27 januari in Stadsschouwburg de Harmonie

ELSKE SCHOTANUS – 

Dit is een recensie. Of het is er geen, want even verderop gebruik ik het woordje ‘ik’ en dat is ongebruikelijk in een recensie. De titel – 27 januari in Stadsschouwburg de Harmonie – is al even ongebruikelijk. Dat zit zo: 20 januari, in de Lawei in Drachten, zag ik De vlucht van een granaatappel van theater Rast. Het was tijdens het BankGiro Loterij theaterweekeind. Het hele weekend werden in zestig theaters in Nederland programma’s gepresenteerd voor tien euro per voorstelling. Leuk prijsje en toch zat de zaal lang niet vol.

Nog voor het begint, buiten de zaal, springt de Joodse Eran Ben-Michaël op een verhoging en vertelt over een bezoek aan zijn vader in Nijmegen. Vader troont hem mee de tuin in om bij de kippen te kijken. Die witte, of Eran die vast wil houden, want dat vindt ze lief. Het publiek is geïntrigeerd, nog voor de acteur hen de zaal inlokt.

Wat dagelijks in de media te volgen valt komt hier zodanig bij elkaar, dat het meer zegt dan alle nieuwsberichten en achtergrondartikelen bij elkaar.

Zandnegers, zo introduceert de mooie, jonge in een helgeel mini-jurkje gestoken Nederlandse Imke (Smit) haar medespelers: de eerder genoemde Eran Ben-Michaël, de Koerd Celil Toksöz, de Syrische George Tobal. Hoe het publiek hen dan zou noemen. Zandkrekels. Waar zij aan denken als zij aan Nederland denken? Kaas, water …

De vlucht van een granaatappel gaat over de verhalen van vluchtelingen. Dat klinkt als vluchtelingenproblematiek, maar niet in de zin dat de achtergronden van de drie worden geproblematiseerd. De voorstelling draait veel meer om de vraag in hoeverre mensen elkaar (willen) kennen. Wat wil je weten van de ander? Wat dient verzwegen?

Bij Celil Toksöz, die de Koerdische André van Duin zou zijn, slaat een grap onmiddellijk om in een relaas over de martelingen die hij in zijn land van oorsprong onderging, onmiddellijk de kop ingedrukt door de anderen. Zoiets vertel je, maar niet nu, niet hier, niet in het gezelschap van deze mensen. Met granaatappels wordt uitgeduid hoe de mannen, hun ouders, hun voorouders, van de ene plek naar de ander vluchtten, George van AZC naar AZC verkaste. Al snel liggen talloze vruchten verspreid over de cirkel van zand die het speelvlak vormt. Imke Smit, het mooie blonde meisje met de appelwangen en de blauwe ogen, het meisje in haar zonnig gele minijurkje, haar twee vruchten liggen vlak naast elkaar. Als Nederlandse is, of lijkt haar leed uit weinig meer te bestaan dan de dood van haar geliefde cavia. Daarmee neemt zij geen plek in op de traumaladder, is zij de vreemde eend in de bijt. Jaloers, therapeutisch wil de Koerd haar weg, maar is hij degene die de gordijnen, achter op het toneel, aan de kant schuift en verdwijnt. Een koude wind trekt door de zaal.

Knap gevonden – het viertal schreef de voorstelling zelf – is hoe George op een gegeven moment een meditatie-oefening leidt. Sluit je ogen. Je bent in de stad waar je woont. Je ruikt het gras, enz. Je stapt je huis binnen. In de gang staan twee koffers. Je moet mee de auto in, je kijkt achterom, het huis wordt kleiner en kleiner. Dan stemmen, vreemde talen, onbekende dreigende klanken. Wat begint als een vreedzame meditatie loopt uit op een vluchtverhaal. Maar waarom vraagt George zijn vader nooit naar de reden van hun vlucht? En waarom vertelt Celil zijn zoon niet over de martelingen? Is hij gelukkig? Houdt hij van zijn vrouw? Aldus uitgedaagd, is het na lang nadenken: En wat als het antwoord ‘nee’ is? Een diepe stilte volgt.

De verhalen worden niet verteld, het leed niet uitgesproken, de vragen niet gesteld.

De vlucht van een granaatappel, hoe wrang ook, zit vol humor, is knap gecomponeerd, wordt in hoog tempo gespeeld, maar er zijn ook momenten van stilte en prachtige door Imke Smit gezongen liedjes. Wat dagelijks in de media te volgen valt komt hier zodanig bij elkaar, dat het meer zegt dan alle nieuwsberichten en achtergrondartikelen bij elkaar. Vandaar de tip: 27 januari in Stadsschouwburg de Harmonie in Leeuwarden.