Festival van de Toneelsolo

ELSKE SCHOTANUS – 

Op it spylflak in man dy’t op en del panderet, op bleate fuotten, as it publyk nei binnen ta streamt. Mar is ‘streame’ wol it goede wurd? In soad folk blykt it Festival van de Toneelsolo, fiif foarstellings ôfrûne wykein yn de Harmonie, net te lûken. En dat is spitich want de tonielsolo is de meast suvere en meast ynkringende foarm fan teater.

It festival set útein mei Thomas Oerlemans dy’t de monolooch Grijze Zielen nei in roman fan Philippe Claudel bringt mei in simpele stoel as iennige rekwisyt. ‘Ik weet niet waar ik zal beginnen’, set er útein as er de gendarme wurdt dy’t werom sjocht op syn libben, in libben dat behearske wurdt troch ‘de saak’, barrens dy’t har ôfspile ha tsjin de achtergrûn fan de oarloch fan ’14-’18. Hy stekt in relaas ôf oer de moard op in famke fan tsien, ‘belle du jour’, sa’t sy yn it gers by it kanaal lein hie, ombrocht en yn it wetter smiten. De rjochter komt derby en de dokter. Dan wer fertelt hy oer de belutsenen, dan wer is de plysjeman yn stim en ekspresje foar even de oar. Snijend is de pine om it ferstjerren fan leafsten. It ûnderwizereske dat har op it doarp, dat tichtby it front leit, te wenjen set, kriget min berjocht en wol net mear fierder. De frou fan de gendarme, syn alles, stjert yn ’e kream en hy kin it net opbringe it berntsje grut te bringen. Hy fertelt syn ferhaal, dan wer de hannen sakje littend of yn ’e bûse stekkend wêrby’t der moal út syn jas stoot, in ferhaal dat flak begjint en geandewei ekspresiver, fûler en emosjoneler wurdt en dêrmei set Oerlemans, dy’t de literêre tekst fan Claudel omset hat yn sprektaal, in fraaie prestaasje del.

 

De kar foar krekt dizze fiif stikken wie, yn al syn ferskaat, in perfektenien. Alle kearen oars, alle kearen ferrassend.

 

De twadde foarstelling, Wij Varkensland is gâns oars fan karakter. Hie Oerlemans oars neat noadich as in stoel en bûsen fol moal, diskear is der de muzyk fan Schubert, ‘Der Wanderer’ en der wurdt wurke mei in skerm dêr’t, as de spiler, yn it selskip fan in barchje opkomt, it ferneamde skilderij ‘De wandelaar boven de nevelen’ fan Caspar Friedrich op te sjen is. De Flaming Lucas de Man spilet Stijn, soan fan in boer dy’t bargen hâldt. Al hat er itselde bloed as syn âldere broer, sêft fan aard hie der gjin boer yn him sitten en as in ‘Wanderer’ wie er de wrâld yn tein om pas jierren letter werom te kommen. Hy fertelt oer syn famylje, sjocht werom op syn bernetiid. Op in stuit skrabet de spiler sa ris de kiel, humt in kear, wurdt heas en freget om wetter. ‘En dan valt plots je stem weg en moet je voorstelling aflassen. Kut #wijvarkenland Leeuwarden’, twittert er fanachter de kûlissen. It publyk, ûnder har in tal boeren, dat krekt noch sá lake hie reagearret teloarsteld, mar tagelyk fol begryp. Har wurdt in drankje oanbean en der folget in oankundiging dat de foarstelling meikoarten op ’e nij brocht wurde sil. Ek foar wa’t net west hat in net te missen gelegenheid om de Flaming yn Ljouwert oan it wurk te sjen.

In dei letter folget Higgs dêr’t teatermakker Jan van der Berg as filmmakker op syk giet nei it Higgsdeeltje, The God particle. As ik yn it skoft tsjin ien fan de besikers sis dat it in geweldige foarstelling wie, ferbetteret er my: it wie in kolleezje. As de learaar dy’tst as puber foar wis- en natuerkunde ha wollen hiest, bringt er op it poadium it ferhaal fan de kwantummeganika dat begjint yn Papoea-Nij-Guinea dêr’t doarpsbewenners it ha oer de ‘lik-lik-hap’, it lytste fan it lytste, it ûnsichtbere dat tusken tomme en wiisfinger past. Van der Berg brûkt de taal fan de Papoea’s en letter it Japansk om te fertellen oer massa en enerzjy en praat mei syn hiele lichem as it oer de eksperimintele natuerkunde giet. Der sit in technyske kant oan it ‘kolleezje’, mar oarspronklik is ‘Janneman, storyman, pixaman’, sa’t de Papoea’s him neame, teolooch: hy studearre godgeleardheid en dat is ‘nietsgeleerdheid. Op yngenieuze, fassinearjende en betiden humoristyske wize, gebrûk meitsjend fan in presintaasje op skerm, meandert Van der Berg troch teory en ferhalen hinne, want ‘hoe minder feiten, hoe meer verhalen’ om der, as er lang om let yn Papoea-Nij-Guinea weromkomt op wiisd te wurden dat, hoe mear as de minske wit, hoe minder er wit.

