Hessel Miedema op ’e literêre toer: in fossyl dat libben wurdt?

ERNST BRUINSMA – 

In soad ynterviews oer syn literêre wurk hat wittenskipper/skriuwer Hessel Miedema net jûn yn syn libben. De knipselmappen oer him, yn de argiven fan Tresoar bygelyks, binne dêrom frijwat tin. Sa omfangryk is syn sammele wurk fansels ek net, it waard yn 1973 útjûn by de Koperative Utjowerij en telt in lytse twahûndert siden. Al is neffens my lang net alles yn de bondel opnaam.

Miedema hat yn 1968 in kear mei Tiny Mulder in petear hân foar De Tsjerne (nr. 10), yn oktober 1992 hat Geart de Vries fan de SLAL him ûnderfrege yn restaurant De Koperen Tuin, mar dan hâldt it eins gau op mei de iepenbiere optredens fan Miedema. Dochs wie hy ein jierren fyftich, begjin jierren sechtich ien fan de wichtichste, mar tagelyk ek ien fan de meast kontroversjele figueren fan de Fryske literatuer. Benammen troch syn wurk foar it ferneamde en fernijende tydskrift quatrebras (1954-1968), mar fral ek fanwegen syn gedicht de greate wrakseling, dat no nei fjirtich jier foar it earst wer as selsstannige útjefte ferskynt by Utjouwerij Venus.

Miedema hat altyd in lytse lêzersrûnte hân; quatrebras hie net in soad lêzers en krige yn de Ljouwerter Krante de iene snútslach nei de oare, de sammelbondel Op ’e literaire toer is ek al wer goed tritich jier lyn foar it lêst útbrocht. De werprinting fan Venus fynt Miedema wol bêst: ‘As minsken miene dat it wearde hat, toe dan mar’. Dat fertelde hy yn 1968 ek al oan Tiny Mulder: ‘As der twa, trije binne dy’t dêr bilangstelling foar hawwe, kinne se wol nei de Provinsjale Bibleteek ta gean en de nûmers fan quatrebras opfreegje. It is, tinkt my, in suver saeklike kwestje. As ien myn wurk útjaen wol, omt er tinkt, dat der genôch bilangstelling foar is, dan moat er it mar dwaen’.

Miedema hâldt der noch altyd net sa bot fan om oer syn gedichten en ferhalen te praten. Dat is in foarm fan oprjochte beskiedenheid fansels, op de wize sa’t bygelyks de útjouwer Johan Polak ek beskieden wie oer syn wurk, mar hy fielt him boppedat as wittenskipper, as fakman, as filolooch ek net hielendal thús yn it literêre discours. De feiten, dêr wol hy wol oer prate, en oer syn ambachtswurk as man fan de wittenskip, mar ynterpretearje? Syn gedicht nochris oan in ynterpretaasje ûnderwerpe? Yn diskusje gean mei syn lêzers? Dêr is hy wat huverich foar. Yn 1968 sei hy al: ‘Dy hiele literatuerkrityk is in slimme saek. Hjir is in forhael. Dat hat dy en dy skreaun. Hwat moat men der fan sizze? ’k Fyn it fijn of ’k fyn it net fijn. Ik fyn it faek sa skriklik sinleas hwat der fierder fan sein wurdt. ’t Is in kwestje fan de konsumint. Men kin twa dingen dwaen mei in stik literatuer: men kin it bistudearje as in objekt en men kin it konsumearje’.

Wy meie dêrby net ferjitte dat yn dy tiid it tydskrift Merlyn (1962-1966) furoare makke, in blêd dat in brêge slaan woe tusken wittenskip en literêre krityk en de âlde moralistyske en psychologyske noarm fan Forum ta diskusje stelde. It generale en it biografyske moasten neffens merlinisten as Kees Fens, Jaap Oversteegen en Ulli d’Oliveira fan de tekst sels ûnderskieden wurde. Hja hiene foaral in soad belangstelling foar de ynderlike kohesy fan in tekst, foar de struktuer, mar net foar de skriuwer sels. It petear dat Tiny Mulder yn 1968 mei Miedema hie, lit sjen dat hy der al wat fan meikrigen hat, en ek hjoed de dei fynt hy it net maklik om oer de persoanlike en literêr-histoaryske eftergrûnen fan syn literêre wurk te praten. Wy ha it dochs mar besocht, mei elkoar praat en in pear briefkes mei elkoar útwiksele.

