Tegengas en wandelzand

DIRK VAN GINKEL – 

Het tien jaar geleden te Ameland opgerichte Archipel MediaLab staat sinds kort te boek als een van de major players in the field of digital art and culture. Initiatiefnemer Timo Mank initieert en begeleidt projecten waarin kunstenaars hun fascinatie voor het eiland gestalte geven. In het archief van het MediaLab zijn meer dan vijftig projecten opgenomen waarin je Ameland virtueel kunt beleven. Archipel MediaLab wordt inmiddels ook gesteund door de gemeente Ameland. Mank: ‘Het college zoekt naar mogelijkheden om creatief talent vast te houden of aan te trekken. Dat is een motivatie om onze projecten nu te steunen. Het MediaLab biedt wetenschappers, programmeurs, schrijvers en kunstenaars op Ameland een platform. En dat is iets heel moois.’

Het was het weer van alle broeken. De optimisten droegen ze zo kort mogelijk. De meer gematigden hielden in hun afritspantalons met alle mogelijkheden rekening. En de conservatieven, die hun bekomst hadden van de recente miskleunen van het KNMI – hoezo een nieuw hitterecord? – liepen in lange broeken, droegen stevige schoenen en hadden het windjack onder handbereik. Gelijk hadden ze. Een straffe wind, 16°C en geen spatje zon te zien. Niet de beste dag om naar een Waddeneiland te gaan. Het open dek van de veerboot was zo leeg als de terrasjes op het eiland later die dag. En dat ondanks wonderlijke aanbiedingen als ‘Koffie met Slagroom dan is uw appelgebak Gratis….’.

Voor recreanten viel er weinig te beleven, gelukkig was er ook werk te doen dit keer. Ik ben op weg naar hotel Dit Eiland in Hollum. In 1999 verbouwde beeldend kunstenaar Timo Mank een eeuwenoud pand tegenover de ook al eeuwenoude kerk tot kunsthotel. Het kunstzinnige zit ‘m niet alleen in de inrichting en aankleding van de kamers, maar ook in de alom aanwezige beeldende kunst. Vooral Klaas Gubbels is met zijn koffiepotten overal zichtbaar: ze zitten groot en klein in lijstjes, maar staan ook meer dan manshoog mooi te roesten in de hoteltuin. In het hotel heeft Mank ook een galerie ondergebracht. Opnieuw Gubbels, maar ook veel van Jan Wolkers en Harrie Gerritz.

Hoe opmerkelijk dit alles ook is, ik bezoek Timo Mank in zijn hoedanigheid van oprichter van de nu tien jaar oude Stichting Archipel Ameland. Deze stichting beheert een medialab dat onlangs – zeer eervol – is opgenomen in ‘The New Explorers Guide to Dutch Digital Culture’. Het is een uitgave van het Virtueel Platform, het Nederlandse kennisinstituut voor e-cultuur. Archipel MediaLab is in deze internationaal te verspreiden titel opgenomen als een van de ‘major players in the field of digital art and culture’.

Archipel MediaLab verbindt mensen die bezig zijn met cultuur in de meest brede zin van het woord – kunst, fotografie, video, poëzie, muziek, digitale technieken – in relatie tot Ameland

Hub
Timo Mank vertelt gefascineerd te zijn door het fenomeen ‘hub’: een term uit de computerwereld die verwijst naar het middelpunt van een reeks met elkaar verbonden computers. Hij geeft een bredere betekenis aan het begrip.

‘Een treinstation in een stedelijke omgeving beschouw ik ook als een hub, evenals een broedplaats van creatief talent als de Amsterdamse NDSM-werf. De Stichting Archipel Ameland, vanaf het begin gesteund door Kabelnoord, is onze eigen hub. We richten we ons op innovatieve projecten waarin locatie, geschiedenis en nieuwe media verbindingen met elkaar aangaan. De organisatie wordt gedaan door het Archipel MediaLab. Onze hub verbindt mensen die bezig zijn met cultuur in de meest brede zin van het woord – kunst, fotografie, video, poëzie, muziek, digitale technieken – en met Ameland.’ Een project dat sterk tot de verbeelding spreekt is ‘Tegengas’ uit 2009, een project tegen gasboringen op het eiland.

‘We hebben heel veel mensen uit binnen- en buitenland weten te motiveren om mee te doen. Daarbij zaten bezoekers die vluchtig een protestbericht achterlieten, maar ook wetenschappers die uitgebreid over de voor- en nadelen hebben gediscussieerd. Van alles wat. Een soort cafétafel op wereldschaal. Zo’n actie is daarmee niet alleen een ludiek iets, het is ook een platform voor de uitwisseling van gegevens, een instrument voor bewustwording. En dat zet zoden aan de dijk, want er zijn veel meer gebieden op de wereld met een soortgelijke problematiek.’

