fotografy: Linus Harms

Melis van der Sluis, keramist in aardse patronen

WILLEM HAANSTRA & WILLEKE BRANDSMA – 

Melis van der Sluis (Bolsward, 1931) is sinds 1968 beroepsmatig keramist. Met tentoonstellingen over de hele wereld en tal van onderscheidingen wordt hij door kunsthistorici beschouwd als keramist van wereldformaat. De Fries woont al 64 jaar in Nieuw-Zeeland, Hamilton, maar hij voelt zich sterk verbonden met zijn geboorteland. Bijna jaarlijks gaat hij een aantal weken weer terug naar waar zijn wortels liggen. Maar een duidelijk Friese herkenning in zijn kunstwerken bleef lang verborgen. Tot hij in de zomer van 2015 geconfronteerd wordt met een kloostermop…

We waren die zomerdag gedrieën bij elkaar gekomen op zijn logeeradres, de oude pastorie naast de kerk. We spraken af op de fiets langs vroegere woonhuizen van Van der Sluis te rijden. Maar eerst wilde hij nog veel kwijt, over zijn jeugd, zijn band met Fryslân, zijn vrienden hier. Eerder die week had hij nog een avond doorgebracht met dominee Gerrit de Haan en schrijver Hylke Speerstra. Oude herinneringen werden opgehaald en er werd uiteraard veel gelachen. Melis van der Sluis is gewild gezelschap. Waar niet, of nauwelijks, over gesproken wordt, wanneer Melis van der Sluis weer eens terug is, is over de diepere lagen van zijn kunstwerken. We doen die avond een poging, proberen de drijfveren van zijn arbeid aan te raken en dan blijkt Melis opeens, en onverwacht, stil te vallen bij de aanblik van een oude Friese kloostermop, een middeleeuwse , inheemse baksteensoort waaruit kerken, stinzen en kloosters opgetrokken werden. En waarvan de klei gegraven werd uit Fryske grûn, zíjn geboortegrond.

De klei die Melis voor zijn werkstukken gebruikt, delft hij zelf uit de aardlagen rond de rivier de Waikato, die stroomt voorlangs zijn woonhuis en atelier in het Nieuw-Zeelandse Hamilton. Het meegevoerde slib heeft zich in de loop der eeuwen vastgezet in heel bijzondere aardse structuren. De oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland, de Maori’s, beschouwen deze langste rivier van het land als heilig, zoals zij ook de aardse oeverlagen zien als spirituele overgang naar hun hemelse bestemming. En het zijn deze bijzondere aardsgekleurde structuurlagen, gemineraliseerd na een enorme vulkaanuitbarsting in de over het hele Noordereiland verspreide as, die de Friese emigrant Melis van der Sluis inspireerden tot het creëren van indrukwekkend keramiek. De herkenbaarheid, en kracht, van Melis’ werk ligt in de zuivere, natuurlijke oorsprong en verwerking van de leem. Nergens doet hij concessies om zijn kunst tot populaire handelswaar te ontwikkelen. Immer blijft hij zijn authenticiteit trouw, daarmee werk scheppend dat bijzonder gewaardeerd wordt door de kunstkenner en -liefhebber.

In de klei die hij opgraaft, tracht Van der Sluis de aardse structuren van de grond die zijn nieuwe thuis werd natuurgetrouw in keramische vormgeving te vertalen. Kenmerkend daarbij zijn de verticale verschuivingen die door breuklijnen zichtbaar zijn gemaakt en het herscheppen van de processen die zich in de aarde afspelen. De gelaagde en zwevend-horizontale lijnen werken rustgevend en ritmisch. Opvallend is dat Van der Sluis in zijn kunstwerken met regelmaat een ronde, keiachtige vorm aanwezig laat zijn. Daarmee toont hij respect voor de kracht van zeer hard gesteente, dat de eeuwigdurende zware druk van de aardlagen weet te weerstaan. Na het eigenhandig verzamelen van de benodigde klei vormt Melis deze tot een door hem gewenste vorm, brengt hij inkervingen en lagen aan en verbaast zich steeds weer over het eindresultaat dat onbewust tot stand komt. De glazuurlagen vormen vervolgens de unieke handtekening van Van der Sluis op zijn werk. Deze glazuur maakt hij zelf door verzamelde vulkanische as te mengen met andere natuurlijke stoffen als porseleinaarde, dolomiet en talk. Wanneer het eindproduct vervolgens blootgesteld wordt aan de hoge temperaturen van de bakoven, tot aan 1300° C, ontstaan door natuurlijke oxidatieprocessen de aardse kleuren in zijn werk. Zijn ambacht is daarom ongetwijfeld een hommage aan zijn nieuwe woonomgeving. Maar in hoeverre valt zijn geboortegrond erin te herkennen?

Wanneer Melis van der Sluis, gewend aan het Friese platteland en de beslotenheid van een klein stadje, op 20-jarige leeftijd voet aan wal zet in een voor hem volkomen andere en verrassende wereld, leert hij met nieuwe ogen kijken. Kijken, dat had hij zich in zijn jeugd voortreffelijk aangeleerd. Met zijn voorkeur voor natekenen van wat hem omringde, leerde hij structuren en details herkennen. En toen hij, na de eerste tijd waarin hij sociaal en maatschappelijk houvast zocht in het nieuwe land, nauwlettend om zich heen ging kijken in de prachtige en meest nog zo onaangetaste natuur buiten de stad Hamilton, ontdekte hij als vanzelfsprekend daarin de diepere lagen in hemzelf.

