Josse de Haan & Identiteit

ERNST BRUINSMA – 

 

‘Is dat net it meast wichtige fenomeen dêr’t yn dizze (post)modernistyske wrâld om fochten wurdt?’

Skriuwer en útjouwer Josse de Haan hat in frjemde, rûzige tiid achter de rêch. Ferline jier stapte hy nei in soad tûkelteammen út de Koperative Utjowerij, yn 1970 mei troch him oprjochte. It wie in bedroefd ôfskied. Mei Trinus Riemersma rjochte De Haan yn maart 2003 fuort in nije útjouwerij op, fiif dagen neidat hy de KU ferlitten hie. It bedriuw ûntlient syn namme oan de maitiidsgoadinne fan de fruchtberens, Venus, en betsjut foar de âlde maten yn alle opsichten in nij begjin. It kredo is dat de útjouwerij op in soarchfâldige wize omgean sil mei de auteurs. Alle minsken dy’t by Venus belutsen binne, beynfloedzje en stimulearje elkoar op in kreative wize. Venus wol moaie boeken útjaan, aparte wurken oan ’e oarder stelle en debutanten helpe en oanmoedigje.

It lêste boek fan De Haan by ‘syn’ âlde KU wie Nanette. In boek oer de leafde, basearre op apokrive brieven fan Vincent van Gogh. Ofrûne foarjier soe in Nederlânske oersetting ferskine by Meulenhoff, mar dat gie ynienen net troch. It boek wie ûnderwilens al oanbean oan de boekhannel, De Haan krige ek al in kontrakt en in foarskot. Op 9 maart lykwols krige de skriuwer mûnling te hearren fan redakteur/útjouwer Reinjan Mulder dat de roman neffens him ynhâldlik en stilistysk (ynienen) neat (mear) foarstelde. Josse de Haan: “Gjin ekskús, neat fan dat alles. It liket in moderne wize fan omgean mei skriuwers. Meulenhoff skeint in kontrakt as soe it in fodsje papier wêze, en behannelet in skriuwer as in ‘wegwerpartikel.’” “Denk je dat je ooit nog eens een roman zal schrijven?”, wienen neffens De Haan de lêste wurden fan ‘ûnderkrûper’ Mulder.

In ‘gewoan’ petear oer datsoarte fan saken hienen wy beide net folle nocht oan. It waard in ynkringend, ûntwapenjend en soms ek hiel yntym petear, fia de e-mail fansels, wêryn’t Josse de Haan ferslach docht fan syn wrakselingen by it skriuwen fan in roman.

 

De skriuwer wennet al wer in jier as fiif yn Hendaye (Pays Basque) yn Súd-Frankryk. De ôfstân hat hy noadich, mar it deistich kontakt bliuwt mooglik, mei tank oan ynternet.

Doe’t yn 1998 ús heit trije moanne nei ús mem stoar, krige ik de hannen frij om hjir mei Maite in ûnderkommen te sykjen. Yn Hendaye, want myn Frânsk wie better as it Spaansk. Boppedat wie it hjir goedkeaper as oan de oare kant – Spanje. Al sûnt de tritiger jierren is San Sebastián dêre yn de simmer it fakânsjeplak foar de jetset en oare kapitaalkrêftige Spanjaarden. Wy sochten in rom hûs, omdat wy beide as skriuwers in wurkkeamer nedich hiene, ús boeken plak fine moasten, wy famylje en freonen op syn Spaansk ûnderdak ferliene woene, èn it hûs soe foldwaan moatte oan ús estetyske winsken. Wy ha it de namme Maijos Baïta jûn (it hûs fan Maite en Josse). Ik ha no foar it earst al myn boeken byelkoar stean, yn in bibleteek op de ûnderste etaazje. Yn dy bibleteek skriuw ik mei de hân de earste konsepten fan myn boeken. Tusken fjouwer muorren boeken (út en troch in lyts rútsje) en in sofa om nei te tinken, te sliepen en sjekkies te smoken. Op de tjûner stiet altiten âlde jazz of elektroanyske muzyk. Dy sfear moat ik ha, in oare wrâld.

