De striid om de ieneachfear

HARMEN WIND –  

It wie in drokte fan komsa yn Fûgelwrâld. In keppel guozzen wie yn de skrep om in toaniel op te bouwen, in swarm swellen sylde troch de loft om oeral it nijs te bringen fan de wedstryd dy’t kommendewei wie. Hinnen stoden hinne en wer om romte foar it publyk te meitsjen en oeral klonk getsjotter en geskatter, en saaiden trillers en rideltsjes de himel yn. It soe in grutte manifestaasje wurde, de earste fan in jierlikse tradysje. De organisaasje hie as doel om de tradisjonele sjongkultuer fan Fûgelwrâld nij libben yn te blazen. Dy kultuer, de gloarje fan it foargeslacht, wie sûnt in jier of wat yn de nederklits rekke. It jonge pikeguod seach it nut der net sa fan yn. Wêrom soe de iene fûgel him ûnderskiede moatte fan de oare? Wie in krie soms minder as in skries om’t dy tafallich in toan mear yn de strôte hie?

Mar de âlderein hold faasje. De sjongerij wie wis en deales wat om grutsk op te wêzen! As dat net ûnderholden waard, hoe koe it leavjen, pearjen en neskjen dan noch fierd wurde? Hoe soe dan it territoarium ferdigene wurde en hoe krigen de simmerjûnen noch kleur? Wie it âlde sprekwurd net: De fûgel dy’t swijt, ferspilet syn wjukken? En iderien wie oanstutsen, elk wie o sa benijd wa’t de eare behelje soe om útroppen te wurden ta de fûgel mei it moaiste lûd fan Fûgelwrâld. De sjuery bestie út de hearen Pau en Ule en de dames Ein en Eiber. Miskien net de grutste sjongers, mar betûft yn it eigen lûd en boppedat dieren fan oansjen.  Pau siet deryn om’t er de trofee levere: de ieneachfear. Dy symbolisearre foarútsicht, geweldleazens en skientme.

De oare deis wie it safier: de ljurk, de geal, de túnsjonger, it gielsyske, de klyster, mar ek de protter, de akke, de ka en de patrys, lieten om bar hearre wêr’t se ta by steat wiene. Alderferskuorrendst, sa moai jubelen of krasken se harren lieten op it toaniel. It publyk roffele mei de wjukken fan klearebare bewûndering. Doe’t de klyster him yn al syn suverens útlibbe hie en elkenien tocht dat it dien wie, wjukkele de hoanne as lêste dielnimmer op ’e planken. Kaam en lellen bloedread fan opwining. Hy krige in seintsje fan de sjuery en begûn efter út it krop wei te kraaien. In oprinnend loopke fan kukuku, dat op it hichtepunt útbarste yn in stoartfloed fan klanken dy’t elk troch ieren en sinen gongen en fier, fier oer it gea gûnzjend de stilte yn sweefden. It publyk wie mei stommens slein. In wûnder!

En doe’t de sjuery rie holden hie, makke Ule de útslach bekend. Yn de diskusje hiene de geal en de ljurk de hoanne noch lang byhâlde kind, mar wat de trochslach jûn hie wie de funksjonaliteit fan syn liet: hy makke de wrâld altyd op ’e tiid wekker, sadanich dat elk fleurich de nije dei yn koe. It hiele fûgelpublyk (op de langsliepers nei) wie it mei dy útslach iens. De hoanne krige de ieneachfear oerlange en liet him in moai skoft tajubelje. Even rekke him it krop yn de knoop, hy pipe syn tank. Yn Fûgelwrâld hie er fan dat momint ôf oansjen en gesach. ‘Dy hat de fear mei it each’, flústeren memmen tsjin har bern. Der ûntstie in nije útdrukking: Sjonge as de hoanne. Dat betsjutte: it heechste berikke. In protte fûgels frisselen in kukeltsje yn har liet om sjen te litten dat se mei de tiid meigongen. De hoanne stapte eptich om en snipte út en troch in hintsje. Dêr hoegde er net folle foar te dwaan: se krongen fereale om him hinne, longerjend nei it pykje mei de gouden strôte. It waard him soms hast te dreech om se allegear te geriven.

