In memoriam Gunnar Daan

BAUKE TUINSTRA – 

Afgelopen donderdagmiddag reed een Landrover met daarin het lichaam van Gunnar Daan van zijn huis, de boerderij ‘Donia Sathe’ in Oosternijkerk naar het crematorium in Marsum. Dat gebeurde na een middag in een met familie, vrienden en collega’s gevulde schuur, waar het leven van Gunnar werd gevierd. Gunnar lag in zijn oude kajak, zijn Drascombe ‘Gig’ stond met vol tuig in de schuur. Er was roggebrood met spek, leverworst, pompoensoep en zelfgerookte vis voor iedereen. Er was muziek en er werd gesproken. Alles klopte.

Naast een aantal krachtige en persoonlijke gebouwen laat Gunnar iets misschien nog wel belangrijkers na: een ontwerphouding die door zijn leerlingen wordt gebruikt om te komen tot ontwerpen die passen in hun omgeving.

 

Zondagnacht 31 oktober overleed Gunnar. Samen met Abe Bonnema was hij de belangrijkste Friese architect van de afgelopen jaren. Niet alleen in het Noorden was hij bekend, landelijk gold hij als een van de meest beeldbepalende architecten van rond de millenniumwisseling. Gunnar was in de jaren negentig hoogleraar in Delft. Er zijn verschillende overzichtstentoonstellingen over zijn werk geweest, waarvan een in het Nederlands Architectuur Instituut. En bij architectuuruitgever 010 verscheen een monografie. Niet gering voor een – weliswaar eigenzinnige – dorpsarchitect uit de periferie van Friesland.

Zijn beste projecten zijn misschien juist wel de kleinere projecten, op een dorpse schaal. Hij brak halverwege de jaren tachtig door met het samen met Thon Karelse gemaakte ontwerp voor Galerie Waalkens in Finsterwolde, in het oosten van Groningen. De afgebrande voorname Groninger boerderij maakte hier plaats voor een eigentijdse interpretatie hier van, met vensters die meer verdiepingen suggereerden dan er waren en een witte grafiek op een rode Groninger steen. De plattegrond, bestaande uit twee driehoeken, was afgeleid van een villaplattegrond van Palladio. In dit ontwerp kwam alles al samen; het kijken naar de omgeving, het interpreteren van het bestaande, de voorliefde voor de klassieken en de waardering voor ambachtelijk vakmanschap.

‘Kritisch Regionalisme’ was de term die voor deze ontwerphouding werd gebruikt. Het was een stroming die met name buiten Nederland tot bloei kwam, met theoreticus Kenneth Frampton en in navolging van onder anderen Jørn Utzon en Alvar Aalto architecten als Mario Botta, Alvaro Siza en Glenn Murcutt. Gunnar was hier een soms eenzaam boegbeeld, maar kreeg wel veel navolging. Hij had zijn leerlingen, op het eigen bureau, maar ook op de HTS, de verschillende Academies van Bouwkunst en op de TU Delft. En ook in de publieke opinie en de politiek veranderde er veel. Anita Andriesen presenteerde het streekplan ‘Om de kwaliteit fan de romte’, waarin de liefde voor het landschap en de cultuurhistorie tot beleid werd gemaakt.

De ontwerpen van het bureau werden regelmatig opgenomen in het Architectuur Jaarboek. Kleinere projecten als de atelierwoning in Langezwaag, maar ook de grotere projecten waarvoor het gestaag groeiende bureau opdracht kreeg. Met ontwerpen voor bijvoorbeeld het Fries Museum, het stadhuis van Dokkum, Crystalic en het Aquaverium kwam ook het belang van het proces, regelgeving en een professioneel bureau aan de orde. Het bureau raakte ISO 9002 gecertificeerd, met uitzondering van Gunnar. Het stranden van plannen voor De Waagstraat in Groningen en de rechtbank in Zwolle betekenden een kras op zijn ziel.

Gunnar was geen makkelijk man, niet voor anderen en zeker ook niet voor zichzelf. In de laatste jaren bij zijn bureau en in de eerste jaren daarna raakte hij verbitterd en voelde zich soms miskend. In een interview in de Leeuwarder Courant uit die periode sprak hij over zichzelf als een ‘vergeten architect’. De aandacht die hij de afgelopen week kreeg toont aan dat dit niet terecht was. Op de noordelijke TV, radio en in de kranten werd er vanzelfsprekend uitgebreid over zijn betekenis gesproken, maar ook NRC Handelsblad, het Algemeen Dagblad en Trouw weidden columns en artikelen aan hem en aan zijn bijzonder afscheid.

Want naast een aantal krachtige en persoonlijke gebouwen laat Gunnar iets misschien nog wel belangrijkers na: een ontwerphouding die door zijn leerlingen – waaronder ikzelf – wordt gebruikt om te komen tot ontwerpen die passen in hun omgeving. En dat was in de jaren tachtig nog heel bijzonder, maar is mede dankzij Gunnar nu heel gewoon.