Ik helje de rêst om te skriuwen út de literatuer sels – of sa’t ik oait sein haw yn Trotwaer: ‘literatuer is myn libben, myn libben is literatuer’. Ik helje de rêst ek út de ûnrêst, út de kreativiteit in idee út te wurkjen ta in produkt. Dat easket (soms) harmonije – in goeie relaasje bygelyks – en op oare mominten ek disharmonije (in skerpe polemyk docht faak fertuten). De grutste foldwaning ûntstiet as it produkt klear is en der in pear lju binne dy’t entûsjast reagearje, minsken foar wa’t je út in eachpunt fan kennis, oanfielen en eigen kreativiteit respekt hawwe. Dy binne der yn Fryslân net sa’n soad.

 

Yn septimber ferskynde in nije roman fan De Haan, it yntrigearjende Feuilles mortes. It boek is op ’e nij foar in part basearre op fiksjonele brieven, diskear oan in ferstoarne mem. Ik freegje him hoe dreech it wie om nei safolle teloarstellingen wer oan it wurk te gean.

Ein novimber 2001, de earste Dei fan de Fryske Literatuer yn Felix Meritis, dêr’t ik foarlêzen haw út Piksjitten op Snyp (Kikkerjaren), fielde ik my perfekt. Hoewol’t neffens my ‘Fryslân’ op alderhanne wizen besocht hie om de oersetting fan de roman Piksjitten op Snyp tsjin te hâlden, triomfearre dêre op dat stuit Kikkerjaren yn Amsterdam. It boek krige goeie kritiken, ik haw in pear yngeande fraachpetearen hân en literatuerleafhawwers en -kenners wiene entûsjast. Piksjitten op Snyp hie nettsjinsteande de tsjinwurking genôch krêft en kwaliteit om it sûnder help fan saneamde literatuerbefoarderers op te rêden. Ik genoat…

Begjin desimber kaam ik dus yn in goeie stimming werom yn Hendaye. Yn ien fan de lêste ‘fiksjonele’ brieven haw ik in ferslach skreaun oan ús mem. Se hie altiten in grutte fan west, in soad belangstelling toand. De presintaasje fan de twadde printinge fan It geheim fan de 7 Moskeflappers yn Hjerbeam (1996) – de skoalle krige de namme De Moskeflapper – hie se noch meimakke, mear dea as libben. It barren om myn megaroman hinne kaam foar har te let. Yn dy brief haw ik skreaun oer it skriuwen, oer har gefoel foar taal, oer har ynteresse yn poëzij en fansels oer Piksjitten op Snyp. Dêrnei lies ik de ‘fiksjonele’ brieven dy’t ik har sûnt septimber 1998 skreaun hie op ’e nij, ek fragminten, oantekens en deiboeknotysjes.

Yn gedachten hie ik al dwaande west mei dy ‘brieven’ yn de ôfrûne trije jier. No ynienen – yn myn wat eufoaryske stimming nei Kikkerjaren – seach ik de oplossing. Ik koe de ‘brieven’ yntusken objektyf besjen. Foardat ik begûn te skriuwen, haw ik trije brieveboeken lêzen: Oriana Fallaci’s Brief aan een nooit geboren kind, fan Ischa Meijer Brief aan mijn moeder en fan Vaclav Havel Brieven aan Olga, syn leafste. Ik moast wat yn de sfear fan brieven komme.

Ik woe in roman skriuwe sa’t ik noch net earder dien hie – kwa foarm èn kwa ynhâld. Tinkend oan dy foarm fûn ik in ik-roman te tichtby, ek te klisjeemjittich en foaral mei te min mooglikheden foar de ferteller. Ik moast tefoaren komme dat ik spesjaal yn dizze sitewaasje myn ‘ik’ identifisearje soe mei de ‘ik’ yn de roman. It materiaal dat der lei woe ik allinne as basisynformaasje brûke.

Kearnpunten dy’t ek al yn dy brieven sieten moasten wurde:

1. de eksistinsjele iensumheid fan de mins (ek yn syn relaasjes);
2. de erotyk as grutte ynspirator èn ferneatiger;
3. de dea (c.q. de selsmoard sa’t Albert Camus dy oan de oarder steld hat);
4. de leafde sa’t Jacques Prévert dy bygelyks yn ‘Les Feuilles Mortes’ beskreaun hat en troch Juliette Gréco magysk songen is;
5. de universele pine (konkreet + abstrakt) dêr’t it minsklik bestean mei anneks is.

Voilà, yngrediïnten genôch, en allegearre relatearre oan de frou dy’t stoarn wie, mar ek oan al dy oaren (leafdes, ik neam se de Anna’s yn myn boek) dy’t ferdwûn wiene – noch as ikeblêden yn de loft sweefden.

