fotografy: Anne Feddema

Eppie Dam ferfrysket Joni Mitchell

Eppie Dam hat oersettingen makke fan in oantal nûmers fan Joni Mitchell. Inez Timmer hat dy op cd en lp setten en yn eigen behear in tekstboekje útbrocht. Oan it projekt is in teaterkonsert ferbûn, dat ûnder de namme Baas giele taksy op 7 oktober yn premjêre giet yn De Harmonie. Inez Timmer en Eppie Dam hawwe earder gearwurke yn in projekt om de joadinne Ilse Weber hinne: Holocaust-Hollywood, de kinderen van Ilse Weber. Dat programma, troch Inez spile en songen yn oparbeidzjen mei Tseard Nauta, is troch corona foar in grut part ûndersnijd. Wol is it yn 2021 tweintich kear útfierd op it Comenius College, dêr’t it djippe yndruk makke by de learlingen. Ofrûne maaie folge in lytse, tige slagge toernee troch de provinsje.

Hjir in ynterview fan Assie Aukes mei Eppie Dam oer de oersettingen foar dit projekt.

Wat was jouw eerste gedachte toen je het verzoek kreeg om nummers van Joni Mitchell te vertalen?

Het is in 2017 onschuldig begonnen met één nummer. Toen vroeg Inez mij of ik een Friese vertaling wilde maken van River. Daar heb ik meteen ja op gezegd want ik zag dat het nummer bij me paste. Ik heb dezelfde reserves als Joni bij een decembermaand vol glitter en commercie. Ik herken de neiging om dan liefst – al was het bij wijze van spreken – even heel ver weg te willen schaatsen. De Friese titel werd: Ik woe dat oeral iis lei. Daar spreekt de geest van Joni uit, in haar eeuwige verlangen naar de horizon, op zoek naar een andere wereld. Die er natuurlijk niet is, of hooguit tijdelijk, en achteraf vaak alleen als idee. Dat wist Joni zelf ook. Ze heeft het haar hele leven aan den lijve ondervonden en om zich heen gezien. Zo bleef de zoektocht de motor voor haar oeuvre, al was het veel meer dan een vlucht. In haar drive om te reizen hield ze de werkelijkheid voor ogen en keek ze het bestaan recht in het gezicht. Wat een kunstenaar hoort te doen.

Hoe heeft dit ene nummer geleid tot wat nu is uitgegroeid tot het project ‘Baas giele taksy’? 

In 2019 vroeg Inez of ik nog een paar nummers wilde vertalen i.v.m. met een beoogde theaterproductie. Ze noemde specifiek Blue en Little Green. Ook daar heb ik niet lang over nagedacht, en zo ontstonden Blau en Lytse knyn. Vervolgens is het een beetje uit de hand gelopen toen ik zelf op zoek ging naar Joni-nummers. Van de weeromstuit kreeg ik weer titels van Inez aangereikt. Het was voor ons allebei een inspirerende tijd en, zo bleek, vruchtbare wisselwerking. Gaandeweg zagen we iets moois ontstaan, met voldoende materiaal voor een aansprekend programma. Pas later, toen er al tien vertaalde nummers lagen, kwam Inez met plannen voor een cd. En voor de liefhebbers met een oude ziel: een schijf op vinyl.

Was je bekend met het werk van Joni Mitchell?

Ik kende haar werk oppervlakkig, dus niet. Zo gaat dat met veel artiesten met wie je gevoelsmatig een binding hebt, zonder dat je meteen doordringt tot hun essentie. Je hoeft maar één nummer van Joni Mitchell te horen om te weten dat zij volstrekt authentiek is, maar je kent haar pas echt als je luistert naar haar teksten. Als vertaler ontdek je nog weer diepere lagen en sta je opeens oog in oog met een literaire grootheid waar je eerder geen weet van had.

De teksten van Joni Mitchell staan niet bekend als gemakkelijk. Kwam je veel ’tûkelteammen’ tegen tijdens het vertalen? 

Ik stapte in een veld vol voetangels en klemmen. Het was alleen maar lastig, verraderlijk en complex. Joni schrijft als een dichter, en die taal moet je verstaan. Een dichter schrijft nooit eenduidig, en die dubbelheid moet je begrijpen. Een dichter maakt soms grote sprongen, en die moet je kunnen volgen. Als je dat allemaal hebt, resteert nog de dure plicht om het compacte Engels binnen de marges van het Fries te houden. Alles moet even natuurlijk en indringend klinken als het origineel. Dan haal je je heel wat op de hals. Ik beschouw de teksten van Joni Mitchell als literatuur. Dat schept verplichtingen. Gelukkig had ik Inez achter de hand, die zelf taalgevoelig is en volledig ingevoerd in het Fries. Het is een misverstand dat je doorkneed moet zijn in de taal die levert. Juist andersom: je moet de ontvangende taal goed beheersen, en intussen zeer bedacht zijn op valkuilen in de vreemde taal. Bij twijfel kun je altijd een native speaker raadplegen. Die het vaak ook niet weet want dan blijkt het poëzie te zijn.

Mear witte?

De teksten binne te finen op: www.baasgieletaksy.nl

De cd/lp en it tekstboekje binne te keap fia ineztimmer@gmx.de

De oersetting fan Both sides now nei it Frysk fettet neffens oersetter Eppie Dam sawol it projekt as it libben gear. Klik op de ôfbylding om de Ingelske en Fryske tekst lêze te kinnen.

Anne Feddema makke it kleurrike skilderij foar de hoes fan de cd en lp.

Oersetting Joni Mitchell troch Eppie Dam:

Oersetting Joni Mitchell Both Sides troch Eppie Dam

Oersetting Joni Mitchell Both Sides troch Eppie Dam

Comments
Ien reaksje oan “Eppie Dam ferfrysket Joni Mitchell”
Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.