hangûl syn fêste spelling, grammatika en dúdlike betsjutting ferlern hawwe. Mar it gefal is dat Japan net fan ein njoggentjinde ieu ôf mar krekt yn 1938 it Hangûl ferbea. En resint ûndersyk nei de wer-standerisearring fan it Hangûl lit sjen dat it Hangûl yn it begjin fan de tweintichste ieu de posysje fan nasjonaal skriuwsysteem wûn, hoewol’t der altyd fûleindich debat wie mei oare skoallen. Ek blykt it idee fan in Koreaanske ynhiemske taal of oan in lange skiednis en superioriteit fan de Koreaanske taal optocht; it hiele debat oan it ein fan de njoggentjinde en it begjin fan de tweintichste ieu wie ferbûn mei it leauwen yn taal as it iennichste dat de naasje oerlibje litte koe.

De Turkske taalsuvering is hiel bekend by linguisten, mar foar de leek in minder ferneamd ûnderdiel fan de Kemalistyske revolúsje. Nei it útroppen fan de Turkske Republyk yn 1923 kamen ûnder it liederskip fan Mustafa Kemal Atatürk fiergeande herfoarmings ta stân. It doel wie de taal te suverjen fan Arabyske en Perzyske grammatikale karakteristiken en fan de grutte mannichte Arabyske en Perzyske lienwurden. De oanset ta de taalherfoarming en -suvering lei al yn twadde helte fan de njoggentjinde ieu en makke diel út fan it ûntdekken fan de Turken fan har eigen nasjonaliteit, dêr’t it wreidzjende westerske nasjonalisme en it útinoar fallen fan it Ottomaanske Ryk de ympuls foar foarmen. De taalherfoarming wie bysûnder suksesfol. It ûnwjerlisber bewiis dêrfoar is dat Kemals 36 oere duorjende taspraak oan it ein fan de Ottomaanske Ryk en it begjin fan it Turkske Republyk, dy’t er yn seis dagen hold yn 1927, minder en minder begryplik waard foar jongerein, oant it yn it begjin fan de jierren sechstich oerset wurde moast nei hjoeddeisk Turksk om’t gjin minske it mear snapte.

Alle muoite is wierskynlik fergees. De skiednis lit sjen dat taal net in essinsjeel part fan nasjonale identiteit is. Switserlân hat trije talen en in soad Switsers binne twatalich. De Ieren hawwe har oarspronklike Gaelic taal lang lyn ferlern. Mar de Switsers binne net yn de war oer har nasjonale identiteit en de Ieren binne har gefoel fan nasjonaliteit net kwytrekke. En dat wit de Fryske Akademy allegearre wol; de Turken wisten it grif ek wol. Mar betsjut dat net dat it tiid wurdt foar in serieuze diskoersanalyze? Want al komt it wurd nasjonalisme net foar yn it argyf fan Wolf, it diskoers fan de Fryske Akademy soe hiel wol parallel oan dat fan Kemal rinne kinne, as in diskoers fan suverens en syngronisaasje. Dan kinne wy oer tritich, fjirtich jier de Fryske Akademy net mear ferstean. Ik doch myn bêst om dat noch mei te meitsjen.