Ira Judkovskaja Deiboek Moskou 2

Ira Judkovskaja (artistiek leider Tryater) is een week naar het internationaal bekende ‘Golden Mask festival’ in Moskou. Moskou is ook de geboortestad van Ira. Ze is daar ter voorbereiding op het Rusland- Nederland jaar in 2013 (in samenwerking met TIN en Sica) en om contacten te leggen zodat Tryater daar in de toekomst mogelijk gaat spelen. Zij houdt een dagboek bij.

Woensdag was een zonnige dag in Moskou. Vermoeid door een lange en dit jaar ook nog grijze winter, leefde iedereen op. Men was aardig en attent en ik bleef het gevoel houden alsof ik in een Moskou van een parallelle werkelijkheid was beland.

In de middag had ik een afspraak met Aleksei Malobrodski, sinds kort een producer (bij ons eerder een zakelijke leider) in Vinzavod, een nieuwe centrum van moderne kunst in Moskou. Over Vinzavod zal ik straks vertellen. Eerst over Aleksei. Aleksei is jaar of 54 terug in Krasnodar geboren, een klein stadje in het Zuiden van Rusland.

Na vele omzwervingen als drama-docent, dramaturg, pogingen als regisseur en toneelschrijver kwam hij uit bij een ander beroep in het theater. Zijn talent lag in het produceren, in zakelijk ondersteunen van producties en inhoudelijk mee denken. In die tijd (en nog steeds) geen gebruikelijk beroep in Rusland.

Afgelopen jaren was hij zakelijke directeur van een experimenteel Moskous theater “School van Nieuw Drama”. (Dit theater werd vroeger geleid door Vasiljev, vaak te gast op het Holland Festival.) Toen hij bij dit theater kwam, trof hij daar 7 vaste regisseurs aan waarvan geen van hen de artistieke leiding op zich wilde nemen. Dus werd Aleksei op alle fronten een eindverantwoordelijke. Of dit goed had gewerkt, daarover zijn de meningen verdeeld. Wat ik daarover gelezen heb, zie ik dat hij vooral veel projecten en ondernemingen mogelijk heft gemaakt. En dat vind ik een goede zaak.

Het gesprek met Aleksei was een echt kennismakingsgesprek. Over onze achtergronden, over cultuurklimaat in Nederland en in Rusland. Hij is twee keer op werkbezoek in Nederland geweest, maar was niet onder de indruk van het theater dat hij daar gezien had. Ook besefte hij dat wat hij zag een door anderen voor hem gemaakte selectie was. Hij was wel verrast door de kwaliteit van Nederlandse toneelschrijvers. Daarnaast was Aleksei op de hoogte van vooruitstrevendheid van Nederlands theater op gebied van fysiek en muziek theater.

Aleksei vertelde ook over zijn werk bij Vinzavod: mogelijk maken van projecten en contacten onderhouden met de regering. Ik vertelde hem over Tryater, over Fan de stêd en it libben, over mijn favoriete Nederlandse theatermakers. We zullen elkaar komende dagen nog vaker spreken en ook bekijken of Vinzavod een interessante plek voor Tryater kan zijn.

Vinzavod betekent letterlijk een wijnfabriek. En dat is het gebouw ook, of eigenlijk een complex van gebouwen. Sinds de tweede helft van de 19de eeuw werd daar door een landgoedeigenaar bier gemaakt, later ook wijn. Deze fabriek bleef tot en met de perestrojka functioneren. Begin jaren negentig werd het gekocht door een groep ondernemende mensen. Maar ze kwamen er snel achter dat de mogelijkheden van dit terrein beperkt waren, omdat heel Vinzavod een monument bleek te zijn.

Toen dienden zich creatieve mensen aan en ze besloten het eerste complete moderne kunstencentrum op te richten. Nu zitten er aantal galeries, kunstwinkels, een kunstboekenhandel, twee cafe’s, wat werkplaatsen en een vlakke vloer zaal. Een witte zaal, met minimum aan techniek en een tribune die kan variëren van 150 tot 300 stoelen.

Het deed me aan machinefabriek van NNT denken. Die zaal wordt beheerd door de regisseur Kirill Serebrianikov. Kirill maakt daar experimentele voorstellingen. Het idee (concept) wordt lang doordacht en vervolgens wordt er in een paar dagen gerepeteerd. Daarna volgen try-outs. Werkt het niet, dan stopt daar het experimenten. En anders wordt de nieuwe voorstelling op ’t repertoire genomen. Op dezelfde voorwaarden worden er verschillende makers naar Vinzavod gehaald om met minimaal budget hun idee uit te proberen. Ook worden er rondom sociaal actuele projecten discussies georganiseerd.