Hessel Miedema is yn 1929 berne yn Snits, mar hat der mar sa’n fiif jier wenne. Syn heit wurke ynearsten by ‘pake’ yn de ferfwinkel – it wie midden yn ’e krisistiid -, mar woe mear. Hy helle in pear akten foar it ûnderwiis en hie it leafst ek noch wol trochleare wollen. In tekenakte helje bygelyks. Dêrta bejoech er him yn ’e keunstskiednis, dat boeide him enoarm. Miedema: ‘Mar myn mem waard slim siik, ik wie doe noch hiel lyts. Se moast oan de skyldklier holpen wurde, troch de ferneamde sjirurch Otto Lanz. Sa’n operaasje koste fansels jild. Dat hat ús heit liene moatten en oan dy tekenakte is hy letter noait mear takaam. Hy krige begjin jierren tritich wol in baan yn it niverheidsûnderwiis, yn Jobbegea.’

Moai tafal yn it ljocht fan de fierdere karriêre fan keunsthistoarikus Hessel Miedema is dat de man dy’t syn mem doetiids operearre hat, de ferneamde Switserske heechlearaar Otto Lanz wie, dy’t yn Amsterdam wenne en noch altyd bekend is fanwegen syn wichtige kolleksje Italiaanske keunst. De samling fan Lanz (1865-1935) is nei syn dea yn bewar jûn oan it Ryksmuseum, dat al yn 1934 in moaie útstalling foar him fersoarge ûnder de titel Italiaansche kunst in Nederlandsch bezit.

‘Doe’t wy yn Jobbegea kamen te wenjen, wie it ûntwikkelingsgebiet. De plaggehutten wienen krekt opromme, der waarden stiennen húskes delset en der waard in ambachtsskoalle boud. Dêr ha wy doe in pear jier wenne. Yn 1936 binne wy nei Amsterdam ta gongen. Dêr krige ús heit in bettere baan oan in ambachtsskoalle, ek wer om les te jaan. Ik ha dus mar ien jier yn Fryslân op skoalle sitten, mar ik ha der wol foartreflik les hân.’

‘Yn Amsterdam kaam ik op in legere skoalle yn West. In hiele oare wrâld as yn Fryslân fansels. Dêr wie in strjitte, de Bestevaerstrjitte (dus yn de seeljubuert) en dêr hienen se minsken hinne brocht, dat wie in samling fan wat se tsjintwurdich asosjalen neame soenen. Dat wienen earme minsken, asosjalen, ‘schoffies’. Dy ‘net hielendal oanpaste’ lju waarden byelkoar skood yn ien buert. Dat koe doe noch. Tsjintwurdich giet soks spontaan. Wy wennen dêr yn de buert op in keurige kade, mar ik wie op skoalle yn de Bestevaerstrjitte. Ik hie abslút gjin muoite mei al dy ‘schoffies’. Mar ik moast wol myn taal oanpasse. Yn Snits hie myn strjittetaal it Stedfrysk west, yn Jobbegea it Kompenijster Frysk. Ik hie dus in Frysk aksint om te snijen! Mar dêr wie ik gau oerhinne. Dêr koe ’k op strjitte net mei oankomme.’

‘Foar myn âlden wie it oan de oare kant ek wer frjemd, dat Bestevaer-aksint. En wat moast ik, as ik mei myn skoalkammeraten by ús thús kaam? Thús praten wy Frysk. Ik prate op sokke mominten meastentiids alles in bytsje trochelkoar, dan mar wer heal mei dat Fryske aksint, dan mar wer… Ik wie my dêr yn elts gefal wakker bewust fan, fan myn taalgebrûk en fan myn aksint. Letter kaam ik op de HBS oan de Keizersgracht. Dêr siet ek al it Jordaan-folk op en dêr koe ik myn Amsterdamsk aksint wol sa’n bytsje oanhâlde.’

