12 Years a Slave

WILBERT ELTING – 

In de mooiste scène van ’12 Years a Slave’, de met drie Oscars bekroonde derde film van de Britse cineast Steve McQueen, bungelt de slaaf Solomon Northup (Chiwetel Ejiofor) met een strop om zijn nek aan een boom. Hij is even daarvoor opgeknoopt door een rancuneuze opzichter maar diens baas (een rol van Brad Pitt) weet net op tijd tussen beide te komen. De baas gaat vervolgens hulp halen en laat Northup hangen. Die kan nog net met zijn tenen de modderige grond raken om zo te voorkomen dat hij stikt. Ondertussen komen de andere slaven weer tevoorschijn uit hun hutjes. Alsof er niets gebeurd is, scharrelen ze rond op de achtergrond, terwijl Northup vecht voor zijn leven.

Het is een veelbetekenende scène omdat hij een inkijkje geeft in het hoofd van de slaven. Ze zijn zo gewend geraakt aan geweld dat ze nauwelijks meer opkijken van een lynchpartij. Bovendien heeft hun eigenaar hen dusdanig onder de duim dat ze niets durven te ondernemen. Niemand komt aanlopen met een mes om Northup uit zijn penibele situatie te bevrijden.

Maar dan schreeuwt Epps in het oor van Northup. Het klinkt hol, het betekent niets. Weg moment. Weg perfecte film.

Het geeft je als kijker een machteloos gevoel en toch begrijp je het. Naar deze scène is namelijk heel secuur toegewerkt. Stapje voor stapje zie je hoe Solomon Northup van een vrij man in New York verandert in de slaaf Platt, een naam die hij krijgt bij zijn verkoop op de slavenmarkt in New Orleans. Eerst wil hij zich nog verzetten en hoopt hij dat zijn goede komaf hem zal helpen om snel weer vrij te zijn maar al snel berust hij in zijn lot en doet zich dommer voor dan hij is om maar te kunnen overleven. En je begrijpt het. Je zou het ook zo doen.

Dit is wat Steve McQueen wil. Hij maakt ervaringscinema waarbij het publiek zich helemaal moet kunnen vereenzelvigen met de personages. Dat lukt in de scène met de strop. Daarin zijn wij Northup/Platt. Wij voelen zijn pijn en frustratie. En zo zijn er nog een paar briljante scènes, die vooral doordat ze prachtig subtiel in beeld zijn gebracht, de kijker het verhaal in trekken.

Jammer genoeg geldt dat niet voor de hele film. Zodra er dialoog in het spel komt, zakt het namelijk helemaal in. Vooral op keerpunten in de plot, klinkt het alsof er een toneeltekst van Shakespeare wordt voorgedragen door de lokale amateurtoneelvereniging. Ieder vuur ontbreekt als Brad Pitt een betoog houdt tegen slavernij. De slavin Patsey (Lupita Nyongo’o) die wil dat Northup haar vermoordt omdat ze de continue verkrachtingen door de plantagehouder niet meer aankan, vloekt en tiert niet maar somt keurig een aantal argumenten op. En Northup die uitvalt tegen een almaar grienende slavin klinkt alsof hij op de kansel staat.

Wat daar precies de oorzaak van is, is moeilijk te zeggen. McQueen en scenarist John Ridley baseerden het script op de memoires van de echte Solomon Northup uit 1854. Wellicht wilden ze niet al teveel afwijken van het origineel en hebben ze de dialogen uit het boek bijna woordelijk overgenomen. Maar eerder lijkt het alsof de schrijvers de film geforceerd negentiende eeuws wilden laten klinken.

De ongeloofwaardige dialogen zijn een grote smet op deze film. Ze doen het effect van de geweldige beeldtaal vaak helemaal teniet. Tegen het einde van de film dwingt de meedogenloze plantagehouder Epps (Michael Fassbender) Northup om Patsey met de zweep te geven. De beeldtaal is rijk: de wanhoop en woede op het gezicht van Patsey, het stuk zeep dat ze in haar handen klemt, de vertwijfeling op het gezicht van Northup. Maar dan schreeuwt Epps in het oor van Northup. Het klinkt hol, het betekent niets. Weg moment. Weg perfecte film.