‘HAUSER heeft het geheel van een expositie nodig.’

TSJOMME DIJKSTRA – 

Fan sneon 29 augustus ôf is de eksposysje HAUSER te sjen yn Tresoar. Dizze eksposysje toant it resultaat fan it artistike gearwurkingsprojekt fan keunstners en dichteressen Annemarie Estor en Lies van Gasse oer de mysterieuze figuer Kaspar Hauser dy’t yn 1828 opdoek yn Neurenberch en de wrâld – ynklusyf wittenskip – troch syn ûnbekende komôf oant hjoed-de-dei ta foar in riedsel stelt. Yn dizze bydrage sjogge Estor en Van Gasse foarút.

De twa keunstneressen wurken fan 2009 oant 2013 oan HAUSER. Har projekt is geandewei folle grutter wurden as dat se by de begjin tocht hienen. Van Gasse (1983), út Flaanderen, en Estor (1973), fan Limburchske komôf, kamen mei-inoar yn kontakt fia útjouwerij Wereldbibliotheek yn Amsterdam en begûnen tegearre oan in projekt oer Hauser foar de tentoanstelling ‘Over de grens’ oer poëtysk dûbeldtalint.

 

“Ik wil een ruiter zijn, zoals mijn vader was.”

 

Lies van Gasse: “Ons idee daarvoor was om iets rond een personage te doen dat de wereld in trekt.” De keunstneressen tochten as idee foar de tentoanstelling earst oan grouwelike ferhalen fan bern dy’t jierren opsletten wienen dêr’t op dat momint in oantal fan yn de media beljochte waarden. Annemarie Estor: “Maar dat idee zat zo dicht tegen de actualiteit aan, het zou daarom niet heel houdbaar zijn.”

Histoarje fan Kaspar Hauser
Assosjatyf kamen se út by it personaazje fan Hauser. Kaspar Hauser (1812(?)-1833) wie in Dútske fûnling dy’t op pinkstermoandei 1828 (op 26 maaie) ynienen opdoek yn de strjitten fan Neurenberch. Minsken dy’t him dêr benaderen en fragen stelde, fertroude er hieltyd deselde wurden ta: “Ik wil een ruiter zijn, zoals mijn vader was.” De jonge koe fierder net prate. Tal fan wittenskippers ynteressearren har foar de jonge en woenen him ûndersykje.

Wittenskippers hawwe Hauser letter dochs praten leard, wat him ynienen yn steat stelde syn ferhaal te dwaan oer syn eftergrûn. Kaspar fertelde dat hy it earste part fan syn libben yn in kelder trochbrocht hie. Wêr’t de jonge syn earste libbensfase werklik trochmakke hawwe moat, is nea opheldere. Ien fan de teoryen dy’t yndertiid ûntstienen, wie dat Hauser in slachtoffer fan hofyntriizje wie. Hauser waard adoptearre troch de stêd Neurenberch en in soad minsken kamen troch de jierren ek nei dy stêd ta om de bysûndere jongknaap sjen te kinnen. Yn 1833 ferstoar Hauser, mooglik troch in moardoanslach.

Fantasearre taal útwurkje
Ynspirearre troch it histoaryske ferhaal tochten Estor en Van Gasse nei oer de ûndúdlike, ferburgen kanten fan it libben fan Hauser. Sa begûnen se oan harren eigen epos oer syn libben, yn oansluting by wichtige feiten fan it histoaryske ferhaal. Estor: “We hebben bij aanvang van het project een paar afspraken gemaakt: over wat de naam van het personage zou zijn en dat we als vertrekpunt voor het verhaal het huis zouden nemen waar hij vastzat. Dat komt overeen met de historie.”

Fanút dy begjinpunten kreëarren de dichteressen harren eigen ferhaal. Yn de gedichten sochten de keunstneressen antwurden op fragen as: wa is Hauser en wat wol hy? En wêr giet er hinne? Van Gasse fertelt: “Het niet hebben van een taal was een erg belangrijk gegeven voor ons project. Hauser denkt niet in woorden, maar maakt zelf zijn eigen wereld. Dat was natuurlijk super belangrijk. Het project was daarom ook een soort taalspel. In het begin hebben we heel erg geprobeerd een gefantaseerde taal uit te werken.”

