In de schaduwen van morgen

HUUB MOUS – 

‘Wij weten het beter. Dwaasheid in al haar gedaanten, de beuzelachtige en de belachelijke, de boze en de verderfelijke, heeft nooit zulke orgieën over de wereld gevierd als heden ten dage. Het zou thans geen thema meer zijn voor een glimlachend vertoog van een weldenkend en ernstig bekommerd humanist als Erasmus. Als een ziekte van de samenleving moet men de oneindige dwaasheid van onze tijd nauwkeurig observeren, haar verschijnseleen blootleggen, nuchter en zakelijk, de aard van het euvel zoeken te bepalen, tenslotte op middelen ter genezing zinnen.’

Dat schreef Johan Huizinga in 1935 in zijn boek In de schaduwen van morgen. De cultuur, zo constateerde hij, was in verval geraakt door het ontstaan van de massamens. Het kritisch oordeel was verzwakt en de mens leek in een voortdurende staat van puberteit te leven. Zo ontstond een soort permanente kinderachtigheid die Huizinga ‘puerilisme’ noemde. De homo ludens werd teruggeworpen in de wereld van het kind. De wereld is hem tot een speelgoed geworden. Geen wonder dus dat de hedendaagse massamens zich ook als kind gaat gedragen. Spel en ernst raken steeds door elkaar besmet. Het aanschouwen van een spel maakt alom plaats voor het aanschouwen van een schaduw van een spel, en tegelijk wordt de geest van de tijd vatbaar voor een mate van nonsens waarvoor hij lange tijd immuun is geweest.

Aan die sombere beschouwing van Johan Huizinga moest ik denken toen de hoofdredacteur van de Moanne mij vroeg of ik een stuk wilde schrijven, waarin ik zou reflecteren op het fenomeen Serious Request. Ik heb meteen ja gezegd, zonder daar lang over na te denken. Dat laatste had ik beter eerst wel kunnen doen, want het werd uiteindelijk een onmogelijke onderneming. Zes dagen lang heb ik met mijn fiets door de binnenstad gereden. Ik heb me gestort in de menigte en ook urenlang tv gekeken. Maar telkens weer werd ik heen en weer geslingerd tussen euforie en cynisme. Tussen Huizinga’s cultuurpessimisme en de onbevangen blik waarmee Rem Koolhaas ooit de nieuwe stedelijkheid heeft beschreven, het droombewustzijn van de eigentijdse metropool. Ik wilde meegaan met de nieuwe tijd en me niet laten leiden door oude stokpaardjes.

Tien jaar lang had ik nooit iets van Serious Request begrepen. Ik had me er ook nooit in verdiept en eerlijk gezegd ben ik in die zes dagen dat ik rondhing in de buurt van het Glazen Huis ook geen steek wijzer geworden. Ik wilde me graag laten meeslepen in dat nieuwe ‘feel good, be happy gevoel’ dat Leeuwarden al enige tijd in zijn greep heeft. ‘2013 is het jaar van Leeuwarden en het einde van de Liwwadder blues’ schreef Patrick van ’t Haar in een euforisch artikel van het Friesch Dagblad. ‘Leeuwarden is een bruisende stad geworden, boordevol activiteiten georganiseerd door de inwoners zelf en met een stadsbestuur dat langzaam doorkrijgt dat faciliteren zijn belangrijkste functie is.’ Faciliteren en transitie, dat waren de woorden van 2013. Serious Request leek die transitie heel even samen te vatten in de maalstroom van de grote verandering, de doortocht naar een nieuwe toekomst: De Beloofde Stad.

Ik heb gezocht naar het ‘pikefel-moment’ van dit onbegrijpelijke gebeuren, omdat ik het zelf wilde meevoelen.