Yn it kolofon stiet dat it nije boek ‘basearre is op fiksjonele brieven oan in ferstoarne mem’. Wêrom hast it dan net by dy brieven litten? Feuilles mortes is no in frijwat komplekse roman wurden, sterk fragmintearre, mar der steane ek prachtige, hiel tagonklike en oangripende siden tekst yn, wêrfan’t ik tink dat it restanten fan brieven binne. Kaam it boek te tichtby?

De brieven oan de ferstoarne mem bestienen noch, mar yn in foarm dyst it beste as ‘in statu nascendi’ omskriuwe kinst. Abortearjen wie noch mooglik, en it libben jaan soe noch heel wat tiid freegje. De brieven bestienen út heale pagina’s, fragminten, dreamen, soms in fel of fjouwer assosjaasjes, ek wol gjalpen en meditaasjes. Fragen benammen, en koarte oantekens. It gefaar fan sokke iendiminsjonale epistels is dat se te larmoyant wêze kinne, te sentiminteel, tefolle bûn oan de anekdoate. Hast mei sokke skriuwsels noch gjin mearsinnige literatuer of in universeel jildend ferhaal. De realiteit dy’t noait optocht wêze kin, moat ferfoarme wurde nei ien fan de mooglike realiteiten. Oriana Fallaci hat dat manjefyk dien, hoewol’t se soms op ’e râne fan it sentimintele balansearret. Ischa Meijer is it net slagge, omdat hy stykjen bleaun is yn in ‘ôfrekkening’, in debat mei himsels.

Sadree’t it te tichtby kaam, yndied, wist ik dat ik fout siet. Ik ûntwikkele doe it idee om út trije perspektiven wei – in DO, in IK en in HY – de Feuilles Mortes (letterlik ‘dorre bladeren’) te beskriuwen. Yn it begjin fan dit jier lies ik earne wat oer de foarm fan de roman Menuet fan Louis Paul Boon. De trijehoeksferhâlding fan in arbeider, syn frou en in famke fertelt Boon út trije perspektiven wei, achter elkoar. De lêzer telt nei it lêzen de fisys op en hat in geweldige roman yn hannen. Mines is oars, mar ek by myn roman spylje trije perspektiven in rol yn in identike wrâld (trije manlju en ‘de Anna’s’). Ik haw se net achter elkoar ôfprinte, want dêrfoar rinne yn myn roman de feiten en de barrens tefolle njonken- en trochelkoar, inselde sitewaasje yn in oar perspektyf.

Uteinlik haw ik de teksten sa byslipe datst se as lêzer ek fertikaal lêze kinst. Kinst dus bygelyks earst alle do-paragrafen lêze, dy’t it perspektyf jouwe fan in man dy’t him weromlutsen hat út de wrâld en witte wol hoe ticht jo by de stilte komme kinne sûnder selsmoard te pleegjen. Krijst yn dat part sicht op de striid fan de ivich sykjende mins om leafde en kontakt – ek personifiearre yn dy himsels bûten de maatskippij settende ienling (de keunstner?). De kliber pikt dat net.

Dêrnei kinst alle ik-paragrafen lêze, dy’t besykje om in libben te rekonstruearjen (te restaurearjen) dêr’t alle fuotprinten (papieren, foto’s, deiboeken, skriuwsels en oare dokuminten) fan ferneatige binne. Sûnder ferline bist in iendeisflinter wurden, witst net wêrsto wei komst en dêrtroch ek net wêrsto hinne giest. Bist in objekt wurden, ynwikselber foar in oar objekt.

It perspektyf fan dy siden leit dus yn in oare beneiering fan it weromtoverjen fan de ferlerne, ferline tiid. It stribjen fan in Sisyphus eins, want in ‘feuille morte’ (in ferlern libben/ferlerne leafde) kin op syn heechst noch fia papieren, literatuer, brieven ta libben roppen wurde. Literatuer (re)konstruearret (it) libben(s), sadat de ‘ûndraachlikheid fan it bestean’ dochs noch te fernearen is, en jo net foar de trein hoege te springen (sjoch famke P. yn de roman).

De hy-haadstikken sketse in persoan dy’t libben yn de wrâld stiet, dy’t skept, dy’t alles oeral hellet, dy’t op in oare wize bestiet yn de wrâld, meidat er it bestean stjoere wol (ek ferjitte) troch datselde bestean yn in roes te ûndergean. Hy sjocht de kontrasten tusken de Anna’s, hy wol de brieven fan de earste Anna wer ta libben bringe, mar nostalzjy hat gjin libbenskrêft. Koartsein, hy wol dy earste Anna dy’t him ûntkommen is wer fine. Hy tinkt dat dêr syn kaai fan libjen leit, dat dêr it bestean sin krije kin.