Er zijn ook eenvoudiger projecten gerealiseerd, zoals Geluideiland. Dit is een interactieve landkaart van Ameland met openluchtopnames van eilandgeluiden, onder andere gemaakt door kinderen. Het archief van www.archipel.nu telt zo’n vijftig projecten, allemaal van de laatste tien jaar. Het meest recente is ‘Wandelzand’, dat net een week voor mijn bezoek is gelanceerd. Het betreft een gratis te downloaden app voor de iPhone waarmee een avontuurlijke wandeling gemaakt kan worden rond de Amelander vuurtoren. Met de oortjes in hoort men allerhande geluiden, een verhaal ontvouwt zich, een gedicht klinkt. Torenwachter Zander – ‘een man met een echte zeestem’ – begeleidt de wandelaar op diens route. Sinds kort bevat de website van de VVV een landing page voor Wandelzand.

Ik kreeg als beeldend kunstenaar de behoefte aan het ’eilandgevoel’. Je stapt op de boot en je bent los van de kust. En daarmee vallen de gebruikelijke impulsen weg: de behoefte om druk te twitteren, te mailen, te bellen. De tijd verdwijnt, je kunt hier zonder horloge leven, je kunt je voegen naar de agenda van eb en vloed. Daarin schuilt een geweldige creatieve kracht. Er ontstaat een nieuwe innerlijke ruimte

‘Wandelzand is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Fryslân en de Gemeente Ameland’, zegt Timo Mank. ‘Er was echt actieve steun vanuit het college voor het project. Ik denk dat als ik dit een jaar of vijf geleden had voorgesteld, dat ik die niet gekregen zou hebben. Misschien zou men toen nog gedacht hebben: “Wat wil die vent hier eigenlijk?” Maar we gaan al tien jaar onze gang met goede projecten en zo langzamerhand krijgen we erkenning voor wat we doen. Van de gemeente, van de provincie, van het Virtueel Platform, maar ook van buiten de landsgrenzen.’

Timo Mank doelt daarbij op het verzoek dat Archipel MediaLab ooit kreeg van Cinemascope curator Lee Wells om voor Scopeart 2005 een selectie van Archipel-videofilms te maken voor kunstfestivals in Hamptons, Londen en Miami. Ook zijn in 2008 films van Ookoi (het kunstenaarsduo Harold Schellinx en Peter Mertens met wie Mank veel samenwerkt) getoond op het internationaal Pocket Movie Festival in Parijs. En zo zijn er nog wel meer internationale wapenfeiten te noemen. En Ameland begint zich te realiseren dat het iets bijzonders in huis heeft.

Innerlijke ruimte
Wat zocht randstedeling Timo Mank eigenlijk op Ameland, toch niet ‘the place to be’ als het gaat om creativiteit?
‘Kijk je op het kaartje in “The New Explorers Guide to Dutch Digital Culture” naar de gebieden waar creativiteit zich concentreert in Nederland – Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Eindhoven – dan kun je vaststellen dat onze regio bepaald geen hot spot is. Dat is geen verrassing. In een stedelijk gebied heb je uiteraard veel meer kansen op samenwerking, innovatie en publiciteit, maar er kleeft ook iets incestueus aan die dichtheid, vind ik. Men zit niet alleen op elkaars lip, men kijkt ook naar elkaars projecten en zoekt inspiratie bij het werk van een ander. Je hebt weinig gelegenheid na te denken over wat je eigenlijk aan het doen bent. Tel daar nog maar eens bij op dat bijna iedereen daar in een soort “pressure cooker” leeft: men heeft het druk, krijgt steeds complexere taken, moet en wil op alle tijden bereikbaar zijn enz. Dat beviel me niet meer.’

‘Er ontstond bij mij als beeldend kunstenaar de behoefte aan wat anders, aan reflectie, aan het ‘eilandgevoel’. Je stapt op de boot en je bent los van de kust. En daarmee vallen de gebruikelijke impulsen weg: de behoefte om druk te twitteren, te mailen, te bellen, alles maar te volgen om maar niks te missen. De tijd verdwijnt, je kunt hier zonder horloge leven, je kunt je voegen naar de agenda van eb en vloed, daarin schuilt een geweldige creatieve kracht. Er ontstaat een nieuwe innerlijke ruimte. Daarom wilde ik naar het waddengebied.’

‘Ik had een voorliefde voor Ameland omdat het zo’n amorf eiland is. Je hebt vier dorpen met elk een heel eigen sfeer, er zijn verschillende landschappen, en het is een werkeiland, geen mooi opgepoetst recreatief gebiedje. Men weet hier van aanpakken, daar houd ik van. Ik dacht dat Ameland door zijn veelzijdigheid een hele goede plek zou zijn voor zowel mijn behoefte aan reflectie als voor mijn behoefte iets tot stand te brengen wat er nog niet was.’

