De ziel van het landschap

DIRK VAN GINKEL – 

Friesland kent veel kunstenaars die in alle stilte en afzondering hun werk doen. Dat bleek wel uit de overzichtstentoonstelling Frysk in Museum Belvédère (2018-2019). Zulk goed werk van zoveel onbekende namen. de Moanne start de serie ‘Talenten in de luwte’ om deze kunstenaars beter te leren kennen. Dit is deel 3: Janneke Hengst.

 

Land van Gaast
Ze heeft een huis in Mantgum, maar geregeld gaat ze terug naar het land van Gaast, het gebied rond het Friese IJsselmeerdorp waar ze bijna vijftien jaar heeft gewoond. Vanuit de voormalige dijkgraafwoning keek ze uit over land en water. Elke dag was er anders: licht, lucht, kleur, atmosfeer… Geen wonder dat Janneke Hengst hier haar grote thema vond: het landschap. ‘In Gaast woonde ik als het ware in mijn eigen werk, hoe fijn is dat?’

 

‘Ik heb heel sterk het gevoel dat er iets schuilgaat in het Friese landschap. Dat verborgene wil ik tonen, voelbaar maken.’

 

Eigen stem
Ze is in 1956 geboren in Bolsward en volgde haar opleiding aan de kunstacademie van Windesheim in Zwolle. Dat was een wonderlijke periode. Hengst ging erheen omwille van het ambacht, ze wilde gewoon zo goed mogelijk leren schilderen. Maar in de jaren tachtig was het daar de tijd niet naar. Technische vaardigheden waren niet belangrijk, het idee wel. Schilderen naar de realiteit bijvoorbeeld was niet de bedoeling, conceptuele kunst was toen immers je ware.

‘Mijn academietijd heeft ervoor gezorgd dat mijn belangstelling voor kunst breder is geworden dan ze was. Het heeft mijn schilderen verrijkt. Dat is een goed ding. Maar verder heb ik alles achter me gelaten toen ik mijn diploma eenmaal op zak had. Ik wilde schilderen naar de realiteit, daar heel goed in worden. En binnen dat realisme wilde ik een eigen stem vinden.’

In dat voornemen werd ze gesterkt toen ze tijdens haar academietijd de Friese schilder Jopie Huisman ontmoette, een realist pur sang. Ze wilde over zijn werk een scriptie schrijven en hij nodigde haar uit bij hem thuis. Hij begreep precies waar ze heen wilde. Huisman werd vriend, leraar en mentor. In haar atelier hangen heel wat werken van hem. En er liggen onder andere boeken over Huisman en verwante schilders als Bouke van der Sloot, Abe Gerlsma en Willem van Althuis. Oerfriezen.

 

Mystiek
De liefde bracht Hengst op zeker moment van Zwolle naar Gaast.

‘Met een verhuizing verandert je werk. Stillevens, portretten, ik schilder ze sinds Gaast vrijwel nooit meer. Het landschap werd mijn thema. Dat is het nog steeds.’

In de landschappen van Janneke Hengst is het doodstil. Er vliegt, fietst en loopt niets. Soms is er nog een in onbruik geraakt gebouwtje te zien dat de afwezigheid van leven alleen maar verdiept. Hengst mag dan een realistisch schilder zijn, de realiteit bevat kennelijk heel veel elementen die er voor haar niet toe doen. Ook wat kleur betreft, is ze erg terughoudend. Ze is in veel van haar werk een tonalist, bij haar is kleurverschil vaak tintverschil. Wie van zoveel zichtbaarheden afziet, moet op zoek zijn naar iets anders. Naar het niet-zichtbare, de ziel van het landschap?

‘Precies. Ik heb heel sterk het gevoel dat er “iets” schuilgaat in het landschap. Dat verborgene wil ik tonen, voelbaar maken. Ik kan het niet echt in woorden vatten, maar ik weet dat het er is en ik weet ook dat het door veel mensen helaas niet ervaren wordt. Misschien is het iets mystieks, een gevoel van eeuwigheid. Ik hoop dat mijn werk ertoe bijdraagt dat mensen niet meer gedachteloos aan het landschap voorbij gaan, dat hun ervaring ervan wordt verdiept. Maar daar is het me in eerste instantie niet om te doen. Ik moet het landschap schilderen, ik kan niet anders, dat hoort gewoon bij me. Dat hoeft niet per se het Friese landschap te zijn, maar vaak is het dat wel.’

 

Schilderziel
Janneke Hengst woont inmiddels – veranderingen in persoonlijke omstandigheden – alweer vijftien jaar in Mantgum. Ook deze verhuizing heeft haar werk beïnvloed. Ze laat een schilderij zien van een boerderij uit het dorp. Vaardig geschilderd, sfeervol, maar toch is het een schilderij van zomaar een boerderij in zomaar een dorp.

‘Inderdaad. Het is anekdotisch, het gaat niet over zoiets als hèt landschap. Dat is de beperking die ik voel in Mantgum. Een tijdlang ben ik bezig geweest met het schilderen van bomen in alle mogelijke tinten groen. Ik kijk hier namelijk uit op een veldje waaromheen veel bomen staan. Maar ik kan mezelf er niet goed in kwijt. Mijn schilderziel heeft ruimte nodig, dus ik ga best vaak naar Gaast, beleef het landschap daar opnieuw. Ik maak er dan schetsen en die werk ik uit in de intimiteit van mijn atelier. Schilderen in de open lucht doe ik nooit. Mensen willen vaak een praatje met me maken en ongewild kletsen die zich dan op een of andere manier mijn werk in. Er verandert dan iets en dat wil ik niet. In mijn atelier, in alle rust en met mijn eigen muziek, kan ik samenvallen met mijn werk. Daar is het me om te doen.’

 

‘Schilderen in de open lucht doe ik nooit. Mensen willen dan een praatje maken en ongewild kletsen ze zich mijn werk in.’

 

Beleving
Op de ezel in haar atelier staat een werk in wording, een landschap. Tonaal, leeg, geïnspireerd op het land van Gaast. Ernaast, in acryl, de basiskleuren waarmee Hengst alle kleuren mengt die ze nodig heeft: Van Dijk-bruin, Engels rood, vermiljoenrood, geel en ceruleumblauw. Best een stoer werk zo: ruw, onaf, maar alles toch al goed in de steigers. Waarom het niet zo laten?

‘Dat hoor ik wel vaker: niets meer aan doen! Maar zo werkt het voor mij niet. Laag over laag moet ik de beleving erin schilderen. Pas als die er voor mijn eigen gevoel in zit, houd ik op.’

 

Janneke Hengst neemt deel aan de groepstentoonstelling ‘Dream’ in Galerie Koopmans te Earnewâld. Tot 8 september.