Op it lêst docht bliken dat dy Anna swier siik is, en amper noch weet hat fan de tiid dat se sa fereale wie op de hy-persoan. Se wit net iens dat se in ‘feuille morte’ wurden is. Se is leech wurden, lykas it âlde hûs, sels oangeande de brieven dy’t de hy rekonstruearre hat. Rekonstruksjes libje net, hawwe gjin doel yn de sinjouwing fan it bestean.

De hy-stikken binne bewust hurder, skerper en mear kontrastearjend as de oare dielen. De konfrontaasje mei it lege hûs is dan ek in stielhurden-ien, dêr’t foar de hy de maatskippij en it bestean yn ien grutte metafoar nei foaren komme – ‘godferdomme, as domheid, leechheid en gefoelleazens de wrâld regeare, kin men alles wol ferjitte’.

De trije dielen (se binne like wichtich) jouwe elk in eigen perspektyf op de leafde, op it bestean. Ik haw se om en om skreaun. Letter haw ik wolris skrast, haadstikken ferwiksele, op ’e nij skreaun, soms ferfangende stikken ynlaske.

 

Yn de roman Gesloten huis fan Nicolaas Matsier brûkt de haadpersoan foarwerpen as ‘gids’ nei it ferline. Dat giet foar dyn boek net op, omdat nei de dea troch famyljeleden alles yn it hûs fan de âlden opromme is. It hûs is leech as de haadpersoan noch ien kear yn it ferline weromstappe wol..

De lege romte, dy’t neat mear opropt, makket de hy-persoan opsternaat, lulk, benammen tryst. Meidat it spul opromme is, binne de lûden ek ferdwûn, de fantasijen en de assosjaasjes. Op in lege muorre sjochst noch allinne bleke fjouwerkanten, rûntsjes en spikergatten, net te min. Sa moat it der yn de hel útsjen – leech, hol, echo’s, twaddehâns tinzen, want kinst net by de earste komme.

In leech hûs jout oan dat de bewenners der net mear binne, opromme of dea, miskien op ’e dongbult smiten. Se hiene gjin wearde. De foarwerpen bewarren de emoasjes, de oandwanings, de lilkens, de striid, mar ek de waarmte en de gesellichheid, soms. Koartsein, it libben. Bewarren yn dit gefal foaral letterlik de persoan fan de mem, de âlde Anna. Troch dy ferneatiging koe de hy-persoan net ôfskie nimme fan dat libben, want in lege muorre mei bleke fjouwerkanten jout gjin andert, is assosjaasjeleas. In leech hûs is lege fiksje wurden.

It ferskil mei Matsier is dus ek dat dyn ferteller graach wol dat de dingen wer op harren âlde plak steane. It giet net om de dingen sels, mar om it plak dat se hienen, it totaalbyld. Is it de surrealist yn dy dy’t de dingen fan it fêste plak ferskowe wol om in oar, ûnferwacht byld op te roppen?

De stilte yn in hûs dêr’t alles noch op syn plak stiet/hinget of tikket (in klok), kinst yn beweging krije ast begjinst te skowen. Ast yngrypst yn dy magyske, statyske wrâld, krijst in nije dynamyske sitewaasje dy’t de assosjaasjes komme lit en ûnferwachte (eventueel fergetten) barrens sjen lit en opropt. Elke feroaring jaget in nijenien.

De surrealist is dan ek altiten dwaande mei kollaazjetechniken en nije ferbiningen – mei de kreaasje. De surrealist stiet bûten de foarm, want yn de foarm sjochst net datst stilstiest en ferrottest. De gewoante, dy’t lju ûntminskliket. Dat stikje surrealist yn my sit ek altiten wol wat yn dat wat ik skriuw. Fisueel as ik bin – ek yn myn ûnthâld – moat ik foar oantinkens in objekt sjen, yn syn sfear, dêr’t ik mei omgûchelje kin. Dan begjint de wurdemasine te produsearjen, dan komme de metafoaren foar it ljocht, en sa ûntstiet ek in grut diel fan in roman. De yntuysje draacht foar in part it skriuwproses. Dat wat dizenich yn ’e kop omtoarket, krijt troch de wurden en assosjaasjes de foarm en de ynhâld (in part fan it geheel). Lykas yn it libben sels bart.