Kirill Serebrianikov is een veel gevraagd regisseur zowel in Rusland als daarbuiten. Hij geeft les op de acteursopleiding van MHAT (Moskouse kunsttheater). Ook heeft hij sinds kort een eigen acteursopleiding. Deze week zal ik hem niet ontmoeten. Hij is nu in Riga aan het werk en daarna volgt meteen een regie in Berlijn.

In Russian Case is er een voorstelling van hem opgenomen die hij samen met een afstudeerklas van MHAT-opleiding gemaakt heeft. Een voorstelling over jeugdbewegingen en het huidige Rusland, die al aantal keer succesvol in buitenland heeft gespeeld.
Voor mijn eerste kennismaking met regie van Kirill wilde ik liever een klassieker in zijn regie zien. Dus kocht ik een kaartje voor “Dreigroschen Oper” in zijn regie bij het Moskouse Kunst Theater.

Even heel kort over aantal regels bij theaterbezoek in Rusland. Voorstellingen beginnen om 19.00 uur. Men werkt meestal tot 18.00 uur en gaat daarna rechtstreeks naar het theater. En dan wordt er dus onderweg snel iets gegeten. De meeste klassiekers worden onverkort gespeeld. Dus zijn er veel voorstellingen van drie en een half uur en met twee pauzes.

Rusland is een land met een lange winter, dus speelt de garderobe een belangrijke rol in theater. Het zijn overal oude vrouwen die je bedienen. Lusje in je jas is verplicht. Soms kan je voor 10 rubel een hangertje huren. Voor 100 rubel (3 euro) kan je een verrekijker huren. Met een verrekijker hoef je na de afloop niet in de rij voor je jas.

Na afloop van de voorstellingen lopen mensen uit de zaal met bossen bloemen naar voren om tijdens het applaus een bos bloemen aan hun favoriet te geven.

En nog iets specifieks aan Russisch theater. De open doekjes. Ze worden vaak en gul door het publiek gegeven. Als de favoriete acteur opkomt, als een grap goed valt, als er een mooi moment op toneel is geweest, of een uitspraak uit een klassieker zeer verwant is met de situatie van nu. Ik herinner me uit mijn jeugd dat een komedieactrice een open doekje kreeg voor een ritmische nies-sequentie en het vervolgens nog een keer deed voor nogmaals een open doekje. In de voorstellingen die ik tot nu toe gezien heb, geven acteurs open doekjes kleine ruimte en houden de spanning vast.

Weer een volle zaal. En weer een heel duidelijk bandje over verbod op mobiele telefoons en foto’s en opnames.

Het befaamde doek van het Moskouse Kunsttheater met zijn meeuw is bij aanvang open. We zien de zijmuren van het toneel, de lampen zijn ook in zicht. Achter staat een grote muur dat van stenen lijkt gemaakt te zijn. Er zijn wat vage witte verfvlekken op de muur en een ijzeren gesloten rolgordijn. Zo een die je bij gesloten winkels ziet. Er staan twee versleten slaapbanken, een vuilniscontainer, een winkelwagentje en vele vuilniszakken op toneel. Rechtsachter zit een band op een kleine verhoging met een dirigent ervoor.

De acteurs komen op, vertellen wat ze gaan spelen en waar we zijn, en dan begint de voorstelling.

Het eerste bedrijf: introductie van de bedelaarskoning, zijn vrouw en zijn dochter Polly. Polly trouwt stiekem met wrede dief Mackie Messer. De hoofdpolitie blijkt een oude vriend van Mac te zijn, hij komt even langs bij de bruiloft. De ouders van Polly zijn ten einde raad en besluiten Mac de gevangenis en uiteindelijk ook de doodstraf opgelegd (via ophanging) te krijgen. Mac laat zijn zaken aan Polly over en vlucht.

Het eerste bedrijf zou ik als een klassieke Brecht voorstelling willen omschrijven, zoals die vaak gedaan wordt: met bedelaars in een groepsregie op een grote vuilniscontainer, dikke en dronken moeder van Polly, onverschillige Mackie Messer, microfoons op toneel, rustige en toch enge vader van Polly.

Maar dan zitten in deze voorstelling in elke scène minstens twee regievondsten: moeder van Polyi heeft zulke dikke benen dat ze steeds omvalt; als Mac geïrriteerd wordt, doet hij tot ieders afschuw zijn witte lakhandschoenen uit, gooit ze weg en haalt vervolgens nieuwe uit zijn zakken; er zitten verwijzingen naar verschillende speelstijlen op toneel en geschiedenis van MHAT zelf.

Zo roept de Bedelaarskoning “ik geloof je niet” tegen een bedelaar die een invalide nadoet, en iedereen herkend bekende kreet van Stanislavki; als Mac even niet omkijkt, wordt Polly door zijn kameraden betast; bij de bruiloft van Polly en Mac verkleden de vrienden van Mac zich meerdere malen, van pakken tot vuilniszakken; achter de ijzeren rolgordijn zit een scheve gang waar mensen soms uit komen rollen; op de meeste microfoontjes zitten camera’s, en zo worden zingende of pratende mensen van heel dicht bij in een negatief weergave op de muur geprojecteerd.

