Zijn er racisten in de zaal?

ELSKE SCHOTANUS – 

Othello, als zwarte man in een witte wereld, raakt verstrikt in een web van intriges. Die wereld, op de theaterpodia waar Het Nationale Theater het Shakespearestuk brengt, is, onder een koel blauw licht en op een spiegelende vloer is, witter dan wit. De spelers dragen smetteloos witte kostuums, hun gezichten en pruiken zijn spierwit waardoor Othello, met zijn zwarte gezicht en handen des te meer opvalt als de buitenstaander. Want waarom, zo vraagt regisseur Daria Bukvić zich af, koos Shakespeare, voor een zwarte man – de Moor van Venetië – als generaal Othello?

Al ligt de boodschap er te dik bovenop, Othello is een meeslepende voorstelling met schitterende rollen voor Werner Kolf als de generaal en zijn belangrijkste tegenspeler Rick Paul van Mulligen als Jago.

In de bewerking van regisseur Bukvić en tekstschrijver Esther Duyskers blijven liefde, jaloezie en wraak belangrijke thema’s, maar er ligt iets onder, namelijk onvervalst racisme. Met een trailer die onder meer verwijst naar de pietendiscussie en het racisme op de voetbalvelden en een inleiding die het publiek wijst op bijvoorbeeld het racisme in (kinder)boeken als Oki en Doki bij de nikkers en het taboe dat er ligt op gemengde relaties als die tussen Harry en Meghan, wordt duidelijk dat de regisseur een missie heeft.

Othello in de voorstelling wordt ‘diklip’, ‘onze tropische verrassing’, de ‘zwarte ram’ die Desdemona, het ‘witte lam’ huwt. Haar vader, Brabantio is van mening dat zij daarmee ‘bloedverraad’ pleegt, dat het niet anders kan dan dat Othello haar drogeerde en dat zij ‘tegen haar natuur ingaat’ door een liefdesrelatie aan te gaan met ‘waar zij bang voor is’. En: ‘Als men voor zulke daden vrijuit gaat, worden vreemdelingen en gelukszoekers onze leiders’, een uitspraak die refereert aan omvolkingstheorieën van een aantal rechtse politici.

Wanneer de voorstelling stof tot gesprek over racisme wil bieden, kan de vraag worden gesteld of Bukvić het publiek bereikt dat zij in deze zou willen (of moeten) bereiken. Een ‘net’ theaterpubliek – niet per definitie antiracisten, evenmin per definitie racisten – zou door de bank genomen wel eens een ander publiek kunnen zijn dan de supporters die de spreekkoren in de voetbalstadions vormen. Dan de pro-zwartepietdemonstranten. Dan degenen die juichen bij Wilders minder-Marokkanenuitspraak. Dan de volgers van IDNL, een opbouworganisatie voor de identitaire beweging in Nederland.

Al ligt de boodschap er te dik bovenop, Othello is een meeslepende voorstelling met schitterende rollen voor Werner Kolf als de generaal en zijn belangrijkste tegenspeler Rick Paul van Mulligen als Jago, de man die wanneer niet hij maar Cassio (Jort Knotter) tot luitenant wordt benoemd wraak neemt door wraak te nemen. Die wraak bestaat uit het zodanig bespelen van de mensen in hun omgeving dat Othello uiteindelijk gaat geloven dat zijn geliefde Desdemona (Charlie Chan Dagelet) hem bedriegt. De rol van Jago – zelfingenomen en rap van tong als vileine intrigant, niet alleen als racist, ook als sexist als hij het bijvoorbeeld over de rijkwaliteiten van Desdemona heeft – wordt geweldig gespeeld. Sterke, dan weer poëtische teksten, dan weer toegankelijk en actueel en prachtige scenes als de dans van Othello en Desdemona waarmee het verhaal begint maken de voorstelling aantrekkelijk. Zo is er het drankfestijn, compleet met paaldanseres, na, onder aanvoering van generaal Othello, de Venetiaanse overwinning op de Turken. Het lied ‘Strange Fruit’, dat een aanklacht is tegen de lynchpartijen in het zuiden van Amerika door de Ku Klux Klan en beroemd werd door Billy Hiliday, op nieuwe muziek gezet en wordt prachtig gezongen door Melody Klaver als Emilia. Vervolgens veranderen decorstukken in galgen en Othello, gek van jaloezie, wordt door zijn omgeving aangezet tot de moord op Desdemona. In deze bewerking wordt Desdemona echter niet gewurgd, maar keert Othello zich tot het publiek met de vraag: ‘Bent u bang voor mij?’

Het Nationale Theater, Othello, Schouwburg De Lawei, Drachten. 22 januari 2020. Kijk hier voor kaarten.