Der is in fûgel yn myn âldste dreamen

In Memoriam Baukje Wytsma (1946-2022)

‘Wyt ljocht dat op de dingen falt, in ûnmeilydsum.
ljocht. Tiid en plak ferdiizje. Libben om ‘e nocht.’

Nee, dit is net in passaazje út Wyt Ljocht, de meast resinte bondel fan Baukje Wytsma, mar ien út har foarige, Sân Wylgen (2010). Yn it earste fers fan Wyt Ljocht, in koarte skets mei as titel De Fal, is der skrik wannear’t in fûgel tsjin it finster fljocht. Hy leit yn in hân dêrnei, mei de eagen wiid en wer skynt der ‘wyt ljocht, as in huvering.’ Is it de dea, it neat of krekt de himel dy’t iepenteart?

‘Finzen yn sear ljocht sikest in wurd dat
tear genôch is om my los te litten.’
(Do giest, s. 34)

Wytsma nimt yn de bondel ôfskie fan freonen dy’t har ûntfallen binne, en miskien ek al fan it dichtsjen sels. Se siket yn de helderheid fan har taal in ivichheid dy’t bestjurre is, in ivich momint, dêr’t alles yn bewarre bliuwt. It binne gjin lange fersen en it is net in tsjokke bondel. Tema’s dy’t har hiele dichterslibben al nei foarren komme (leafde, freonskip, mienskip) wurde nochrisom oanrekke, yn fjouwer skiften. Trije fan de skiften ha in titel, en dy titels sizze in soad: Ofwêzich de tiid, Do giest en Libbensteken.

It soe in sombere, swiere bondel wêze kinne, mar net yn de hannen fan Wytsma, dy’t in rêst en romte yn har wurden leit as kuieret se as in poëtyske argivaris by har oantinkens del. Krekt lykas se yn har debút Noch ien slach om de buorren doedestiids troch it âlde doarp omstapte en like mankelyk as nochter de bylden en gefoelens fêstlei. Yn it skift Libbensteken boazet it missen oan, ‘Sy foelen oer de râne fan in frjemde stilte’ en 

‘(…) allinnich swijen wie noch te fernearen,
oant alles bruts en sacht fan triennen waard.’
(Ferlies, s. 41)

It begjin fan de bondel komt werom yn Flecht (s. 42), ‘Der is in fûgel yn myn âldste dreamen’, in fûgel dy’t sa fertroud is dat er yn de fierte oan syn flecht werkend wurdt. Krektsa wurde yn oare fersen minsken oan harren fuotstap werkend. Ek no einiget it bistke ‘brutsen yn myn hân’, mar it stjerren is ‘in meinimmen’ wurden.
Der is in gedicht dat hjit Lit my mar lizze, en ien hjit fan Wat hat in dichter noch te sizzen. Hat de dichter alles sein wat hja sizze woe? Binne de gedichten op?

Der leit oer Wyt ljocht in tekken fan berêsting. Alles is der, it ferline en de takomst. It libben siket altyd syn wegen, oft in minske no hâldfêst fynt of net. Dat lêste komt ek werom yn Sneintemiddei (s. 10), dêr’t in ydillyske, waarme snein út de bernetiid weromkomt, de dream ‘dat neat feroarje sil’ njonken ‘ivich sliepen’ leit. In slimerich woartelkapke komt út de grûn omheech. It is inkeld it libben sels dat ‘wrakselt nei it ljocht’, sa’t it beskreaun wurdt op de spegelside yn Ierdereis. Der is eins gjin hâlden oan!

Alle kearen nei it fallen oer de râne fan de stilte, wurdt de dichter wer wekker, heart de lûden fan it bestean en filteret dêr har eigen grûntoan út. De lêste wurden fan de bondel, en miskien fan de dichter:

‘(…). Dyn hert
slacht wyld, wachtest, op wêr’t it waarm en feilich is en myld.’

(In eardere ferzje fan dizze tekst ferskynde yn de simmer fan ’21 yn it Friesch Dagblad, AH)