In jier letter feroare de organisaasje ien ding: it sjongen barde efter it gerdyn yn pleats fan derfoar. Dat wie om de anonimiteit fan de dielnimmers, en dêrmei de objektiviteit fan de sjuery, te garandearjen. It moast gean om it liet. Alle oare aspekten, lykas foarkommen, gebearten, babbelegûchjes of flaaikerij, moasten derbûten bliuwe. Foar it publyk foel al wat fuort, mar it lei him dêrby del: de earlikens woech swierder. It program hie in hiel soad wei fan de earste kear. Doe’t de hoanne nei ôfrin fan syn sjongnûmer foar it ljocht kaam, liken de tahearders sa ferrast of hie krekt likegoed de mosk efter it kleed wei hippe kind. Hy wûn mei glâns, en krige syn twadde fear útrikt. En in earenamme, dy’t frou Eiber betocht hie: Sier Sjonger.

De tiid skofte net. Doe’t de sjuery oan de neisit begûn, wylst Sier mei syn seisde fear op it hok oan sette – de wedstryd hiet yntiid ‘Sjongersdei’ en de organisaasje lei poëtysk fêst dat dy tenei altyd op in tongersdei holden wurde moast – kweake frou Ein tsjin Ule: ‘Alwer in slagge dei. De bêste hat wûn. Lykwols… wie seis jier lyn de opset net om safolle mooglik fûgels, en benammen de jeugd, oan it sjongen te krijen? As no fan tefoaren al dúdlik is wa’t mei de fear strike sil, watfoar doel hat it foar de oaren dan noch om mei te dwaan? Hieltyd minder fûgels jouwe har op. Ik tocht – it is mar in ideetsje – as wy noris tsjin de hoanne seinen dat it moai west hat, mar dat no nije talinten oan bar binne… Miskien kin er him ek fertsjinstlik meitsje as sjuerylid…’

Sok ûnfoech praat joech fansels daliks swierrichheden. Ule fleach kjel op en hime: ‘Wat hear ik dêr yn de goedichheid? Sier Sjonger diskwalifisearje? Frou Ein, dan diskwalifisearje jo de hiele manifestaasje! Jo lykje wol net rjocht tige! ‘Ja mar,’ foel frou Eiber har by, ‘hoe komt dan de nije generaasje oan bar? Moatte wy wachtsje oant Sier syn lûd ferliest? Of syn libben?’ De hearen lieten har lykwols net beprate. Ule hold it koart: ‘Unbekende dielnimmers lûke gjin publyk! Alle fûgels komme foar ien dy’t namme hat. Dat jout de Sjongersdei oansjen!’

En Pau die dêr oan ta: ‘Wy kinne net ien útslute. Dat soe diskriminaasje betsjutte. By ús giet alles demokratysk.’ It wie dúdlik: it spul moast by it âlde bliuwe. ‘Mar wêrom dan dochs in wedstryd?’ Einen binne driuwers. ‘De earste jierren heardest hjir en dêr yn bosk en fjild noch wol wat fluiterij en jûchheikes, mar de lêste tiid is it, nei’t Sier syn wekker ôfrinne litten hat, de hiele dei deastil. Net ien dy’t de dryste moed hat om ek ris lûd te jaan! Dat sjogge se as hillichskeining. Neffens my wiist it faai mei ús sjongkultuer. En, wy witte it fan it sprekwurd: net mear sjonge betsjut dat de flecht derút rekket!’ Frou Ein wie efter de pûst fan har eigen redenaasje.