‘De oarloch binne wy goed trochkommen, mei help fan pakketsjes fan ús freonen yn Jobbegea en in fet fol lynoalje fan heit, dat foar ferve bedoeld wie mar ‘konsumabel’ bliek. Skoalle bleau der in bytsje by, sadat ik noch in kear sitten bleaun bin. Lêze? Nee, ik skreau. Ik kopiearre. Aldheidkunde. Gronologyen, genealogyen, keningslisten.’

‘It wie normaal foar ús heit en mem, as je meikomme koenen op skoalle, dan gienen je fierder. Myn heit hat ek alle skoallen ôfsocht om de bêste te finen. De fraach wie fansels: moat it de HBS wurde, of dochs it gymnasium? Mar ja, op it gymnasium learden je Gryksk en Latyn en dat wie wol wat fier bûten syn eachweid, dus dan dochs mar de HBS. Ik ha neitiid wol myn steatseksamen gymnasium helje moatten, want dat hie ik noadich foar myn stúdzje keunstskiednis/argeology.’

Lei in universitêre stúdzje foar de hân? Ja, fansels.
‘Nei de oarloch haw ik earst yn militêre tsjinst west. Godtank hoegde ik krekt net mear nei Ynje en ik bin pas yn 1949 oan myn stúdzje begûn oan de Universiteit van Amsterdam. Doe moast ik foar de tredde kear de stân fan myn mûle feroarje. Dat Jordaan-aksint koe doe net mear, sok folk studearre fansels gjin keunstskiednis. Dat wienen dochs meast keurige famkes, dy’t keurich trouden en dan net fierder studearren. Ik ha doe stadichoan leard net “kusgesgiednis” te sizzen, mar “kunstgeschiedenis”. Dat sis ik no noch, ik ha der in kreas aksint fan krigen.’

Wêr kaam dy kar foar keunstskiednis wei?
‘Ik wist al hiel betiid dat ik dat dwaan woe. Op de HBS wisten wy al dat ik der dêrom noch in steatseksamen achteroan dwaan moast. Dat ha ’k yn twa jier helle. Lykas ik sei, hie myn heit dy belangstelling foar keunstskiednis al, dat wie myn earste oankommen. En fierder gongen wy op snein in soad nei útstallingen, bygelyks yn it Stedelijk Museum. Dat wie foar de oarloch, mar ek yn de oarloch noch wol. Foar myn heit en mem wie dat belangryk. It heucht my net mear wat ik dêr doe sjoen ha. Nei de oarloch, doe’t Willem Sandberg direkteur waard, gyng der in enoarme stimulâns fan dat museum út. Geweldich. Ik herinnerje my útstallingen fan Giacometti, fan Giacomo Manzù en fral ek 13 beeldhouwers uit Parijs (1948). En letter Dylaby!

Fierder hat myn kar foar keunstskiednis ek te krijen hân mei in soarte fan jongesromantyk, want ik hie einlik argeolooch wurde wollen. De propedeuze wie keunstskiednis en argeology. Ik ha it der ek noch wol by dien. Ik ha noch groeven yn de Oude Kerk hjir yn Amsterdam. Ik ha sels de âlde argeologen noch meimakke, A.E. van Giffen en C.H. Emily Haspels, mar ik bin dochs hingjen bleaun by de keunstskiednis fan I.Q. van Regteren Altena, dêr’t ik my nochal tsjin ôfsetten ha.’

Wie de taal doe ek al yn byld?
‘Ik hie as byfak Nederlânsk mei ûnderwiisfoech keazen. Want myn heit woe graach dat ik der wat bynimme soe dêr’t ik yn elk gefal in baan yn krije koe. Doe kaam ik foargoed yn oanrekking mei literatuer. Ik moast kolleezje rinne by professor N.A. Donkersloot, better bekend as de skriuwer Anthonie Donker. Syn kolleezjes wienen net om oan te hearren. Freeslik. Twa kear in oere achter inoar op freedtemoarn. Mei in sêft, heas, ientoanich lûd sei er neat, mei tusken elke heale sin in lange kreun. Sei de fersen op dy’t foar harsels sprieken. Dames op leeftyd op de foarste rige. Ik ha 300 boeken foar myn boekelist lêzen, mar ik bin net fierder kommen as de 19de ieu. Doe hie ik der genôch fan en ha ôfsjoen fan myn ûnderwiisfoech. Ik lies fierder benammen non-fiction, leau ’k. It Oera Linda Bôk hie ’k alles fan: Ottema, De Jong, Wirth! Ik ha der by professor Hellinga noch in skripsje oer skreaun.’