Door onze projecten ga je tijd en ruimte anders ervaren. Dat leidt tot verrassing, verbazing, vervreemding, maar ook tot verrijking. Je gaat anders naar de dingen kijken. Dat is wat een bezoek aan Ameland sowieso al met je doet – tijd en ruimte functioneren hier anders dan in de rest van Nederland. Maar het is ook wat ik als beeldend kunstenaar probeer te bewerkstelligen: een breekijzer zetten in de beleving van mensen

Ameland Sporteiland
Ameland is zijn toeristisch profiel aan het herzien. Vlieland maakt goede sier met attracties als Into the Great Wide Open en Podium Vieland, Terschelling heeft zijn jongerencampings en Oerol, Schier doet het goed met zijn Internationaal kamermuziekfestival en het Festival Jong Talent. En wat heeft Ameland? Sinds vijftien jaar de Kunstmaand, in november. Hoewel de Kunstmaand toch goed is voor 5 à 6.000 bezoekers per jaar, zoekt Ameland naar mogelijkheden om zich duidelijker te profileren.

Ameland heeft nu voor elk wat wils. Er komen veel gezinnen, er is ook een jeugdcultuur, maar het kan volgens een redelijk recent rapport in de profilering allemaal wel wat krachtiger. Men wil het nu zoeken in waarden als actief, gezond en gastvrij. Er wordt zelfs al gesproken over Ameland Sporteiland. Dat is heel onderscheidend van de andere Waddeneilanden. Men ziet duidelijke mogelijkheden om op deze manier de economische dynamiek van het eiland te voeden. Er worden nu allerlei activiteiten ontplooid om verschillende vormen van buitensport te ontwikkelen, men denkt bijvoorbeeld ook aan vliegshows, parachutespringen en skydiven. Mank vraagt zich hierbij wel af hoe dit type buitensport zich verhoudt tot de duurzaamheidsaspiraties van Ameland en het feit dat het eiland zich toch midden in een Werelderfgoedgebied bevindt.

De gemeente Ameland zoekt nu ook naar mogelijkheden om talent vast te houden of aan te trekken, zeker op cultureel gebied. ‘Dat is een van de motivaties voor het college om onze projecten te steunen. Want je biedt daarmee wetenschappers, programmeurs, schrijvers en kunstenaars op Ameland een platform. En dat is iets heel moois. Bovendien kun je met een adequate virtuele etalage veel goeds doen voor het eiland. Je kunt mensen daarmee een heel indringend beeld geven van wat Ameland bijzonder maakt. ’t Is een relatief moeilijk bereikbaar en ook heel kwetsbaar gebied. Als je mensen weet te overtuigen van dat bijzondere, dan worden ze heel gemotiveerd om op een respectvolle manier de “real life experience” te ondergaan. Ameland is natuurlijk wel een plek om zuinig op te zijn.’

Breekijzer
Het is niet verwonderlijk dat Timo Mank zelf niet zo gauw voor vliegshows en mountainbikewedstrijden zou kiezen om Ameland te profileren.
‘Als beeldend kunstenaar focus ik in bijna alles wat ik doe en bedenk op persoonlijk welbevinden, ontplooiing, reflectie.’
Kijk je naar de filmpjes in het archief van Archipel MediaLab – het merendeel uitermate grappig – dan merk je dat er vaak een spel wordt gespeeld met de beleving van tijd en ruimte. De reële tijd wordt vertraagd dan wel versneld en door in- of uitzoomen begin je te begrijpen wat er in een filmpje precies gebeurt.

‘Door dit soort technieken toe te passen ga je tijd en ruimte anders ervaren. Dat leidt tot verrassing, verbazing, vervreemding, maar ook tot verrijking. Je gaat anders naar de dingen kijken. Dat is wat een bezoek aan Ameland al met je doet – tijd en ruimte functioneren hier anders dan in de rest van Nederland. Maar het is ook wat ik als beeldend kunstenaar probeer te bewerkstelligen. Het eilandgevoel wordt nog eens verhevigd door deze beelden. Het zet een breekijzer in de beleving. Het zet het alledaagse bedoeninkje van mensen in een heel ander licht, dat heeft een bijna religieuze waarde.’

Hollandse nieuwe
Vanuit Hollum fiets ik via de vuurtoren terug naar Nes. Er is, behalve de forse tegenwind, weinig te beleven op het kilometerslange schelpenpad: een stukgewaaide en achtergelaten parasol tussen de struiken, een wit uitgeslagen dode boom, een verre strandwandelaar met vermoedelijke hond en hier en daar een dik ingepakte fietser. De meeste mensen blijven binnen, in afwachting van een zekere hoosbui. Alleen de net aangeleverde Hollandse Nieuwe zorgt nog voor enig outdoor-enthousiasme op het eiland. Er is echter nog een lichtpunt, zo weet ik nu. Als er in het echt weinig te beleven valt, kun je altijd uitwijken naar het virtuele Ameland. Een troostende gedachte. Al moet je voor die haring nog steeds wel even de deur uit.