“Honden- en kattenheimwee, de mens lijdt aan beide.”

FROUKJE SIJTSMA – 

It ûnthâld en herinnerings, it binne bysûndere ferskynsels. It ûnderwerp fassinearret Douwe Draaisma, bysûnder heechlearaar yn de skiednis fan de psychology oan de Ryksuniversiteit Grins, al jierren. Yn 2010 ferskynde it boek ‘De Heimweefabriek. Geheugen, tijd & ouderdom’ oer wat de tiid en it âlder wurden docht mei it ûnthâld, mar ek wat it ûnthâld docht mei de tiid.

Goasse Brouwer fan útjouwerij Frysk en Frij benadere Draaisma mei it foarstel om dat boek yn it Frysk oer te setten. Draaisma: “Ik was meteen enthousiast. De titel van het boek refereert namelijk naar Friese emigranten. Deze landverhuizers hadden enorm te kampen met heimwee naar hun familie en vrienden en hun woonplaatsen in Fryslân. De verhalen van Hylke Speerstra in zijn boek ‘It Wrede Paradys’ grepen mij ook erg aan. Sommige emigranten hadden vooral in het begin erg last van heimwee, terwijl bij andere landverhuizers die heimwee pas decennia later opkwam.”

Dy emigraasjesintrales omskriuwt Draaisma as saneamde heimweefabriken. “Mensen hebben te maken met een ouderwordend geheugen. Herinneringen aan vroeger kunnen opeens, heel plotseling, opkomen. Je denkt misschien dat je heel veel dingen bent vergeten, maar door geuren, beelden of geluiden kunnen mensen plotseling herinnerd worden aan vroeger.” It spontaan opkommen fan herinnerings út de jeugd- en adolesinsjetiid by minsken dy’t tsjin de sechstich, santich oanrinne wurdt yn de psychology it ‘reminisinsje -effekt’ neamd. Draaisma: “Het ouder wordende geheugen wordt geconfronteerd met vroeger.”

Minsken stelle harren ûnthâld faak foar as in argyf mei kastjes dêr’t alle ynformaasje yn opslein is.  “Die voorstelling van het geheugen als een archief is een misleidende metafoor. Het geheugen is in zekere zin een archief, maar de herinneringen veranderen ook. Herinneringen zijn niet veilig, want ze worden aangetast door de tijd.” Yn syn boek jout Draaisma dêr in hiel treffend foarbyld fan. Op in dei ferdwynt in klasgenoatsje fan in Dútsk jonkje dat opgroeit yn oarlochstiid. It jonkje merkt wol dat syn freontsje net mear op skoalle komt, mar hy ferbynt dêr gjin oarsaak en gefolch oan en stelt der ek gjin fragen oer. Pas desennia letter, at hy wit wat der yn de oarloch allegear bard is, tinkt hy werom oan dat klasgenoatsje en beseft hy wêrom’t de jonge net mear op skoalle weromkaam. Syn herinnering wurdt troch de tiid hiel bot kleure en sil dêrtroch nea wer wurde sa’t hy it belibbe hat as bern.

Foar de Fryske emigranten giet dat ek op. “Er bestaat zoiets als hondenheimwee en kattenheimwee. Honden verlangen terug naar mensen en katten hechten aan vaste plekken. De mens lijdt aan beide. Simmer 2000 is daar ook een mooi voorbeeld van. Veel Friese landverhuizers bezochten hun familieleden en oude vrienden en gingen terug naar de dorp van hun jeugd. Het was een mooie reünie, maar ook een pijnlijke confrontatie, want de tijd had niet stil gestaan. Hun woonplaats was niet meer zoals het in hun herinneringen nog leefde. Veel emigranten voelden zich daardoor ontworteld in tijd en ruimte.”

Draaisma beslút dat it ferline net werom te krijen is sa’t it wurklik bard is. “Het verleden is een soort van optelsom. Naarmate de tijd verstrijkt worden herinneringen anders geïnterpreteerd. Je geheugen is niet een representatie van je verleden, maar een optelsom die een nieuwe versie van het verleden geeft.”

Douwe Draaisma jout woansdeitejûn 20 novimber 2013 om 19.30 oere yn Tresoar in lêzing oer syn twa nijste boeken. Earst komt syn boek ‘De Dromenwever’ oan bar en dêrnei fertelt hy oer ‘It Heimweefabryk. Geheugen, tiid & âlderdom’.

Douwe Draaisma, It Heimweefabryk. Geheugen, tiid & âlderdom, ISBN 9789085660316