Lykas de measte studinten binne jo doe grif ek begûn mei it skriuwen fan jo earste gedichten.
‘Gedichten skreau ik oer myn jammerdearlikens yn militêre tsjinst en oer myn fereale riten, lykas dat by de measte jonges wol it gefal wêze sil.’

Wannear ha jo krekt Marten Brouwer en Sybe Sybesma moete?
‘Dat wie fuortendaalk al, op de earste dei fan myn stúdzje. Doe stie ik mei myn heit it kolleezjeroaster te besjen, oan de Oudemannenhuispoort. Marten stie nêst ús en hearde ús Frysk praten. Wy kamen telâne by it Amsterdamske selskip foar Fryske studinten, Cygnus Resurgens en spilen en songen dêr yn in kabaret dat Cygnus yn 1949 opfierde yn ’e Koornbeurs yn Frjentsjer foar it krystkongres fan de Federaasje fan Fryske Studinteferienings. Geweldich sukses! Ik koe doe sa leaf sjonge. Mar ek bûten Cygnus bleauwen wy in trijemanskip. Skriuwe foar it kabaret die ik net en oars as by Marten en Sybe gie de Fryske literatuer hast folslein oan my foarby. Ik wist by teksten fan it kabaret amper of net wêr’t se út kamen en wêr’t it oer gie.’

Wat wie de ynfloed fan Hollânske skriuwers dan?
‘Benammen Bert Schierbeek wie wichtich foar my: De blinde zwemmers út 1955. Wat proaza oangiet, soe ik foarearst F. Bordewijk neame wolle.’

Earst songen en spilen jo teksten fan in oar yn it kabaret en letter pas kamen jo eigen earste publikaasjes. Jo debút wie yn 1952 mei it gedicht ‘Melancholia’ yn De Tsjerne.
‘Ik begriep njonkelytsen dat men jins fersen publisearje litte koe en stjoerde se op. ‘Melancholia’ wie fansels gjin literatuer, dat wie jongesleed.’

En doe ûntstie yn 1954 quatrebras?
‘Us trijemanskip hâlde him mei skriuwen dwaande. (In roman yn brieven, Trinitas, sil, hoopje ik, wol net oerlevere wêze.) Der kaam fan oaren, Hindrik Brouwer nei’t my heucht, yn juny 1953 in stinsele tydskriftsje, De Golle. Hja neamden har de Mieren. My tocht, it wienen mear mychhimmels, it yrritearre my, ik wit net wêrom. Ik miste irony, selsrelativearring. Marten naam it begjin 1954 oer. Soks die er as fanselssprekkend. Mar ik wit net hoe’t dat gien is. Doe’t ik al yn Ljouwert siet, bin ik yn de redaksje kommen.’

Jo sieten net fuortendaalk yn de redaksje, mar makken wol it omslach. Ek yn de lettere nûmers fan quatrebrasis de kombinaasje fan literatuer mei tekeningen, krekt as by guon fan de Vijftigers, tige wichtich.
‘Ik tekene, makke houtfiken, etste. Knutselje dus. Net genôch en net serieus genôch om nei bûten ta te kommen. Mar dêr koe ik it tapasse.’

Wie quatrebras foar Sybesma en Brouwer in foarm fan ‘vadermoord’?
‘Sa moatt’ je it net neame. Faaks kinn’ je wol útlizze dat ik my yn myn ûnnoazelheid neat bewust wie fan de driuwfearren sawol fan Marten as fan Sybe, dy’t allebeide in heit hienen dy’t in rol spile hienen yn ’e Fryske literatuer [Jelle Hindriks Brouwer & Rintsje Piter Sybesma, eb] en dy’t yn dy tradysje emulearje woenen. Ik kaam absolút net út sa’n tradysje.’