‘Faai? Wat bemale jo eins?’ rôp Pau grammitich. ‘De lêste kear koest wer oer de koppen rinne. De fûgels wienen net te hâlden fan opteinens! Gjin wanklank! En sa’n sprekwurd letterlik nimme – dat liket my wol nei fleanen! De manifestaasje hat in fêst plak wûn yn ús mienskip. Dêr sil salang as wy goed op Sier passe gjin ein oan komme, wat spitich genôch net sein wurde kin fan myn sturtfearren! Ik sis: lit it liet oer oan de wiere sjonger. Foar alle oaren jildt ek in sprekwurd: Wat stiller wat better. Faaks kinne dy in kriich hâlde yn wa’t him it moaiste de bek hâldt!’ No sa! Frou Ein saaide kjel en beskamme de feart yn.

Op de sânde Sjongersdei barde der wat ûnferwachts: efter de kleden klonk in nij lûd op. Fan de oarspronklike hobbyisten wienen allinne de klyster en de geal noch sa bretaal om mei te dwaan. Skodholjend siet de sjuery nei it begrutlike gekwinkelear te harkjen en it publyk hearde it ek: dit wie in spultsje fan kâlde fuotten. Mar foardat Sier syn plak efter it gerdyn ynnaam, kundige Ule noch in nij optreden oan. It hoe en het wist er net, mar der wie in fersyk ynbrocht by de organisaasje en.diskriminaasje waard net oan dien yn Fûgelwrâld. ‘Jimme oandacht, graach!’ rôp er en hastich struts er wer teplak tusken frou Eiber en Pau.

En doe kaam it: dêr stiigde efter it beklaaisel in oanboazjend, rûzjend lûd op, in meloadysk koeren. It streamde, rôle, yn weagen. Yn it oanbegjin waard der noch wat smeulsk lake, mar de snaffels hongen al gau yn ’t kier: it fibrearjende lûd wie sa meinimmend dat de measten it net droech holden en folrûnen mei lusten en langstme. Wylst de ûnbekende sjonger him útlibbe yn bloedwaarme suverens, wie trije minuten letter it streakjen en oankrûpen net fan de loft, eagen foelen ticht en de dream fan lok en leafde struts del op de yn hegere sfearen fersylde mannichte. De sjuery hie ek hâlden en kearen. Frou Eiber line glei tsjin de krebintige Ule oan, dy’t amper fan har ôfbliuwe koe.

Ynienen krige Ule yn ’e rekken dat it dien wie. De stilte rûze noch nei, mar de kleden koenen iepen. Dêr stie, lyts en griis, it sjongerke, in doke, in toartel. It draaide mei it kopke, bûgde wat houterich en wjukkele doe de grutte boekebeam yn. Net folle dy’t it seagen. Elk wie noch yn de sûs fan it geniet en hie de flerken fol oan freon of freondinne. Sadwaande misten de measten ek de oankundiging fan Ule dat de lêste dielnimmer oan bar wie. It ynliedende kukuku krong diskear al wreed yn de earen, mar doe’t Sier fûleindich úthelle op ’e heechste noaten skrillen alle fûgels op út har lok en lieten elkoar oerémis en beskamme los. Guon fûgels hienen it smoar yn. Dy begûnen te lekskoaien op Sier: ‘Wêrom nimsto ús de dream ôf? Do hast gjin doel oer romantyk, smoarge realist dy’tst bist!’

En foar it earst sûnt jierren hie de sjuery wer wat te behaffeljen. In hoart skytskoarre Ule – hy hie de swietrook fan frou Eiber noch yn de fearren – mar hy wie al gau wer by ’t spul. Dat grize doke soe him net betsjoene. It wie Sier dy’t him en alle oaren it ljocht wer sjen litten hie. ‘Wy moatte de kop derby hâlde,’ spruts er, ‘it lietsje fan de toartel wie alderaardichst as widzesankje, mar foar folwoeksen fûgels fansels in oanfluiting.’ Frou Eiber pjukte mei de snaffel yn it gers om. Se miende dochs perfoarst dat se in kikkertsje fuortstrûzen seach… De priisútrikking wie al wat minder spektakulêr as wenstich: mear as de helte fan it publyk wie, wat dwyl yn de kop noch, op hûs oan gien. En de oare helte hottefile oer de útslach. Doe’t dy bekend makke waard, joegen har noch wat fûgels nidich snetterjend ôf, mar it swikje dat sitten bleau wie ridlik tefreden, al makke Sier foar de wissichheid paden, de priis oerdwers yn ’e snaffel. De sjuery hie neitiid net folle praat mear.