Sommige van die regievondsten werken goed. De meesten vertroebelen de vertelling. Ook wordt er bij alle overgangen en naast sommige liedjes vierstemmig gezongen. Dat laatste haalt alle scherpte uit de muziek van Weill.

In de pauze wil ik weg. Maar een vriendin van me met wie ik hier samen ben, haalt me over om te blijven. En ik ben blij dat ik gebleven ben. Het tweede bedrijf heeft rust en helderheid naast de fantasie van de regisseur.

Mac vlucht niet weg, maar naar de hoeren. (zijn vaste hoeren-dag). Aangespoord door de moeder van Polly verraden hoeren Mac en wordt hij opgesloten. Polly komt hem opzoeken en treft daar Lucy, zijn andere minnares. De vriend van Mac, hoofd politie, helpt Mac vluchten. De bedelaarskoning chanteert de hoofdpolitie met een massale opkomst van bedelaars bij de coronatie van de volgende dag als Mac niet gevangen wordt. Mac duikt weer bij de hoeren op en wordt alweer verraden.

Het bordeel zijn twee slaapbanken naast elkaar. De politiecel: een kleine groene kooi op wieltjes. De simpele rekwisieten worden fantasievol ingezet. Mac stapt soms uit zijn kooi om tussen twee vrouwen te komen maar kruipt snel terug. Projecties die nu maar een paar keer worden ingezet, versterken de paranoia sfeer van de gevangenis.

De actrices die Polly en Lucy spelen blijken fantastische zangeressen te zijn. Ze bouwen spanning en rivaliteit op via hun vocale kunsten die zowel doet lachen, bewonderen als je oren suizen. Twee andere acteurs vallen mij op: de moeder van Polly en vriend van Mac, hoofd politie. De charme en het gemak waarmee ze op toneel bewegen, hoe ze schakelen van scherpe vertelling naar absurde vorm, zijn voor mij ongekend. Later hoor ik dat ze allebei op dit moment hele bekende tv acteurs zijn.

Hebzucht, gekte van ieder die door hebzucht gedreven wordt en spelplezier. Dat is voor mij het tweede bedrijf.

En dan komt het derde bedrijf. Die is een mix van de eerste en de tweede.
Mac is opgepakt. Hij smeekt iedereen om geld om een politieagent om te kopen, maar niemand wil hem nog helpen. Hij wordt opgehangen op de ochtend voor de coronatie. Maar dan, om het stuk niet al te zwaar te maken, komt er een brief van de koning dat hij vrij is en verder gelukkig mag leven.

Het bedrijf begon met een defilé van verschillende bedelaarstypes zoals je ze in Rusland tegenkomt: veteranen uit de oorlog in Afghanistan in jaren 80, communistische bejaarden; vrouwen met baby’s, mensen die voor geld van alles tegen je willen zeggen of zingen, monniken en gewoon gekken. Acteurs liepen door het publiek, er werd hard gelachen. Ook werden er vergelijkingen gemaakt tussen de aanstaande coronatie op toneel en de verkiezingen van kort geleden.

Het was vooral heel gezellig en gemoedelijk in de zaal. De bedelaarskoning gaf de bedelaars instructies en chanteerde voor het laatst de hoofd politie met de bedelaarsoptocht. Dan waren we weer in de cel. Dit keer een ruimte van doorzichtig plastic, met Mac erin. Politieagenten lachten en maakten foto’s van Mac om de cel heen. De projecties op de muur waren nu bewakingscamera beelden. Mac werd aan de microfoonsnoer, dat uit de nok kwam, opgehangen. We zagen hem even hangen.

Dan viel er een zwart gaasdoek. De koning van bedelaars liep naar voren en kondigde de goede afloop aan. Achter dat gaasdoek verkondigde een 5 meter hoog skelet met rode ogen en een skelet van een paard onder zich de vergeving. Terwijl het hele ensemble het laatste nummer zong, werd achter hen over de stenen muur een rode lopen uitgerold. Mackie Messer liep verticaal (!) over de loper omhoog, alsof hij bij de koning op bezoek ging.

De laatste twee beelden waren mooi en indrukwekkend. Maar wat ze met de voorgaande drie uur van de voorstelling te maken hadden bleef voor mij een raadsel. Ook is het mij onduidelijk waar de voorstelling nou echt over ging. Dat kan natuurlijk ook gewoon aan mij liggen.

Ik had in ieder geval een avond vol indrukken.

Ira Judkovskaja

Deiboek Ira Judkovskaja yn Moskou 1

Comments
2 reaksjes oan “Ira Judkovskaja Deiboek Moskou 2”
  1. Elsje schreef:

    Mooi verhaal Ira!

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.