Yn 1957 waarden jo yn Ljouwert direkteur fan it Princessehof. Wat wie dat doe foar stêd?
‘Provinsjaler as no. De kombinaasje fan hof- en haadstêdtradysje en de ûnûntkombere boerichheid fan ’e omjouwing. De koteryen: de reginten yn it Friesch Genootschap, de round table-bobo’s yn ’e Ottema-Kingma-stifting (krekt net deftich genôch foar Sint Anthoon). De Kanonisearre Skriuwers ôfkarrend en delbûgend, it journaille op ’e loer nei literêr skandaal. En wittenskiplik en museaal gjin nivo. Mar hâld my beet, dêr gean ik wer…’

Jo sieten dus net tichter by it literêre fjoer?
‘Der wie gjin literêr fjoer. Allinnich wy wienen der, quatrebras.’

Wêrom woenen jo yn 1963 al wer by it museum wei?
‘Ik bin achterôf o sa bliid dat ik net bleaun bin. Ik ha der prachtich wurk dien. De hiele ynventaris op poaten set. Letter is dat wer ôfbrutsen, mar dat koe ik net helpe. Mar wat se der letter fan makke ha, de útwreiding, de gebouwen der by, mear aktiviteiten, dat hie my net lein. Ik begriep njonkelytsen dat ik it net yn my hie om it management út te oefenjen dat nedich wie om der in wichtich museum fan te meitsjen. Ik hie der lang net sa’n museum fan makke as dat der no fan makke is. Wat dat betreft bin ik tige tefreden mei myn beslút.’

‘Mar it wie ek omdat it klimaat my benaude. Der waard yn Fryslân, yn Ljouwert, oanstjit nommen oan myn literêre wurk, omdat se it bedriigjend fûnen. Us Amsterdamske mentaliteit paste net by it ‘folksaard’. Miskien dat immen as de kritikus Noordmans dêrom ek hieltyd wer negatyf oer my en oer quatrebrasskreau yn de Ljouwerter Krante, hy naam oanstjit oan it wurk, fûn it net hielendal ûngefaarlik. Oft it my rekke? Krityk rekket jin altyd.’

‘En fierder wie it fansels sa dat prof. Hellinga my útnoege nei Amsterdam te kommen. Mei him wie ynsidinteel kontakt bleaun. Nei oanlieding fan myn skripsje oer it Oera Linda Bôk hie er mei in ploechje studinten in skoftsje yn Fryslân sitten om it ûnderwerp te bestudearjen. Ik ha se in kear ûntfongen yn it Princessehof en hy wie wakker optein oer wat ik dêr die.’

Doe moast jo belangrykste dichtwurk noch ferskine: ‘stadich brekke de foarmen út ’e skyl’ en de greate wrakseling. Oars as in soad fan de Fryske literatuer fan dy tiid giet benammen de greate wrakselingnet oer it ivige, it ûnfergonklike, it universele, mar oer datjinge dat foarby giet, it tydlike, it fergonklike.

‘Dat hat direkt mei it museum te krijen. De fergonklikheid fan de foarwerpen. Dy’t útelkoar falle, dy’t restaurearre wurde moatte, dy’t konservearre wurde moatte. Dy’t stikken gean kinne. Dêr binne fansels hiele moaie bylden oan te ûntlienen, bygelyks sok Sineesk ivoar dat útdroeget en útelkoar falt, papyrus dat ferpoeiert, dat soarte fan dingen. En dêr tsjinoer stiet dan de pretinsje fan ûnfergonklikheid. Ja, dy spanning sit wol in bytsje yn it gedicht.’

Nei de oarloch waard foar in soad jongerein poëzy in soarte fan formalistysk spultsje mei wurden. By jo is dat net sa. Der bliuwt altyd in relaasje mei de wurklikheid yn sitten.

‘Ja, hoe’t dy wurklikheid dan ek mar is, wat it dan ek mar foar wurklikheid is. Benammen yn de greate wrakseling ferwiis ik dêr nei. As ik it weromlês, dan tink ik dat ik doe frijwat ‘angehaucht’ wie oan de teosofy. Dêr ferwiist it ek meast nei. Mar it giet fansels ek oerformalisme: wat wy meitsje is net wat it foarstelt. Dy ‘gelaagdheid’ sit der wol yn.’