Lottie Hellingman, de iennige frou, bringt Augustus, in teare, mearke-eftige foarstelling dêr’t sy ek yn sjongt en dêr’t gebrûk yn makke wurdt fan spyldoaskes. Om’t dizze solo net langer as in healoere duorret, is der gelegenheid foar in neipetear mei it publyk. Der binne fragen oer de achtergrûn fan it stik, de klean, de kar fan de namme Augustus. It is foar it earst dat sy allinne op it toaniel stiet. Earder is it yn Súd-Afrika opfierd, yn it Ingelsk yn in hutte dêr’t fiifentweintich man publyk op elkoar pakt sieten. Oars as Grijze Zielen dat in boekbewurking troch de spiler sels is of Wij Varkensland dêr’t De Man ‘staazje’ foar rûn by in bargeboer, is it stik spesjaal foar har skreaun, troch Peter de Graef. ‘Het is een jongetje, en zij noemen hem Augustus, zoals de keizer …’, mar wêrom’t foar ‘Augustus’ keazen is? It is gjin ferhoar, mar it komt al frjemd oer as in spiler net wit wêrom’t in stik de namme hat dy’t it hat.

Kwa wize fan spyljen sit Alexander de Bruijn mei 1900/Novecento tichtby Oerlemans, al spilet er ticht op it publyk en sprekt er, as entertainer en trompettist op it skip, dêr’t er de Novecento fan ken, de minsken yn de seal no en dan streekrjocht oan. Hy fertelt it ferhaal fan Novecento dy’t as fûnling op it passazjerskip opgroeide en dêr himsels it piano spyljen leard hie. It stoarmet en der is in pianoduel mei de útfiner fan de jazz dy’t oer syn spul heard hat en him útdaget: ferhalen yn it ferhaal oer de pianist dy’t, al oer de tritich, op in dei beslút fan board te gean, foar it earst, mar dy stap healwei de planke net oandoart. As it skip út de feart naam wurdt, is de spiler Novecento sels, dy’t sittend yn ’e masinekeamer yn de ik-foarm fertelt hoe’t de 88 pianotoetsen syn wrâld wienen en dy fan New York, dêr’t er fan board gean wollen hie, in ûneinig tal toetsen hân hie. It is it iennige elemint yn de libbene foarstelling fol mei ragtime en blues dêr’t krityk op te jaan is: it fragmint waard justjes tefolle útspûn.

Oer de foarstellings is folle mear te sizzen as yn koart bestek mooglik is. Sy makken part út fan in ‘festival’ en de kar foar krekt dizze fiif stikken wie, yn al syn ferskaat, in perfektenien. Alle kearen oars, alle kearen ferrassend. Sa’t it heart by in festival wienen der ek de nedige ‘râneprogramma’s’. Sa wie der op sneintemiddei yn it skoft muzyk fan Novelle te hearren en rûnen twa hearen allegeduerigen mei koffers rûn, dan wer in knikje, dan wer siet de fiter los of sochten se de bûsen nei om in kaartsje. Mar in fideoklip dy’t ‘op bijzondere wijze in première’ gean soe? Monologen fan Jara Dijkstra? In Esther de Jong dy’t dy meinimt, ‘mee het duistere holst van haar gedachtes in’ sa’t de oankundiging witte liet? Miskien dat ik te drok mei oaren yn petear wie – dêr is it skoft ék foar – miskien lei it oan de lokaasje dat ik it mist ha. Nei myn idee is de Harmonie te grut foar in lytsskalich barren (it Tryatergebou, soe dat net wat wêze?). Lûkt it filmfestival dêr alle jierren in folle bak, it jildt net foar it Festival van de Toneelsolo. Oft ik ‘net’ of ‘noch net’ skriuwe moat, dêr wol ik ôf wêze; ik hoopje it lêste, want wa’t der net wie, dy hat wat mist.

 

Festival van de Toneelsolo, sneon 21 en snein 22 febrewaris 2015

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.