Winterkunst voor Domela

DIRK VAN GINKEL – 

Honderd jaar geleden overleed Domela Nieuwenhuis, de socialist die door de uitgebuite Friese veenarbeiders beschouwd werd als hun verlosser. Kunst in Opsterland gedenkt hem eind december met het winterkunstevenement ‘Verlost’. Elf installaties en performances van evenzovele kunstenaars en kunstenaarsduo’s verbeelden het thema. Plaats van handeling: it Damshûs, het openluchtmuseum bij Nij Beets, waar voorheen de veenarbeiders in erbarmelijke omstandigheden woonden en werkten.

 

Stormachtig
Kunst in Opsterland plaatste een landelijke oproep in het kunstenaarsblad BK-informatie. De organisatie vroeg kunstenaars zich te verdiepen in Domela Nieuwenhuis en in het leven van de veenarbeiders. Ze konden hun ideeën insturen, waarna een commissie de inzendingen zou beoordelen op kwaliteit, originaliteit en de inhoudelijke relatie met het thema en de locatie. De organisatie had een voorkeur voor installatie- en performancekunst.

Elf verschillende kunstprojecten werden geselecteerd, waaronder dat van Sigrid Hamelink uit Nijeholtwolde. Zij is al jaren gefascineerd door de figuur Domela Nieuwenhuis. Vooral de complexiteit van zijn stormachtige leven trekt haar aan: ‘Ik heb geprobeerd uit te vinden wat er omging in dat hoofd van hem, daar gebeurde zoveel. Dat heb ik willen vertalen in mijn installatie van keramiek en porselein’.

 

‘Domela’s verhaal zit vol parallellen met de wereld van nu.’

 

Hoop
Domela Nieuwenhuis (1846-1919) had een overvol leven. Hij begon als predikant, maar viel van zijn geloof. Hij trouwde vier keer, want hij verloor drie echtgenotes in het kraambed. Dat was te veel voor zijn vertrouwen in de Allerhoogste. Hij bekeerde zich tot het socialisme, preekte nu tegen kerk, koning, kapitaal, kazerne en kroeg. En tegen de gedwongen winkelnering, een vorm van uitbuiting die het leven van arbeiders extra moeilijk maakte.

Ook pleitte hij voor gelijkberechtiging van mannen en vrouwen en voor het algemeen kiesrecht. Hij publiceerde veel en vertaalde Utopia van Thomas More, een boek over een ideale – we zouden nu zeggen socialistische – maatschappij. Een dapper man die tegen de burgerlijke tijdgeest inging maar ook humor had. Toen hij hoofdredacteur was van het blad ‘Recht voor Allen’ nam Domela eens tien blanco pagina’s op die de activiteiten van de koning verbeeldden. Dat kwam hem op gevangenisstraf te staan.

Het is makkelijk voor te stellen waarom veel veenarbeiders hun hoop op hem projecteerden en in hun woning een portret van hem aan de muur hadden hangen. Tussen alle politieke en journalistieke bedrijven door was hij ook nog een vegetariër en een natuurliefhebber.

 

Actuele thema’s
‘Die complexiteit van Domela boeit me enorm’, zegt Hamelink. ‘Zijn omslag van predikant naar socialist en anarchist, zijn betrokkenheid bij sociaal onrecht, zijn belangstelling voor de natuur. Ik las in een van zijn geschriften het volgende: “Het gevoel der menselijke waardigheid moet aangekweekt worden en dat kan alleen door de kennis van zichzelf en van het milieu waarin men leeft. Laat ons de mens niet afscheiden van de natuur, want hij is zelf een stuk natuur en behoort tot haar.” Het zijn eigenlijk nog steeds heel actuele thema’s helaas. Zijn verhaal zit vol parallellen met de wereld van nu. In mijn installatie wil ik daarom een aantal typische Domela-thema’s met elkaar verbinden: de religieuze symboliek, de aardse strijd om het bestaan en onze plek in de natuur.

 

‘In mijn installatie verbind ik typische Domela-thema’s: de religieuze symboliek, de aardse strijd om het bestaan en onze plek in de natuur.’

 

Verlossing
Wat zie je als je straks door de deuropening van een van de arbeidershuisjes in het openluchtmuseum kijkt? Hamelink toont een impressie van de installatie en pakt haar beschrijving erbij: ‘Grote rode druppels liggen op de vloer. Ze worden aangelicht met rode lampjes en lijken te gloeien.  De druppels verbeelden het bloed dat vloeide op deze plek, het vuur dat brandde in de harten van de mensen die Domela Nieuwenhuis volgden. Daartussen zie je een geknielde figuur die zich overgeeft of juist smeekt om verlossing: een momento mori voor al degenen die stierven door gebrek. Daarboven, aangelicht door bewegende lichtbeelden, een verzameling organische vormen van porselein die associaties oproepen met vlinders, motten, bladeren, takjes, botjes…  Op dit porselein worden beelden van de natuur uit de omgeving geprojecteerd. Daar verwijs ik naar het besef onderdeel te zijn van de natuur, van de eeuwige cyclus van het leven, de natuur die zich vernieuwt, de schoonheid van de seizoenen. De hoop in de duisternis.’

 

Het winterkunstevenement ‘Verlost’ is te bezichtigen op 28, 29 en 30 december in het openluchtmuseum it Damshûs, Domela Nieuwenhuisweg 59b, Nij Beets. Geopend van 14.00 – 20.00 uur. Er zijn lezingen en rondleidingen. Toegang € 5,-