Bij de bekendmaking van het heuglijke nieuws dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad wordt in 2018, brak op 6 september jl. een tsunami van vreugde los op het Gouverneursplein, maar die tsunami brak pas werkelijk los bij Serious Request toen eerst op het Zaailand en later ook nog het Oldehoofsterkerkhof een hossende menigte tot ver in de omtrek de kerstballen in de boom heen en weer deed zwaaien. Leeuwarden schudde letterlijk op zijn grondvesten. En dat alles voor drie DJ’s die zes dagen lang alleen sapjes dronken als aflaat voor de schijterij van zwarte kindertjes elders in de wereld. Ik heb gezocht naar het ‘pikefel-moment’ van dit onbegrijpelijke gebeuren, omdat ik het zelf wilde meevoelen. Ik wilde begrijpen waarom verkleumde kinderen al hun zakgeld door de brievenbus komen stoppen. Waarom 1200 Kerstmannen zich verzamelden bij het Glazen Huis voor de Santa Run. Waarom ambtenaren opeens gratis wilden overwerken voor Serious Request. Waarom zoveel politici en bestuurders dit massale gebeuren kritiekloos ondersteunden. Koning, Keizer, Admiraal, voor Serious Request doen we de gekste dingen, allemaal. Je kon zelfs tegen betaling met Sharon Dijksma in een speedboot naar Texel varen.

Ik wilde weten waarom DJ Giel Beelen een traantje wegpinkte toen Douwe Bob met begeleiding het kamerorkest Ardesko Stone Into The River zong. Ik heb Eric Corton proberen te doorgronden. Misschien bracht hij wel als enige het echte ‘pikefel-moment’ teweeg toen hij op de openingsavond bij de introductie van de Britse band Bastille hun hit Things we lost in the fire opdroeg aan Idsart Otte, de student die omkwam bij de grote stadsbrand op 19 oktober jl. Er ging een golf van emotie door de menigte, terwijl iedereen volgens Vader Corton ook best wel helemaal ‘uit zijn plaat mocht gaan’ bij het aanhoren van de muziek. Welnu, dat hebben we gedaan in Leeuwarden. Heel veel mensen gingen zes dagen lang helemaal uit hun plaat. Giel Beelen, Coen Swijnenberg en Paul Rabbering deden er alles aan om die mix van vreugde- en krokodillentranen in de menigte teweeg te brengen. Maar eigenlijk gebeurde het gewoon. De knop ging om en de gekte brak los. Ra ra, hoe kan dat? Hoe ontstaat deze onbegrijpelijke cocktail van tegenstrijdige emoties? Rouw en verrukking tegelijk. Euforie en mededogen. Extase en liefdadigheid.

Bij een fenomeen als Serious Request gaat het om zwart of wit, en niet over vijftig tinten grijs.

Er is met Serious Request iets raars aan de hand: je bent pal voor of fel tegen, een middenweg lijkt niet te bestaan. Je laat je gaan in de menigte, of je neemt afstand en dan heb je er ook geen deel aan. Kippenvel heb ik er niet van gekregen, maar weerzin en walging? Nee, dat kan ik nu ook weer niet zeggen. In de dagen dat ik een soort dagboek bijhield op mijn weblog, kreeg ik de meest uiteenlopende reacties binnen, niet alleen op mijn site, maar ook op twitter, facebook en in mijn mailbox. Ook die reacties liepen zeer uiteen.

Bij een fenomeen als Serious Request gaat het om zwart of wit, en niet over vijftig tinten grijs. Om twee voorbeelden te noemen, die ik met toestemming van de afzenders citeer. De Leeuwarder criticaster Luuk Inberg mailde: ‘Een voorlopig hoogtepunt was het diner, ergens in een groentekas, van onze lokale en regionale hoogwaardigheidsbekleders, Crone, Diks, en noem maar op, tegen de diarree in de Derde Wereld. Gatver. En let wel, alleen van kinderen, diarree onder ouderen is even ondergeschikt. We weten het, alles wordt momenteel ondergeschikt gemaakt aan de entertainmentindustrie. Geen nieuw inzicht, maar wel even de vinger op de wonde. Cultuur, honger in de wereld, terrorisme, het is allemaal, allemaal, in onbeperkte mate exploitabel in de vermaaksindustrie. Met TV en aanverwante media als voornaamste instrumenten. Er moet verdiend worden, ook aan honger, armoede en diarree. Voor de stad geldt: kortstondige naamsbekendheid, bezoekersaantallen, en waar geven ze uit in de stad. Lang leve de diarree, elders. Misschien iets voor een discussiebijeenkomst? “Leeuwarden beschaamd over manifestatie Serious Request.” “Zoiets nooit weer.” “Geef in stilte geld voor goede doelen, maar maak er svp geen feest van.”

Serious Request was pure religie, maar niemand leek het door te hebben.

