De baas en de meneer

HENK WOLF –

Af en toe loopt buurtgenoot X bij ons aan. Als mijn vrouw voor komt, vraagt ie vaak: ‘Is de baas er ook?’ Mijn vrouw zegt dan steevast dat er in ons huis geen hiërarchie bestaat en ze vermoedt dat X – laaggeletterd en levenslang vrijgezel – wat merkwaardige ideeën over het huwelijk heeft.

Ik vraag me dat af – niet omdat er bij ons thuis iemand pretendeert de baas over de ander te zijn, verre van dat – maar omdat voor mij baas meer kan betekenen dan alleen ‘hoger geplaatste’ of ‘meester’.

Zeker uit de mond van oude mensen is ‘Is de baas er ook?’ voor mij heel gewoon. In die zin betekent baas simpelweg ‘de man’, ‘de echtgenoot’. In het Fries vormen baas en frou zelfs een lexicaal paar. Wie in het Frysk wurdboek Frysk-Nederlânsk (Zantema 1992) bij het lemma frou kijkt, ziet onder de betekenis ‘meesteres, vrouw des huizes’ de collocatie de baas en de frou staan.

Mijn vrouw is overigens niet de eerste die zo op dit idioom reageert: toen een bevriend echtpaar twintig jaar geleden uit de stad naar het platteland verhuisde, ergerde de vrouwelijke helft zich ook aan de buren die met een ‘Is de baas yn?’ aan de deur kwamen. Dat was alleen in een Friestalige omgeving. Ik vermoed dat het in onze huidige woonplaats, waar bijna iedereen Gronings spreekt, niet heel veel anders werkt.

Wat mij dan weer verbaast, is hoe makkelijk mijn vrouw mensen als ‘die meneer’ of ‘die mevrouw’ aanduidt. Ze is daar niet de enige in. De boodschappenjongen vertelde me vandaag dat ‘die meneer’ – hij wees naar het huis van buurtgenoot X – tegen hem had geschreeuwd dat ie niet in z’n berm mocht parkeren. Voor mij is ‘die meneer’ kindertaal, maar voor sommige mensen is het een beleefde aanduiding voor een (niet altijd vriendelijk) manspersoon.

In het Duits is er net zo min als in het Fries een equivalent van de aanspreekvorm ‘meneer’ of ‘mevrouw’. En waar je in het Fries soms nog ‘No baas’ kunt zeggen – of bij jonge mensen nog kunt uitwijken naar ‘Hee, jongkearel!’ of ‘Sis, jongfaam!’ – daar ben je in het Duits eigenlijk tot ‘Hallo!’ of ‘Tschülligung!’ veroordeeld.