‘Waarden jo even net goed?’ frege frou Ein oan frou Eiber. It like aardich bedoeld, mar it klonk dochs justjes húnjend. Frou Eiber ruts de nekke út. ‘Seinen jo wat? Nim my net kwea ôf, ik ha de ein yn de bek.’ Se gnyske om har eigen grapke. En hoewol’t it ferrin hjoed wol oanlieding joech, hie net ien der sin oan om wer oer de âlde tûkelteam, de dielnimmers en it wedstrydelemint, te begjinnen.

Uteinlik kaam de oplossing fan de hoanne sels. Dy frege tagong ta de gearsit. Yn de opkommende skimer fan dy sjongersdei seach er it swurk al driuwen. Hy wie der omtrint ôfriden troch sa’n nearzich doke. En de ûnfrede ûnder it publyk wie him net ûntgien. Hy sei: ‘Ik ha in probleemke. Sjoch, ik bin beropssjonger en ik moat it yn ’e kamp sette tsjin leafhawwers, hobbyisten, sis mar. En dat muoit my min ofte mear. Ik soe leaver striid leverje op profesjoneel nivo. Fansels bin ik slij nei dy fearren, mar sa is der foar my eins neat oan.’ ‘En tsjin wa sille jo it dan opnimme?’ frege frou Eiber, fan de weromstuit wat út ’e hichte. Dy fraach wie Sier al bang foar. ‘Ik tocht oan de gielsys, de koekút… de póstdo faaks…’ Dêr stûke er. Se moasten net tinke dat er dat grize toarteltsje bedoelde…

Ule skodholle mei klam: ‘De postdo is prof yn it fleanen, net yn it koeren.’ De hoanne kielskrabe. ‘Toe dan mar. It giet om it prinsipe.’ Hy stoarre in amerij yn tinzen it hear oer. Doe kaam er los: ‘Sjogge jim dy mânske reade boek?’ Se eagen nei de beam. Hoe soenen se dy net sjen? Klonk dêr net earne in koerlûd út op? Hy wie wol tweintich meter heech. Sier ferfolge: ‘Dy is begûn as in nearzich nútsje yn it gers. Ut de winners fan de hobbygroep komme fansels ek wer fûgels dy’t fan sjongen har berop meitsje. Sa waakst it tal.’ En, tocht er dêr efteroan: oer in jier of wat genietsje ik fan myn âlde dei en lit my oaneagje troch al myn earefearren.  En moarns betiid bliuwt it stil, want ik wol útsliepe. Syn wurden makken lykwols yndruk. Dat byld fan dy beam wie moai fûn.

Rillegau kaam Ule mei in plan: ‘Meitsje trije groepen, A: de berops, B: de hobbyisten en C: de pjutten, want wy moatte jong talint ek oanfiterje! Sa kin elk it yn de eigen kategory útfjochtsje!’ Frou Ein en frou Eiber wienen útskroeven, Pau seach it in gat yn ’e kop. Neffens dat plan waarden ommers mar leafst trije ieneachfearren útrikt! Hy rekkene út dat er dan oer fjouwer jier yn it bleate gat stean soe. Lokkich hie er noch in broer en in stikmannich neven en sadwaande koe er de organisaasje de earstkommende tsien jier skewiele.

Nei’t de ka de nije betingsten omroppen hie, wie it suver in aardichheid hoe’t der wer songen waard yn Fûgelwrâld. Net allinne op Sjongerstongersdei, mar ek op gewoane dagen.

Moraal: Ek al foldocht eat tige by tige, dan wol dat noch net sizze dat it net better kin.

Earder publiseard yn de Moanne, 9 (2009), 3 (maart), s. 38-44.