JOSSE DE HAAN – 

It is krekt oft se wat fan jin ôfskrabet – mei elke streek fan it pinsiel – en dat stikje fan my op it doek set. Streepke nei streepke, blokje nei blokje, kleurke nei kleurke, it yninoar past en oerelkoar hinne skoot. Soms trochinoar mingt oant de krekte ljochtynfal de kleur fan it palet bepaalt.

In pinsiel, dûnsjend foar myn eagen as de dirigearstôk fan de dirigint – ik bin in heel orkest fan kleuren. En sij, sykjend om de krekte foarm, dêre foar dy ezel op dat doek dat ik net sjoch. Har twa hifkjende eagen stjoere de kwast mei ferve – yn de loft – en draaie rûntsjes, lûke streekjes, komponearje in ritme dat lûdleas mei de ferve boartet.

Soms stiet it pinsiel rjocht omheech en sjocht se mei ien each hoe grut oft myn eagen binne, hoe’t se yn myn holle lizze, hoe’t se bewege fan ljocht nei donker, fan ûnderen nei boppen, fan de teannen fan de skilderesse oer har boarsten nei har holle fol eagen en hier. Hoe’t har eagen opnimme, ferwurkje en de foarm en kleuren trochjouwe oan har hân en it pinsiel.

Sa is it begûn. As in byld op in plein. Sittend op in poadium fan sa’n tritich sintimeter heech – stadich opiten troch in pinsiel fol kleuren, allegearre ferbûn mei de reinbôge en syn farianten. In wif bestean.

 

Skriuwe mei ferve
Se dûnset op in fjouwerkante meter – it is gjin rock, gjin samba of tango, ek gjin flamingo – it is in fervedûns dêr’t de skonken trommelje op de flier, sa’t seefûgels trêdzje op it gers, sadat der nijsgjirrich wjirmspul en oar iten nei boppen komt.

Dat dûnsjen betsjut foaral it yn lykwicht hâlden fan har lichem, har holle dy’t nei lofts en rjochts beweecht, soms foaroer teart, oant er wer opfearret, sadat it pinsiel nei foaren sjit en omraak sketst. It is ek wol in subtile en teare beweging, sa’t de earmen fan in ballerina traach de loft yn geane. Dan in koarte driftige slach  mei it pinsiel lâns de sydkant fan har kile – it doek easket nije ferve – sadat dêrnei it pinsiel hoeden op it palet de kleuren oanrekket, siket om in ferbining, gearrane wol mei de ferve dêr’t it doek om freget. It pinsiel kin ek de tonge fan in slang wêze dy’t licht en linich it ljocht op it doek skilderet.

In skilderesse skriuwt mei ljocht en ferve, betink ik. Dêr’t ik as skriuwer mei letters wurden meitsje, en sa bylden oprop, dêr skriuwt in skilderesse daalk har bylden op it doek –  bylden, want elke sjogger moetet syn eigen byld. Sa’t lêzers fan in gedicht de frijheid hawwe om har eigen ferhaal te meitsjen.

 

It tredde each
My yntrigearret sa’t ik dêre op it poadium sit – hast bewegingsleas, net kniperjend mei de eagen – it sjen fan de skilderesse. Ik moetsje har eagen, mar we hawwe gjin kontakt. Sjocht se troch my hinne? Achter myn spegel?

Nee, it is wat oars. Se sjocht my as objekt – wol sykheljend, want ik bin gjin byld – dat libben op it doek komme moat. Sij sjocht oars nei my as ik nei har. Sij wol wat fêstlizze, in skriuwer yn dit gefal, dy’t op de iene of oare wize in pear karaktertrekken sjen litte moat – sadat guon dy’t him kenne dat werkenne sille en oaren faaks sizze ‘hy libbet as in fisk yn in oseaan fol wurden’.

It is gjin momintopname sa’t in foto dy jout, it is folle breder, want se wol wat spesifike trekken fêstlizze dy’t yn de rin fan de jierren groeid binne. Ien faktor stiet hjir garant foar autentisiteit – se ken my net, sa’t ik har net ken.

Se brûkt it pinsiel as tredde each. As mjitstôk, as sensor foar de waarmte dy’t fan my ôfnommen en op it doek útspraat wurdt. Milimeter foar milimeter, blokje foar blokje, wolkje foar wolkje. Ik besykje in ferbining te lizzen tusken dy dûnsjende fuotten en dat bewegende pinsiel. Unbewust hâldt se de ôfstân tusken it doek en it pinsiel sawat gelyk.

 

Sjen yn ljocht, sjen yn wurden
As se even te fier dûnset – soms tefolle ôflaat is troch de wurdbylden dy’t ik oer har hinne tear – sjit it pinsiel fluch werom yn de krekte hâlding, op de krekte hichte.

Mar foaral dat hifkjend sjen fan har fyn ik fassinearjend. As in blyn persoan nei jo sjocht witte je dat er neat sjocht, mar hy fielt dat jo dêr steane. De skilderesse sjocht my wol, mar set my daalk oer yn ljocht, ferve en byld, en bringt dat op it doek. Dat is mearfâldich sjen. Sij taast my mei har eagen ôf sa’t in leafste dat docht mei har tonge, en ik fiel my – omdat ik it wit – in libben byld wurden, dat stadich transformearret yn kleur en ljocht en ferpleatst wurdt nei in nije diminsje. It is in oare foarm fan erotyk. Nuânses fan sjen meitsje hjir it ferskil.

