De berchrede fan Anja Haga

Kommend wykein op Omrop Fryslân​ TV diel 4 fan de Fryslân DOK-seary ‘De Berchrede fan it Flakke Lân’. Tinkers formulearje in perspektyf foar de maatskippij nei de Coronacrisis. Hokker ynsjoggen kinne wy meinimme nei de takomst?

Lês de ‘Berchrede’ fan Anja Haga no alfêst op ‘de Moanne’.

 

 

Lieve mensen,

Waarom is verandering zo moeilijk? Op vrijdag dertien maart hoorde ik dat ik de maandag daarop niet meer naar kantoor mocht komen, vanwege corona. Jakkes, dacht ik, wat onhandig. Inmiddels ben ik er helemaal aan gewend, en vraag ik me soms af hoe het agendatechnisch allemaal moet als ik weer vergaderingen op locaties heb. Verandering roept weerstand op. Daar ben ik niet uniek in, veel mensen zullen dit herkennen. Waar het echt opvalt is de politiek. Als er vanuit de politiek een voorstel komt weet je één ding zeker: er komt weerstand. De verandering is te groot, te klein, te langzaam, te snel of het is de verkeerde verandering. Zo niet in coronatijd. Er werd snel doorgepakt en veranderingen waren een feit voordat iedereen zijn of haar zegje had kunnen doen. Hoe anders verloopt het met de andere crisis waar we middenin zitten, de klimaatcrisis.

 

Wat zou het toch mooi zijn als we met dezelfde flexibiliteit en actiegerichtheid de klimaatverandering te lijf zouden gaan.

 

Klimaatverandering en Green Deal
Na jaren van praten, talloze klimaattops, klimaatakkoorden en klimaatwetten laat echte actie nog steeds op zich wachten. Klimaatverandering is als een sluipmoordenaar. Het waart rond, maar je kunt je ogen ervoor sluiten als je wilt. Tot je zelf slachtoffer wordt. Vroeg of laat zal dat gebeuren.  De Europese Commissie gaat de klimaatcrisis te lijf met een Green Deal. Een veelomvattend plan om Europa het eerste klimaatneutrale continent te laten worden. Er is sprake van crisis dus aan de slag met dit actieplan, zou je denken. Maar nee, voor velen is de Green Deal niet de gewenste verandering, het gaat veel te ver, of juist niet en het gaat te langzaam of te snel.

Een van de ambities van de Europese Commissie is het aantal beschermde natuurgebieden uitbreiden van 18% naar 30% van het oppervlak van Europa. Niet als luxe of als linkse hobby, maar omdat het essentieel is voor het voortbestaan van de mens. Groen helpt om CO2 vast te houden, helpt om de temperatuurstijging van de aarde tegen te gaan en groen zorgt voor biodiversiteit wat uiteindelijk de basis is voor ons voedsel. Een noodzakelijk plan dus. Toch zijn er mensen die zeggen dat 30% natuur echt niet mogelijk is. En zeker niet ten koste mag gaan van landbouwgrond. Daarmee hebben we een ander issue te pakken. Namelijk dat je in het klimaatdebat voor je het weet óf aan de landbouwkant óf aan de natuurkant wordt neergezet. Terwijl het volgens mij niet zo strikt gescheiden is. Landbouw is natuur, met meer of mindere mate aan biodiversiteit, en natuur zorgt voor medicijnen en voedsel, direct of indirect. Landbouw en natuur liggen in elkaars verlengde en kunnen niet zonder elkaar. Net als de mens niet zonder voedsel kan.

 

Europese samenwerking
Uiteindelijk komt het in elke crisis aan op keuzes en overheden die doorpakken. Dat is nog niet zo makkelijk, zeker niet op Europees niveau. Waar lidstaten aan de ene kant de voordelen plukken van Europese samenwerking op het gebied van handel, willen ze aan de andere kant zo min mogelijk Europese bemoeienis uit angst om overruled te worden. Een beetje als een gedwongen huwelijk. Zoals liefde niet valt te sturen is de eensgezindheid tussen lidstaten niet af te dwingen. Omdat onze economieën grensoverschrijdend functioneren en milieuproblematiek zich niet aan grenzen houdt, zullen ook (politiek-bestuurlijke) oplossingen supranationaal gevonden moeten worden. Dat kan als iedereen onder ogen durft te zien dat er sprake is van een crisis en er dus maatregelen nodig zijn die op lange termijn goed zijn voor ons allemaal. Er worden miljarden gestoken in het opstarten van de economie. Prima, maar dat heeft alleen zin als het gebeurt op een manier die op lange termijn houdbaar is. Anders moeten we straks nog vele miljarden méér pompen in het herstellen van gezondheids- en milieuschade. Dat betekent vergroening van de economie en het op kosten zetten van milieuschade. Dit leidt tot duurzame banen, figuurlijk en letterlijk. Juist als dit op grote schaal gebeurt wordt een verandering in gang gezet waar iedereen baat bij heeft.