Dy ûnferwachte bylden hawwe dochs ek faak wer te krijen mei dat wat oait sa sjoen is, belibbe ek, yn de realiteit of yn de fantasije. In leech brein sjocht ek gjin ûnferwachte saken, alteast kin gjin ferbiningen lizze. Foarwerpen kinne dat yndied, èn de taal. In roman skriuwe is út dy optyk wei in ultym boartsjen mei dat wat de mins betinke kin oan de hân fan objekten dy’t in magyske ynhâld krigen hawwe (yn de wrâld) – bewust en ûnbewust.

In oare laach yn it boek is de diskusje oer fiksjonaliteit. Ferbylding, wierheid, boeken, teater ensfh. Rinne hjir hiel iepen trochelkoar hinne.

Dizze roman is in realiteit en as sadanich yn de wrâld fan it boek wierheid en ferbylding tagelyk. It ynlaskjen fan ûnderdielen (teater, boeken) is fergelykber mei it libben sels, dêr’t ek de meast ûnmooglike saken parallel rinne sûnder in foaropset plan. It is wier, yn in roman plenne jo wat mear, is ek mear te plennen, omdat de skriuwer foar in grut part beslist en komponearret. Yn literatuer hast in soad wierheden dy’t soms heaks op elkoar steane, sels yn ien roman. Asto as skriuwer kontrasten nei foaren bringe wolst – fergelykje de tsjinstellings yn in mins – dan silst mei ûnderskate fisys (wierheden) wurkje moatte, dy’t op de iene of oare wize yn de realiteit bûten it boek (de wrâld sis mar) foarkomme kinne.

Wy libje hjoed de dei yn in supersurrealistyske wrâld, dy’t bestiet út ien grutte kollaazje fan tafallichheden en ûnferwachte barrens. It libben liket hast ien ‘écriture automatique’. Fansels, alles is moai regele, soms dea-organisearre; mar men hoecht mar ien wike nei de sjoernaals fan wat lannen te sjen, of ûnderskate kranten te lêzen, en jo merkbite de grutste gaos. Realiteit, teater, wierheden, boeken, films, feiten, mieningen, ferbylding en konkrete barrens rinne trochinoar. Wy libje no, juster en moarn.

Bylden produsearje tsjinbylden, de foarsisberheid oer it libben is noch allinne in statistyske tekening. It ûnderbewuste (ek mei help fan middels) krijt kânsen dy’t it noait earder hân hat. De surrealisten gongen ús foar, mar koene hjir net iens fan dreame.

Ast seist dat alles trochelkoar hinne rint – yn de roman – dan hast foar in part gelyk. Mar it is wol in stjoerd konsept, in manipulaasje troch de skriuwer. It is in manipulaasje dy’t fan in searje teksten in roman makket, omdat it in keunstwurk wurden is. Allinne dizze skriuwer koe op dit eagenblik dit wurkstik meitsje. Gewoane manipulaasjes (yn de polityk, it libben) kinne troch mear minsken opsetten wurde. De manipulearre wrâld fan de roman is in spegel, mar tagelyk it plak dêr’t saken bewarre bliuwe – emoasjes, oandwanings en ûnderfiningen fan minsken yn in bepaalde tiid.

In roman anno 2004 is allinne dêrtroch al in oaren-ien as dy fan fyftich jier lyn. De romanwrâld hjoed de dei is in ôfspegeling fan de minske yn dy wrâld – gaoatysk, leech soms, ûntminsklikjend en ferfrjemdzjend. Yn dat geheel fan de romanwrâld wurde ek saken bewarre dy’t noch wat hâldfêst jouwe en útsicht op mooglikheden – djippe leafdes, oandwaanlike kontakten en út en troch in snipper fan de sin fan it bestean. Keunst jout fragen, gjin antwurden. Dat diene de âlde Griken al mei har drama’s. No wurde der oare drama’s skreaun, mar yn essinsje ha se mei-elkoar te krijen.

It is in iepen boek, om net te sizzen in postmodernistysk boek. Mar oan de oare kant wol de ferteller ek in ferhaal ‘rekonstruearje’ of ‘restaurearje’, de myte fan it ferline weromfine, de gaos foarmjaan. Der besteane ek hiel eksplisite oerienkomsten tusken de ferskate ferhalen en famyljes. Krekt dat aspekt makket it wer in modernistysk boek. Is dat de striid fan Josse, de skriuwer?

