Sulveren kroan

ELSKE SCHOTANUS –  

Ik sjoch him gauris rinnen, de man mei de lange heareftige jas oan, de hannen djip yn ’e broeksbûsen, de swarte hoed op. Op ’e haadstrjitte, yn ’e bûtenwiken, yn de buerten om it stasjon hinne, oeral komst him tsjin. Winterdeis hat er de hoed op. By ’t simmer hat er de hoed op. As de sinne skynt likegoed as wannear’t it reint. Dy ivige hoed: it is syn image. Ik ken de man net, mar de minsken fertelle my, dat er in ferneamd keunstner is. Syn skilderijen ken ik al, ik ha in kear in tentoanstelling fan syn wurk sjoen. Der wie in selsportret, ton-sur-ton, útfierd yn it wyt: in man mei in hoed op. Ut it karton wei gluorket er, skerp as de flime dy’t him snien hat, de wrâld yn.

Ast immen in pear kear yn ’e wike tsjinkomst, ek al kenst ien net, wurdt syn ferskining eigen en nei in pear kear seist goendei. Sa giet it ek mei dizze man. Syn bleekblauwe eagen, dêrst fan tinkst dat se alles en eltsenien op ’e kuer ha, dikerje ûnder de râne fan de hoed wei de dyk del. Ik sis him goeie, hy seit neat werom. Ik fyts him foarby. De twadde kear sjocht er kwânskwiis ynteressearre nei de swarmen protters yn ’e loft en myn groet wurdt net beäntwurde. De tredde kear dat ik him goendei sis, rint er mei de holle foardel, syn blik rjochte op de trottoirtegels dy’t nei jierren deselde deistige rûte fersliten wêze moatte fan syn fuotleasten. Ferheard sjocht er op, eagen fan in hauk beslute dat se my net kenne. Fan dy dei ôf sis ik neat mear.

Op souder lizze tekeningen, neakene keardels, bleate froulju, steapels papieren minsken, dy’t de papierkoer ûntrûn binne en dêr’t de kat op miigd hat.

In keunstner fan namme, de man dy’t troch eltsenien werkend wurdt wylst er djippe spoaren lûkt by syn lange kuiers yn de omkriten fan syn berteplak. Wrâldferneamd yn Fryslân. Mei it snijen fan syn skilderijen – lânskippen, hynderkes en portretten – snijt er syn bylden foar ivich yn Fryslân syn kollektyf ûnthâld. Wa’t ienris wurk fan him sjoen hat, wit in Sjoerd de Vries te werkennen as in Sjoerd de Vries.

Ik ferskyt myn tiid
As ik skriuw, ferskynt in prachtige sêne op papier, in fragmint, mear net. Alderhande omballingen liede my ôf, in ûnferwachtse kofjedrinker, praat oer snotnoazen en skjin wêzen, in tillefoantsje, oft ik mem eefkes nei dokter ride wol, se hat sa’n lêst, dêrnei bin ik it ferhaal kwyt, nea kin ik wat dien meitsje. Alle fantasij teknize troch ferhalen oer bloed yn ’e pispot, in kachel dy’t it net docht, meubels dy’t yn ’e wriuwwaaks set binne.

As ik tekenje, wurkje ik óf krekt salang troch oant it wurk de papierkoer yn kin óf oant de bern mei in soad leven de keamer ynstowe. In seis op ekonomy en ik bin ôflaat. Ik kin net fierder as oaren my op ’e fingers sjogge. Sadree’t immen de hûs ynkomt, ferstiivje ik, stûket de tekenpinne en slach ik dea. Sa giet it lyksa mei de skriuwerij. Fantasij yn bits en bites op ’e hurde skiif opslein, net útwurke, net te lêzen, net nei bûten ta te bringen. Al myn argewaasje oer it tiidfergriemen – op dizze wize sil it nea wat wurde – reint op harren ûnskuldige holtsjes del. Nea sil ik troch harren oanwêzichheid in ferhaal foltôgje kinne, al sis ik soks fansels nea net lûdop. It is net hâns foar foets om de skuld op de bern har bestean te skowen, mar nitelich bin ik al, myn argewaasje mei oproppen troch it sitst-ek-altyd-te-skriuwen, de minachtsjende toan, de mispriizgjende blik as se nei myn tekeningen sjogge, in neakene keardel, in kontoer, nea net ôfmakke, oare âlden ha soks net op ’e keamerstafel lizzen. Altyd as se thúskomme bin ik fersteurd, ferskuor ik de tekeningen – rotsoai, rin ik de keuken yn en set ik in tsjettel wetter oer it fjoer. In min sin kin ik gauris kwalik ferbergje, mar achter it oanrjocht fyn ik jimmer it masker fan de jierren-fyftich-mem werom:

In pot tee. Kopkes. In koekje derby.

Al ken er my net – nimmen ken my, him ken ik al. Net persoanlik, in goendei kin der ommers net ôf, mar fan hearren en sizzen. Benammen no’t er bûten Fryslân namme makket, wurdt der omraken oer him praat en skreaun. Al is er gjin grut prater – sizze se, der ferskynt al in fraachpetear mei him. Hy wurket in oere deis, lês ik, mear net, binnen dy tiid moat it dien wêze. Wol it net slagje, dan hoecht er dy deis net te besykjen om te skilderjen, mar is er op dreef, dan hat er genôch dien en is er tefreden as er in oerke dwaande west hat.

‘Dat fassinearret dy, dy kuiers, en de dêrmei gearhingjende frijheid fan Sjoerd. Wês der net oergeunstich op. Dyn opmerking oer it net frij-wêzen is net terjochte,’ seit in freon, as my de galle wer ris oerrint.

Ien oere deis.

It sit him net yn de tiid.

Op souder lizze tekeningen, neakene keardels, bleate froulju, steapels papieren minsken, dy’t de papierkoer ûntrûn binne en dêr’t de kat op miigd hat. Brune ringen, stjonkend nei kattepis beklamje it proses fan mislearring. Papierbistjes frette de rânen oan en meitsje de ûndergong dien: in sulveren kroan op it wurk.

 

 

Earder publiseard yn de Moanne, 2 (2003),  8 (novimber) s. 10.