Ik moet zeggen dat ik het hier helemaal mee eens ben. Klaar, wat moet je er verder nog van zeggen. Maar dan komt de andere kant van het verhaal. Nand Braam, een gepensioneerd chemiedocent die geïnteresseerd is in religievraagstukken, reageerde op een bewering van mij dat Serious Request een nieuw soort seculiere religie zou zijn. Per mail liet hij weten: ‘“Serious Request was pure religie, maar niemand leek het door te hebben.” Goed gezien, Huub. Denk ook aan de Kerstconcerten van André Rieux. En wat is er mis mee? Serious Request haalt bijna 12,5 miljoen op voor het goede doel. De Kerstconcerten van André Rieux geven heel veel mensen een goed gevoel. Een beetje terug naar de massabeleving zoals in de Middeleeuwen, waar bv. het carnaval een belangrijke functie had. Alles bij elkaar boeiende schouwspelen.’

Tja, wat is daar mis mee? Het doel heiligt de middelen. Dit is Mienskip 2.0, wat wil je nog meer? En wat is er eigenlijk nieuw aan dit hele gebeuren? Het format van Serious Request is een kruising van het televisieprogramma Big Brother, dat in 1999 van start ging, en de marathon-tv-actie Open het Dorp uit 1962. Eric Corton is een nieuwe dokter Klapwijk van Open het Dorp. Hij speelt de rol van de alleswetende God de Vader die steeds weer herhaalt waarom het eigenlijk gaat en daarmee het ‘massaal uit je plaat gaan’ legitimeert. De archetypische rol van de massamoeder Mies Bouwman, die zich opoffert in de marathon en alles begrijpt in haar hart, is nu vervangen door een drie-eenheid van DJ’s. Zij alleen lijden echt voor het goede doel. Zij brengen het ware offer namens ons allen, want een God is er niet meer, om over zijn enige Zoon aan het kruis maar te zwijgen. Zij plengen op het juiste moment een heilige traan als de Lacrima Christi, de traan van de Verlosser. Dat is wat het massaspektakel ons brengt en dat Huizinga heeft voorzien. Voor de komende jaren weten we nu wat ons in deze stad te wachten staat. Iepen mienskip betekent voortaan: massaal hossen op het Zaailand, maar wel met een universeel Kerstgevoel. Rumoerige nacht, ontheiligde nacht… dat is Serious Request.

Iepen mienskip betekent voortaan: massaal hossen op het Zaailand, maar wel met een universeel Kerstgevoel.

En toch, hoe je het wendt of keert, Leeuwarden is aan het veranderen. Het grootste dorp lijkt dan eindelijk het aanzien te krijgen van de kleinste metropool. Die transitie voltrekt zich met een brute kracht die alle verbeelding tart. Alsof de achterstand zich plotseling ombuigt in een voorsprong en een donkere schaduw opeens wegglijdt van de ziel van deze van oudsher dromerige stad. Maar wordt Leeuwarden daardoor ook een beter oord om in te wonen? De transit-conditie is universeel geworden, zo beweerde Rem Koolhaas jaren geleden. Het soortelijke is universeel aan het worden. De stad wordt een altijddurend podium voor evenementen en festivals. Iedereen wordt toerist of toeschouwer.

Vluchten kan niet meer want niet-meedoen betekent dat je voorgoed buitenspel staat. Oude binnensteden transformeren zich overal in Europa tot theatrale decors voor festiviteiten, inwisselbaar maar ook steeds weer uniek. De theatralisering van de stad verloopt volgens de receptuur van afgekookte déja vu’s. Overal heerst de onwezenlijke kalmte van de trance. We beleven de esthetiek van het sublieme cliché. Kapitalisme wordt voortaan een blinde kracht in de post mortem maatschappij van het eeuwigdurend spektakel. Maar geen nood, don’t cry… Leeuwarden verkeert in de schaduwen van morgen.

Comments
6 reaksjes oan “In de schaduwen van morgen”
  1. Linus Harms schreef:

    Prachtige beschouwing!
    Me uit het hart gegrepen.

  2. Frans van den Borg schreef:

    schitterend verwoord….alleen daarom al de moeite waard om te lezen…chapeau men. Mous…!!

  3. Nico Hylkema schreef:

    Mooi, het geeft ongeveer weer hoe ik er ook over denk. Maar zo goed verwoord had ik het nog niet. Leeuwarden verandert inderdaad en het voelt enerzijds goed, anderzijds ben ik er niet bij betrokken. En zie verschijnselen die mij vreemd zijn.

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.