Jo gedicht wie tagelyk in soarte fan ôfskie. Op 6 septimber 1964 ha jo ek de ferneamde lêzing foar de RONO holden. Dêryn seinen jo û.o.: ‘Het blijft een streekliteratuur, die achter de ontwikkeling van de steden aan blijft lopen en die nooit inhaalt. Nee, niet als Achilles en de schildpad, want er zit een zekere mate van bewust achterblijven in: hoe meer we achterblijven, des te meer onderscheiden we ons.’

‘Dat wie yn de tiid dat ik der wei gyng en tocht: krij de pest mar allegear! Dat hie sa net moatten fansels, dat wie neitraapjen. Mar oan de oare kant wie it àl sa, en it is noch altyd sa. Elke kear as ik dêr kom en ik ha der mei noadich, dan tink ik doch wer… Je moatte der mar gewoan fan útgean, it is in provinsje, it rint altyd in bytsje achter de dingen oan.’

Mar it hie jo neat mear te bieden?
‘Nee. De literatuer ek net. Mar no moat ik al sizze dat ik gjin literatuerman bin. Noait west, en no noch net. Ik hâld de belletry hielendal net by, de Nederlânske ek net, ik ha der neat mei.’

Ik fyn it treffend dat dêrnei, nei jo ôfskie as skriuwer, jo ynteresse as wittenskipper útgiet nei Karel van Mander, in man út in tiid doe’t de rol fan de keunstner yn it maatskiplike libben folle dúdliker, wichtiger wie. Wat is neffens jo de rol fan de keunstner?
‘Ingewikkeld! (Sorry, dêr is gjin Frysk wurd foar. ‘Yngewikkeld’ stiet yn it Frysk Wurdboek. Mar dat is gjin Frysk. Dat is apehollânsk. Dat is in ûnweardich aspekt fan dit wurdboek. Skriuw dan leaver: daar hebben wij geen Fries woord voor. Freegje Tony Feitsma ris wat sij der fan tinkt. Sij is in âlde freondinne fan Cygnus en it kabaret. Al wienen wy ’t letter net altyd iens.) Ingewikkeld dus. Ik ha my nea in keunstner field. Ik hope fansels al dat wat ik skreau ek publisearre wurde soe. Wat der bard west hie as ik in Kanonisearre Literaat wurden wie, wit ik net. Wa wit hie dat o sa min foar myn karakter west. De wielde en de sterke skonken, witt’ je wol? Mar it skriuwen is út himsels deablet.’

‘Mei it keunstnerskip as begryp haw ik my yngeand bemuoid; yn it foarste plak yn ferbân mei de fanselssprekkende wize sa’t it begryp hantearre waard troch myn learmasters en dêr’t ik my oant op ’t heden tsjin ôfset; yn it twadde plak om’t ik der tige mei te krijen ha by myn ûndersyk nei de skiednis fan ’e keunstteory. Ik ha yn ’e rin fan de jierren in stikmannich artikels skreaun, foar it grutste part yn Oud Holland, oer it begryp keunst, keunstner en de saneamde emansipaasje fan it keunstnerskip út de gilden yn ’e santjinde ieu. Ik bin no noch wer dwaande mei in lêzing oer it ûnderwerp en ik tink oan noch in fierder ûndersyk op dat mêd.’

Dat wat jo net fine koenen yn de literatuer, of yn it museum, dat ha jo wol yn de wittenskip fûn?
‘Ik bin in hiel nij libben begûn, de Fryske grûn is my stadichoan ûnder de fuotten weifallen. It is der amper mear, wat my oangiet. Doe’t ik op de universiteit wer by prof. Hellinga kaam, haw ik pas in fak leard, want fan dy keunsthistoarisy hie ik begjin jierren fyftich net folle opstutsen. Sy wienen mear ‘connaisseurs’, je moasten ‘it’ sjen, je moasten saken ‘werkenne’. Dêr ha ’k my altyd tsjin ôfsetten, ik beskôgje sels wittenskip as in fak, mei feardichheden en techniken. Doe by Hellinga bin ik pas wittenskipper wurden, ik bou hjoed de dei noch altyd in wittenskiplik ‘apparaat’, by tekstedysjes ensfh. Myn pretinsje is dat ik in fakman wurden bin. Myn heit hat nammers ek in fakboek skreaun, Vakkennis voor de schilder (troch D. Miedema, ferskynd by Stam yn Haarlem, 1947). Ik ha sels fanút myn foartreflike bèta-oplieding op ’e HBS ek altyd ynteressearre west yn fragen lykas dy nei hokker ferve oft in skilder brûkt hat. Ik bin op dit stuit sels mei in tekstedysje dwaande fan twa lju yn de achttjinde ieu dy’t in wittenskiplik model besykje te bouwen om fleiskleur te skilderjen. Hoefolle read at je dêr foar noadich hawwe, hoefolle wyt, hoefolle skaad ensfh. Fakmanskip dus.’

