Multatuli yn it Frysk

ERIC HOEKSTRA & REINIER SALVERDA – 

Hjoed, 2 maart 2020, is it Multatuli syn twahûnderdste bertedei, en dêrom ferskynt op de webside fan de Moanne de Fryske oersetting fan syn ‘Gebed van den onwetende’ (1861).

Dy oersetting is fan Multatuli syn tydgenoat, de Fryske skriuwer en frijtinker Hjearre Gerrits van der Veen, en ferskynde foar it earst yn 1876, yn it tydskrift Forjit my net! (sjuch Anne Wadman syn dissertaasje oer Van der Veen út 1955).

 

Yn de stavering fan no en diskear net om syn stjerdei, mar as syn werberte yn it Frysk.

 

Dat wie doe hiel betiid: Multatuli hat dizze tekst sels noch lêze kind. De ‘Max Havelaar’ waard yn 1868 foar it earst oerset, yn it Ingelsk. Yn 1876 wie de Franske de twadde, tagelyk mei Van der Veen syn ‘Gebet fan de unwitende’. Dernei wie it lang stil: de earste Dútske oersetting fan Multatuli datearret pas fan 1900.

Yn 1892 – fiif jier nei it ferstjerren fan Multatuli – waard Van der Veen syn oersetting nochris publisearre, diskear yn de betinkingsbondel ‘Ter Gedachtenis aan Multatuli, 1887 – 19 Februari – 1892’ (Amsterdam 1892, pp. 118-120), útjûn fan de frijtinkersbeweging ‘De Dageraad’. Yn de ynlieding ta dizze bondel skreau de Gorredykster multatuliaan dr. Vitus Bruinsma: “Onder de apostels van het goede komt een eereplaats toe aan Multatuli. Nu de kerken verlaten worden, behoeft men andere mannen dan dominé’s en pastoors om het goede te prediken en ook een andere wijze van prediking. Wie geen kerken bezoeken – en hoe velen zijn dit! – kunnen toch een opwekking tot goed-zijn noodig hebben. Die opwekking geeft Multatuli.”

It is hjir no dus de tredde kear dat Van der Veens iere Fryske Multatuli-oersetting ferskynt, wol yn de stavering fan no en diskear net om syn stjerdei, mar as syn werberte yn it Frysk – as in literêr earbetoan oan dizze grutte skriuwer by de iepening fan it Multatuli-jier 2020.

 

 

IT GEBED FAN ‘E UNWITTENDE
nei Multatuli

 

Ik wit net oft wy wêzen waarden mei in doel …
of mar by tafal kamen. Ek net oft in God
of goaden har fermeitsje mei ús leed, en skimpe
op ‘e ûnfolkommenheid fan ús bestean. As dat sa wie
soe it freeslik wêze! Oan wa de skuld
dat swakken swak binne, gammelen gammel, dommen dom!

Mar as wy makke binne mei opset, mei in doel,
en troch ús ûnfolkommenheid dat net berikke …
dan falt de blaam fan it ferkearde net op ús,
op it maksel net … mar op ‘e Meitser! Neam him Zeus
ef Jupiter, Jehova, Baäl, Djau … om it effen:
Hy is der net of hy moat goed wêze en ús net ferwite
dat wy him net begripe. ‘t Stie oan him
him te iepenbierjen en dat die er net! Hie hy dat dien,
dan hie er it sa dien dat nimmen twivelje koe,
mar elts koe sizze: ik kin him, fiel him en ferstean him.

Wat oaren no beweare fan God te witten,
baat my gjin byt … ‘k Ferstean him net, ik freegje dus:
Wêrom oan oaren al him iepenbierre en net oan my?
Soe it iene bern dy heit moolk neier wêze as it oare … ?
Sa lang it ien minske jout dy’t God net ken,
sa lang is it laster om te leauwen oan dy God!
‘t Bern dat fergees syn heit oanropt, docht dochs gjin kwea.
De heit, dy al fergees syn bern roppe lit, hannelt wreed!
En reiner is it geloof: der is gjin Fader,
as dat er dôf soe wêze foar syn bern!

Misskien binne wy ienris wizer! Iens, misskien
sjogge wy yn dat Hy der is, dat Hy wol op ús acht sloech,
en dat syn swijen oarsaak hie mei grûn … Wol no,
sa ring wy it witte, is ek de tiid fan loovjen dêr …
mar earder net … no net! – It soe God fertrietsje,
fernaam er dat wy him oanbeanen sûnder grûn …
en gekheid is it, de tsjustere ûnwittenheid beljochtsje
te wollen mei in ljocht, dat net bestiet, nea jit hat skynd.

Him tsjinje? … Gekheid! Hie hy soks dochs wold,
Hy hie it ús iepenbierre op wat manear.
Ûneigen is it dat Hy ferwachte fan in minske
oanbidding, tsjinst of lof … tewyl Hy sels
oangeande it hoe alhiel ús yn it ûnsikere liet.
Dus: as wy God net tsjinje nei syn sin …
dan is it Syn skuld … Syn skuld allinne en uzes net!

Yntusken – oant wy wizer binne – is goed en kwea dan ien?
Ik sjoch it net yn, wêrta in God soe tsjinje it skiftsjen
fan it boaze en it goede … Oarsom just! Hy dy’t goed docht
opdat in God him leanje soe, dy makket krekt
dêrtroch it goed ta kwea, ta hannel … Dy’t it kweade ûntrint
út frees foar de ûngenede foar dy God, is … laf!

Ik ken Jo net, o God! Ik rop Jo oan, ik socht,
smachte al nei antwurd en Jo sweien! – Graach woe ik
Jo wil dwaan … net út frees foar straf, út hope op lean,
mar lyk as it bern syn heite wil docht, om’t it him leaf hat!
Yo sweien, altyd sweien Jo … En ik, fol langste dwylje ik rûn
nei de oere dat ik witte sil dat Jo bestean …
Dan, dan sil ik freegje: “Fader! Wêrom no foar it earst
Jo bern toand dat it wier in Fader hie … ?
En dat it allinne net stie hjir yn ‘e striid,
de swiere striid foar minsklikheid en rjocht?
Of wiene Jo der wis fan, Fader, dat ik Jo wil soe dwaan
en sûnder dy te kennen? – Dat ik sûnder weet
fan Jo bestean, Jo tsjinje soe, Jo tsjinje nei Jo sin?
Soe it wier wêze? Anderje, Fader, as Jo der binne! Lit,
lit net Jo bern fertwivelje … Fader! Bliuw net stean
op it bloedich ôftwongen “Lama sabachthani!”
Sa tsjirmet de ûnwittende oan syn sels frij keazen krús,
fan pine krimpende, it útjammerjend fan toarst.

De wize – hy dy’t wol wit … wol God ken – bespot sa’n gek,
rikt galle him ta en jubelet: “Hark, hy ropt syn Fader”
en preuvelet: “Tank, o Hear, dat ik net bin as hy!” …
En sjongt, ja psalmsjongt sels: Wollokkich hy dy’t yn ‘e boaze rie
net sit, net op it smoarge paad mei sûnders giet.” –
Dy wize slûpt neurs-op en sjacheret yntegralen …
De Fader swijt … O God! Der is gjin God! Gjin God!

 

Hjearre Gerrits van der Veen