Net als de oorspronkelijke bewoners, de Maori’s, voelde Melis zich in het nieuwe land al snel intens verbonden met moeder aarde zoals die zich visueel en gevoelsmatig aan hem toonde. Van der Sluis ontdekte al spoedig dat de verbondenheid van de Maori’s met de rijke natuur hun leven richting geeft. Mede daarom zal zijn kennismaking met de mensen die nog op een andere, meer spirituele, wijze kijken naar de grotendeels ongerepte natuur van het Noordereiland meer dan oppervlakkige gevoelens bij de Fries hebben opgewekt. De belangrijkste stimulans echter om met nieuwe, onbevangen ogen alles rondom hem te ervaren, was zijn ontmoeting met een Deense, Ruth, die, net als Melis, zich vanuit een ver land in Nieuw-Zeeland vestigde. Zij bleek zijn grote liefde. Samen trokken ze, als leraars, eerst enige tijd de wereld in, waarna ze zich uiteindelijk definitief vestigden in Hamilton, en daar, aan de Waikato, samen een pottenbakkersstudio oprichtten, The Van der Sluis Pottery Studio. Bij beiden, Ruth en Melis, is tot op de dag van vandaag de oprechte verwondering over de zuiverheid van het landschap en het fascinerende van de kleurrijke aardlagen gebleven. Het vormt de kracht van waaruit ze nog altijd werken. Elkaar aanvullend en stimulerend.

Die diepe verbondenheid met en de eerbied voor de puurheid van het land, die Van der Sluis herschiep in zijn kunst, mag ook blijken uit een bezoek van de Maorikoningin aan zijn atelier. Deze was zodanig geboeid door zijn werk, waarin zij het wezen van haar volk herkende, dat ruim na middernacht de afspraak werd gemaakt dat ze later terug zou komen. Van der Sluis oordeelt, zoveel jaren later, dat deze contacten hem hebben doen ervaren hoeveel overeenkomsten er zijn tussen de tegenvoeters, de Maori’s en de Friezen. Hoewel op het eerste gezicht de cultuurverschillen tussen die beide volken nauwelijks groter zouden kunnen zijn, voelde hij onder de oppervlakte veel overeenkomsten. Leafa Wilson, Curator of Art van het Waikato Museum in Nieuw-Zeeland (zelf een Maori) verwoordt het als volgt: ‘No doubt, the work of native Frieslander Melis Van der Sluis has become a hybrid of New Zealand and Friesland…’

Tijdens de voorbereiding op het gesprek met Melis van der Sluis stelden we ons de vraag of in het werk van deze uitgesproken keramist Friese elementen te herkennen vallen. Daartoe bekeken we zeer aandachtig werk van hem. Geboeid door de aardse structuren ervan gingen we op zoek naar overeenkomsten in de Friese aardbodem. Opeens kwam de herkenning. Doorsneden van de aloude inheemse baksteen de kloostermop vertonen dezelfde ritmiek en aardlagen als welke we kunnen herkennen in de keramiek van Melis van der Sluis… We zochten naar steen waarin deze overeenkomsten herkenbaar zijn en ontdekten dat die ruim voorhanden is. De gemaakte foto’s ervan toonden we aan het eind van de volgende dag aan Melis. De welbespraakte kunstenaar viel eensklaps stil. Met verbaasde blik keek hij, keek weg en keek weer. ‘Niet te geloven,’ kwam na heel lang stilzwijgen over zijn lippen, ‘dit heb ik hier nooit eerder gezien.’ Er was duidelijk sprake van een zeer emotionele herkenning, een herkenning van overeenkomsten tussen de Nieuw-Zeelandse aarde, die hij met respect vormt naar zijn hand, en de aarde van zijn geboortegrond. De dag daarna lazen we van de Maori Leafa Wilson de sluitende verklaring waarom de Fries Melis van der Sluis leeft in twee werelden: ‘While it is from the tapu (spiritually charged) earth here that his ceramic practice was quite literally born; it is the very same practice that often takes him home to The Netherlands. These two strata are the quiet magic that is the work of Melis Van der Sluis.’

 

Earder ferskynd yn ‘de Moanne’ 15 (2016), 1 (jannewaris), side 26-30.

Comments
Ien reaksje oan “Melis van der Sluis, keramist in aardse patronen”
  1. Rika Keppels- Morgenstern schreef:

    Beste Melis, prachtige keramiek!!!Ik las Hylke Speerstra :het wrede paradijs .Daarin zag ik het verhaal van Melis van der Sluis.Heb nu op internet gegevens opgezocht. Geweldig beschreven. In Hamilton woont ook Dolf Lanting 16-02-1928. Geëmigreerd in 1953 vanuit Haarlem naar 121 Fitzroy Avenue. Hamilton. Dolf was in WOII bij ons in Barchem op de boerderij. We hebben altijd contact gehouden. Hij is Carpenter en Woodturner. We zijn enkele keren naar NZ geweest en ook in Hamilton. Veel rondgelopen in Hamilon De tuinen van Hamilton en de Waikato rivier. Huka Falls. Prachtig land en de keramiek met aardse patronen is zeer bijzonder en specialistisch. De Maori zei het treffend: “the work has become a hybrid of New Zeland and Friesland”
    Ik zal Dolf en zijn familie over je schrijven en ze zullen vast je keramiek komen bewonderen en wat kopen.
    Hartelijke groeten, Rika Keppels, een bewonderaar van je keramiek

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.