Hiermee pleit ik niet voor grenzeloze globalisering. De coronacrisis heeft ons laten zien dat vrije wereldhandel niet alleen maar voordelen heeft en dat het neoliberalisme zijn beste tijd heeft gehad. Als spullen van ver moeten komen en de aanvoerlijnen worden afgesneden dan is er direct een probleem. Zeker als een paar monopolisten de markt domineren. Dat geldt niet alleen voor mondmaskers maar ook voor voedsel. De reflex om meer nationaal te gaan regelen lijkt dan ook een logische. Meer lokaal produceren geeft een gevoel van controle en omdat er minder transport bij komt kijken is het nog duurzamer ook. Tegelijk is niet alles lokaal te regelen. Zo heeft Europa vrijwel geen grondstoffen in de bodem en is ze afhankelijk van de wereldmarkt voor medicijnen. Nederland is te klein om het zonder export en import te kunnen stellen. Een groene economie start lokaal, maar kan alleen functioneren als er sprake is van een gelijk speelveld op minimaal Europees niveau. Dat gaat de markt zelf echt niet regelen. Er is een grotere rol van de overheid nodig om dit voor elkaar te krijgen. Dat is misschien wel de grootste verandering waar we voor staan.

Veel lidstaten, en Nederland zeker, vinden Europese regels niet altijd prettig. Zo zijn aanbestedingsregels bedoeld voor een goed functionerende interne Europese markt, met vrije en eerlijke concurrentie, maar leiden ze in de zorg tot onnodige administratieve lasten. Waar het averechts werkt moet je ermee stoppen, maar in het Europees landbouwbeleid van de afgelopen jaren is juist gebleken dat door te weinig vergroeningsregels er nauwelijks resultaten zijn geboekt. In de Green Deal wordt met de Farm to Fark Strategy ingezet op 50% minder gebruik van pesticiden en uitbreiding van biologische landbouw naar 25% van de markt (in Nederland schommelt dat nu rond de 5%). Duidelijke doelstellingen die alleen gehaald gaan worden op Europees niveau. Echter, ‘Brussel’ kan dit willen, uiteindelijk is het aan de lidstaten om ermee in te stemmen. Zijn die in staat om beslissingen te nemen in Europees belang en voor de lange termijn, dus echte verandering in gang te zetten, of laten ze hun oren neigen naar anti-Europese nationalistische partijen en de angst voor zetelverlies?

 

Bezinning
De coronacrisis, en eerder de bankencrisis, laat wereldwijd genadeloos het falen van menselijk handelen zien. Ach, als het misgaat is er altijd nog een overheid om het op te lossen, echter een goed functionerende overheid grijpt niet alleen achteraf in, maar voorkomt dat een crisis ontstaat. Een goed functionerende overheid kijkt niet alleen naar zetelwinst op korte termijn, maar naar het algemeen belang en de lange termijn. Als je kijkt naar het hedendaags gesteggel over de klimaatcrisis zou je moedeloos kunnen worden. Ik vind het rustgevend dat het uiteindelijk niet de mens, maar God is die voor ons zorgt. Hij heeft de aarde gemaakt, en alles wat daaruit voortkomt ligt in Zijn handen. We kunnen als mensen ons best doen, dat is het minste, maar uiteindelijk is het niet aan ons. Het leven is tenslotte als een zucht, over twee generaties kent niemand je meer. Misschien dat we daarom zo vasthouden aan wat we kennen. Verandering herinnert ons aan onze nietigheid. Terwijl dit weten ook zou kunnen aansporen tot verandering. Je kunt het op korte termijn goed regelen voor jezelf en alles bij hetzelfde houden. Het is niets waard als hiermee generaties na ons niet in staat worden gesteld om een goed leven te leiden.

 

Hoop
Wat de coronacrisis ons ook heeft laten zien is dat de mens heel goed in staat is om zich aan te passen aan verandering en snel als het moet. Binnen een week, nou ja misschien twee, werkten veel mensen thuis alsof het nooit anders geweest was. Had de overheid dit buiten crisistijd om als maatregel ingevoerd dan hadden we er jaren over gedaan en hadden veel organisatieadviesbureaus er goed geld aan kunnen verdienen. Wat zou het toch mooi zijn als we met dezelfde flexibiliteit en actiegerichtheid de klimaatverandering te lijf zouden gaan. Dat we het weer opstarten van de economie aangrijpen om het anders, groener te gaan doen. Niet alleen aan onszelf denken, maar aan de generaties na ons. Zodat over, hopelijk niet al te lange tijd, we ons niet meer kunnen voorstellen hoe het was om in benzineauto’s te rijden, tussen plastic te moeten zwemmen en kiloknallers te eten. Dat we verandering omarmen, omdat het uiteindelijk iets moois kan opleveren.