It ferskil tusken modernistysk en postmodernistysk kinst net op in skaal weagje, want hast gjin gewichten. Yn postmodernistyske wurken wurdt ek stjoerd en foaral ek konstruearre. Yn in postmodernistysk wurk wurde grinzen dizeniger, meidat de persoanen en ûnderwerpen ynelkoar floeie. De skriuwer, de ferteller en de haadpersoanen binne net ‘tabulas rasa’, se manipulearje de ferhaallinen. Soms ûntstiet sa’n line al skriuwend, ûnbewust as in ‘écriture automatique’.

Yn dizze roman wurdt wol in meganisme trochbrutsen, wêrmei’t ek wat sein wurdt oer de striid fan dizze skriuwer. Skriuwers (keunstners) sitte soms mei hûd en hier yn in roman (wurkstik), net mei opsetsin, it bart gewoan! It is it ymplisite engaazjemint mei it keunstwurk en kin in bewiisstik wêze foar echt of ûnecht, keunst of kitsch. It keunstwurk is foar my de legitimaasje fan it bestean.

Yn de parallelly sjogge jo ek de kontrasten – de oer-Anna en dy oare mem, de ik-figuer yn syn oantinkens en dy oare soan, guon Anna’s, sels de kontrasten tusken de trije manlju. Dy direkte parallellen binne op de wize fan assosjaasjes ûntstien. Ast skriuwst – it meast spannende aspekt fan dit wurk foar de skriuwer – bringe bepaalde saken oare op it kleed, soms identike, soms folslein tsjinstelde.

Der bestiet ek in yndirekte parallelly, en dat is tink ik ien fan de pylders fan de roman. De do-persoan operearret allinne yn de wrâld, hinkelet op ’e râne fan selsmoard. De ‘do’ is in ‘feuille morte’ dat noch net delkommen is. Syn skiednis rint parallel mei Anna, de mem, dy’t rûntsjes yn har tún rint, by de feart stiet, mei de eintsjes praat. Yn de do wurdt ymplisyt it libben fan de âlde Anna stal jûn.

Op deselde wize komme yn de ik-persoan en de hy-figuer eleminten nei foaren dy’t in byld jouwe fan Anna, de oer-mem. It psychologyske elemint lit ik my net oer út, dat moatte lêzers sels mar ynfolje. Mei dat soart lagen sitst fansels al fier ûnder it oerflakteferhaal, it drama fan Anna, it drama fan de leafde yn ’t algemien.

 

Dy parallelly siet ek hiel dúdlik yn Nanette. Dat boek oer ûnder oare ultime leafde giet neffens my ek oer identiteitsferlies, in beskate foarm fan dea. Dat tema sit ek yn Feuilles mortes.

Yn de roman spilet it begryp ‘identiteit’ in grutte rol. Immen sûnder gesicht, immen dy’t gjin foto’s fan himsels hat, en foaral immen fan wa’t alle spoaren fan syn bestean ferbaarnd binne, hat noait bestien, hat noait libbe. Alle Anna’s hawwe in part fan harren identiteit ferlern, soms sels opoffere, lykas de Anna dy’t de stoel fan har eks omtovere hat yn in timpeltsje, dêr’t se har elke jûn yn in solo-akt eroatysk mei him ferieniget. Se is in non-persoan wurden. De Anna dy’t har ‘ûnskuld’ op jonge leeftyd ferlear troch de oergeunst (of noch wat oars) fan de mem waard har identiteit foar in part ek ûntstellen. Identiteit! Is dat net it meast wichtige fenomeen dêr’t yn dizze (post)modernistyske wrâld om fochten wurdt? Feuilles mortes.

It fers fan de Frânske surrealist Jacques Prévert is skreaun yn 1933, it waard doe songen troch de komponist Joseph Kosma. Yn 1959 hat Prévert it wat bewurke foar Juliette Gréco. It is in kaai nei de roman. Soms haw ik letterlik sinnen en rigels brûkt: ‘wy sykje op it strân dyn fuotprinten / de deade blêden lizze foar it opskeppen / de oantinkens en de spyt ek / it libben skiedt per definysje lju dy’t elkoar leavje / de see wisket de spoaren fan de brutsen leafdes’. It is dus ek in roman oer de leafde, dy’t stjert, feroardiele is om te ferstjerren. Ek dat is in striid foar elk dy’t it ûnderste út it libben helje wol.

 

Dit stik stie earder yn ‘de Moanne’ nûmer 8, 2004