Ik sjoch yn wurden as ik nei har sjoch. Fan it begjin ôf wit ik dat ik har en it proses beskriuwe sil. Letter, faaks nei in jier. Se sprekt my oan – har sjen, har wize fan wurkjen – en dan kinne de wurden dêr’t ik har yn fertaal taalbylden wurde.

Ik haw gjin ferve en ljocht nedich, allinne de assosjaasjes yn myn ûnthâld wurkje sa dat ik ferbiningen lis en ûnthâlde kin – in skilderjende frou dy’t nei my sjocht, my skilderet. No’t se my net as subjektyf persoan sjocht, nimme har eagen oars waar, en kin ik dy eagen objektyf besjen. Se liede myn sjen nei har net ôf.

Ik wit dat har eagen my sjogge, mar ik merk it net. Dêrtroch fiel ik my

frij om har yn wurden yn myn holle stal te jaan – yn abstrakto, imazjinêr. Ik slaan har op yn tekens.

 

It ferhaal fan Allingawier
Se bliuwt yn myn holle bewarre as in skilderjend ferhaal dat harsels yn in oar skilderet, en wat nijs makket. Ut en troch fertelt se wat, bygelyks oer it doarp dêr’t se wei komt, en oer it buordoarpke. Dat ik ken, omdat dêr ea dichters út heel Europa gedichten foarlêzen hawwe, dêr’t ik tsjinoer de tsjerke sliept haw mei in leafste, en op sneintemoarn wekker waard troch klokken dy’t it folk rôpen om te sjongen en te bidden.

Ik haw sjoen hoe’t se as lyts famke fan seis it tsjerkepaad delhuppele – mei in blom yn it hier en yn har mûle. Laitsjend. Noch altyd laket se graach.

My ynteressearje f’ral har eagen, har hannen en har fingers. Ek it ritme fan har hele stal en har beweging ûnder it skilderjen. Har laits ek, út en troch. Soms ynstimmend, soms ôfwizend, faak koart. Ik fiel de spanning dy’t yn har skûlet, ek de ûntspanning. Se hat genôch ûnderfining om der gjin gefjocht fan te meitsjen – it is in moeting mei dat wat stadich foarm krijt, achter de automatismen fan de technyk. Se is harsels.

Soms bûcht se har nei lofts of rjochts – net allinne de holle – en besjocht it skilderij yn útfiering út in oare hoeke wei. Even in sydblik op my, in koarte laits, en dan folslein ûnferwachts: ‘We moatte even skoft hâlde, in kop kofje drinke, wat ite. Silst wol stiif wêze.’

Se fertelt dat se it buordoarpke Allingawier dêr’t se as bern om de twa wiken nei tsjerke moast altyd in magysk doarpke fûn. Dêrom hat se it ek faak skildere.

Ik lês har it gedicht foar dat ik skreaun haw oer datselde doarp. We prate oer it tafal elkoar yn in skilderij, yn in gedicht en yn inselde doarp te moetsjen. Ik sjoch it begjin fan it portret, en wit dat ik stadich yn in skilderij feroarje – makke troch it famke fan Allingawier dat doedestiids 6 wie:

 

Allingawier 1969

Sneintemoarn betiid om njoggen oere lizze wy te sliepen

Us lichems útraasd – rêste wy yn wolk en wyn en smook

Dan begjinne de klokken yn de tsjerke foar ús glêzen

In lûd fan tonger en fjoer oer ús bêd te slaan – iepen loft

Ik doch de blinen iepen en sko de gerdinen nei lofts en rjochts

Sjoch se rinnen – de swarte fûgels mei pet, baret en huodsjes

In pear bern hinkelje, huppelje lûd geiend troch de rigen

As gânzen strike se it paad del – ferdwine yn it tsjustere gat

Achter de drege muorren hear ik se bartsk en brimstich sjongen

Steile swiere klanken oer de grêven en it tsjerkhôf giseljen

Ik stryk myn leafste oer nâle, noas en lytse babeloerkes

Dy’t steiler groeie as hokker WURD en WRAKE ek

Hawwe se noch dokterkeboarte dy fûgels foar’t de preek begûn?

Of leit it geniet besletten yn de wurden fan de swarte Ka?

Kom sis ik, kom, besjoch de reinen fan geast en lichem

As se as wurge pinguins it paad werom delwaggelje

Frije yn Allingawier ûnder preektiid op in sneintemoarn

Yn it bedstee fan de Izeren Ko njonken de tsjerke

Wie like surrealistysk as it boartsjen fan Hear Dali en Frou Gala

Op it strân fan Port Lligat en Cadaqués oan de Costa Brava

Mar fóár alles stean yn myn ûnthâld, wy, yn ’t opkeamersfinster

As in skilderij – do, R. en ik – lykas Eva en Adam sjowend

Oan dat famke mei in blom yn it hier en yn ’e mûle

In oare wrâld dêr’t tsjerkepaden nei de see en merke rinne

 

Josse de Haan, Hendaye-sur-Mer, Maijos Baita – France – basearre op notysjes fan april 2009, doe’t hy in pear kear foar de skilderesse posearre – jan. 2011.

 

Dit stik stie earder yn ‘de Moanne’ nûmer 6, 2011