Jo binne huverich om al tefolle te praten oer in ynterpretaasje fan jo wurk. Mar jo hawwe de bydrage fan Eeltsje Hettinga (sjoch fierder yn dit nûmer) al lêzen. Wat is jo reaksje dêr dan op?

‘Hettinga syn stik is frijwat hyperboalysk steld. Ik bin dêr fansels wat ferlegen ûnder. Ut in eachpunt fan stilistyk is it te wurdearjen, mar it soe te hoopjen wêze dat it mei in knypeach skreaun wie en dat de lêzer de kâns krigen hie om dat der yn te lêzen. As de boutade oer de Gysbert Japicxpriis nammentlik net mei de nedige irony bedoeld is, sjit it syn doel foarby; as it doel alteast is Miedema syn literêr wurk te priizgjen. Syn suggestje dat it gedicht ek hjoed de dei noch wearde hat foar de Fryske poëzy, omdat it fragen opropt dy’t noch altyd aktueel binne, beëangsticht my wol wat. Dat in tekst dy’t fjirtich jier ferlyn skreaun is, dat dy no noch in eye-opener is.’

Mar giet it net faak sa yn de literatuerskiednis?
‘Mar dan soe it no pas aktueel wêze? En dan soenen se der no pas oan ta wêze? Dat is dochs net te hoopjen. Dat jout my in licht gefoel fan Unbehagen. Is dat no noch sa aktueel? Fierder moat ik sizze dat Hettinga gâns mear út de tekst hellet as der yn lein is. It probleem is bekend: men moat foarsichtich wêze it as kwaliteit te beskôgjen as der mear út it wurk helle is as de skriuwer der bewust yn oanbrocht hat. De ambisjeuze ûndersiker lit him sa maklik ferliede der fan alles yn te lêzen dat dan mei wat redenaasje ta in nijsgjirrige ynterpretaasje liedt. Hineininterpretieren, no? Mar ik moat al sizze dat ik my yn Hettinga syn ynterpretaasje goed fine kin; hy hat him nammers ek foar it measte part basearre op de besprekking dy’t ik yn 1978 yn Grins hâlden ha en dêr’t er de bân fan transskribearje litten hat. Mar wa wit hie ik my doe al min ofte mear oan deselde hyperynterpretaasje besûndige. Dat ik mei opsetsin min Frysk skreau is perfoarst net sa. Wol blykt faken dat it Frysk (sjoch boppe) in ûntarikkende wurdskat hat foar begripen dy’t my yn myn Hollânske tinkwrâld oankomme. Dêr wienen wy ús mei quatrebras bewust fan. Dan skreaunen wy mei sin fan “leuk” en “fijn fine”. Der wienen yn dy tiid lju dy’t dan noch leaver in útwrydsk wurd brûkten, om ferhollânsking foar te kommen: leaver “ridikúl” as “belachelik” of sa.’

Mar jo binne dochs wol bliid mei de werprinting?
‘Dêr wol ik net lullich oer dwaan. Ik ha it skreaun en ik lês it ek noch wol mei plezier oer as ik it no sjoch, mar ik stean der hiel fier ôf en kin my net maklik foarstelle dat it no blykber aktueel is. Dan tink ik werom oan it Unbehagen dêr’t ik mei út Fryslân fertrokken bin, dêr sit in geweldich fakuüm tusken. Dat is in frjemde gewaarwurding. In fossyl dat libben wurdt.’

 

 

Dit ynterview is earder ferskynd yn ‘de Moanne’ nûmer 10, 2004

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.