De dichters ferrasten inoar fjouwer jier lang elke wike mei in printebrievekaart oer de post mei in nije strofe foar in gedicht. Doe’t se in skoft dwaande wienen, betochten Van Gasse en Estor om ek gastskriuwers te benaderjen foar in bydrage foar it ferhaal. Estor: “Een van de leukste dingen in het project vond ik dat we op een bepaald moment een wedstrijd hebben gehad om een vader voor Hauser te vinden.”

“We vroegen mensen daarvoor inzendingen te sturen met gedichten waarin een vader werd geïntroduceerd. Lies bedacht bovendien dat Hauser niets met die vader te maken wilde hebben. Hoewel we zelf dus een vacature voor de vader hadden bedacht. Dat creëerde een mooie spanning en gaf veel vorm aan het verhaal. In de brieven komt de vader als een liefhebbende vader naar voren, maar in hoofdstuk vier leren we hem van binnenuit kennen en blijkt hij zo vriendelijk niet te zijn …”

 

Volgens mij heeft HAUSER het geheel van een expositie nodig om alle verschillende kunstvormen van het project te kunnen beleven. Iedere vorm toont een deel van het project: het laboratoriumdeel is heel erg in de blog aanwezig, maar op die blog komt het boek niet tot z’n recht. En je kunt weer het meest genieten van de illustraties tijdens de expositie.

 

Foarm ûntstien yn it lêste jier
Ien resultaat dat it HAUSER-projekt oplevere is in boek dêr’t Van Gasse en Estor it ferhaal yn fjouwer ferskillende dielen yn fertelle. Yn elk fan de dielen binne de gedichten yn in oare klassike fersfoarm skreaun. Tagelyk mei in ferhaal yn tekst, wurken se oan in byldferhaal. De eksposysje lit de orizjinele brieven sjen dy’t Van Gasse en Estor inoar oer de post stjoerden, mar lit dêrnêst ek de kleurrike wrâld fan har skilderijen sjen, filmmateriaal fan it projekt en in rekonstruksje fan harren wurkplak.

De keunstneressen sjogge út nei de eksposysje. Van Gasse: “We hebben in het HAUSER-project veel geëxperimenteerd met nieuwe media. Ik vind het bijzonder dat het project weer als expositie te zien is. Ik geloof dat, toen we het project bezig waren, ik ook altijd dacht dat HAUSER een expositie zou worden. Annemarie beschouwde het project meer als een boek. En ik vond dat natuurlijk ook heel bijzonder, kunstzinnig beschouwd. Toen we met het project bezig waren zijn we het laatste jaar pas meer doelmatig met de vorm bezig geweest. Toen hebben we een goede tekst voor het boek geschreven.”

Boek, blog en eksposysje
Begûn as in projekt om it stjoeren fan kaarten hinne, krige HAUSER troch de jierren hinne stal yn allegear ferskillende foarmen: der is in boek ferskynd, it projekt is te besjen fia in blog en der hawwe al ferskate eksposysjes west. Van Gasse: “Volgens mij heeft HAUSER het geheel van een expositie nodig om alle verschillende kunstvormen van het project te kunnen beleven. Iedere vorm toont een deel van het project: het laboratoriumdeel is heel erg in de blog aanwezig, maar op die blog komt het boek niet tot z’n recht. En je kunt weer het meest genieten van de illustraties tijdens de expositie.”

Foar de eksposysje binne Fryske dichters útnoege om har eigen gedachten op it ferhaal te projektearjen. Op de lêste dei fan de tentoanstelling wurde har gedichten presintearre. Estor: “Ik kijk er erg naar uit om de bijdragen van Tsead Bruinja, Eeltsje Hettinga en Anne Feddema. Het Fries heeft hele mooie klanken. Ik vind het qua muziek een heel mooie taal. Als dichter ben ik heel gevoelig voor klanken. In het verhaal drijft Hauser op een bepaald moment bijvoorbeeld ook op de Middelandse zee rond, daarbij hebben we het geluid van de zee in de gedichten proberen in klanken te vatten.”

Van Gasse is ek bliid mei de nije presintaasjefoarm fan it projekt: “Het project is nooit echt afgesloten. Ik hoop dat het een verrassende expositie wordt en ben heel erg benieuwd. We hebben bij de reacties van het publiek bij de exposities en de inzendingen van teksten al gemerkt dat het project voor iedereen anders is. Dat leidt altijd tot verrassende resultaten.”