Het is heel erg vorige eeuw om burn-out te zijn

HENK WOLF – 

Af en toe verandert een woord van woordsoort. Zo kun je van het werkwoord ‘vangen’ een voltooid deelwoord ‘gevangen’ maken. Dat is nog steeds een werkwoord, maar als je het hebt over ‘de gevangen boef’, dan is het opeens een bijvoeglijk naamwoord. Daar kun je weer een zelfstandig naamwoord van maken: ‘de gevangene’.

Zelfs jaartallen worden tegenwoordig wel eens als bijvoeglijk naamwoord gebruikt: ‘Dat is zó tweeduizend zestien’.

Die drietrapsraket voltooid deelwoord > bijvoegljk naamwoord > zelfstandig naamwoord is in het Nederlands heel gewoon. Er zijn veel meer van dit soort conversies (woordsoortveranderingen). Een ander type dat vaak voorkomt is bijvoeglijk naamwoord > werkwoord (wit > witten, groot > vergroten, fraai > verfraaien).

Er zijn ook zeldzamere gevallen. Zo kun je iemand ‘een welgemeend welterusten’ wensen en dan is het tussenwerpsel ‘welterusten’ opeens een zelfstandig naamwoord geworden.

Een ander type dat weinig voorkomt is de conversie van zelfstandig naamwoord naar een bijvoegljk naamwoord. ‘Luxe’ is daar een voorbeeld van. Van oorsprong is dat een zelfstandig naamwoord (‘Dat is een grote luxe!’), maar het wordt tegenwoordig ook als bijvoeglijk naamwoord gebruikt (‘Die keuken is erg luxe’).

De conversie van zelfstandig naar bijvoeglijk naamwoord lijkt zelfs een kleine trend te zijn. Ook het zelfstandig naamwoord ‘paranoia’ komt tegenwoordig als bijvoeglijk naamwoord voor en het traditionelere ‘paranoïde’ is bij sommige sprekers zelfs onbekend, die zeggen altijd ‘Hij is paranoia’. En recent hoor ik af en toe ‘Hij of zij is burn-out’, waarin ‘burn-out’ niet als zelfstandig, maar als bijvoeglijk naamwoord gebruikt wordt. Een stuk minder frequent is het woord ‘nerd’. Dat is een Engels woord voor ‘studiebol’, dat door jongeren ook wel in het Nederlands wordt gebruikt. Het was altijd een zelfstandig naamwoord, maar ik ben ook al verschillende gevallen tegengekomen van het type ‘Ben ik nou heel erg nerd als ik dit mooi vind?’, waarin het als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt. Zelfs jaartallen worden tegenwoordig wel eens als bijvoeglijk naamwoord gebruikt: ‘Dat is zó tweeduizend zestien’.

Het kan nog opvallender. Op internet heb ik zeven verschillend sites gevonden waarop de volgende zin voorkomt: ‘Dat is wel heel erg vorige eeuw’. ‘Vorige eeuw’ bestaat natuurlijk uit een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord, maar in de internetzin worden ze samen als één bijvoeglijk naamwoord behandeld.