Inez Timmer brengt het fascinerende verhaal van Lili Marleen

ELSKE SCHOTANUS – 

Altijd, wanneer het carillon van Crackstate de klanken van de evergreen over Heerenveen strooit, staat het leven even stil: ‘Vor der Kaserne, vor dem großen Tor, stand eine Laterne …’ Grootheden als Marlene Dietrich en Vera Lynn zongen het, maar ook Nina Hagen, samen met Nana Mouskouri en alleen de herinnering al aan de beelden van Hanna Schygulla in de film van Reiner Werner Fassbinder, als zij Lili Marleen ten gehore brengt terwijl de Joodse komponist aan het Russische front omkomt, doen je de tranen in de ogen springen. Het is dit jaar precies honderd jaar geleden dat de tekst van het ‘Lied eines jungen Wachtpostens’ geschreven werd door de Duitse soldaat Hans Leip, maar het was de plaatopname uit 1939 van de Duitse zangeres Lale Andersen, artiestennaam van Elisabeth Carlotta ( Liese-Lotte) Helene Berta Bunnenberg (1905-1972), die het wereldberoemd maakte toen het, vanaf 1941, dagelijks werd gedraaid door radio Belgrado voor de Duitse soldaten aan het front.

Niet alleen prachtige vertolkingen van liederen als ‘Das Meer’ en vooral het in allerlei varianten terugkerende ‘Lili Marleen’, als kinderstem, de beginklanken op een speelgoedpiano of via Radio Belgrado, krakend afgespeeld op een oude grammofoon maken Op alle fronten tot een bijzondere voorstelling, het is al even fascinerend om met Inez Timmer in haar biografie te duiken.

‘The best thing that ever came from Nazi Germany’ zo betitelde Winston Churchill ‘Lili Marleen’ en wanneer, in 1944, in de propagandafilm van het British ministry of information The true History of Lili Marlene wordt vooruitgekeken naar de vrede is het: ‘The famous tune of Lili Marlene will linger in the hearts of the Eight Army as a trophy of victory and of a memory of the last war.’ In deze film is ook de anti-Hitler persiflage van Lucy Mannheim te horen. ‘Der Führer ist ein Schinder, das seh’n wir hier genau, / Zu Waisen macht er Kinder, zur Witwe jede Frau’, en schuldig aan dat alles, ‘den – will ich an der Laterne seh’n.’

Op de stoep van het Posthuis in Heerenveen staat, om alvast in de sfeer te komen, op de avond van de premiere van Op alle fronten – Lili Marleen & Lale Andersen, een legerwagen met daarin een soldaat, luisterend naar populaire songs uit de oorlogsjaren. Zangeres en musicalactrice Inez Timmer en pianist/accordeonist Tseard Nauta brengen een bewerking van het oorspronkelijk Duitstalige toneelstuk van Gilla Cremer. Aan het begin van de voorstelling brengt een kinderstem Lili Marleen ten gehore. Het zou die van Edda zijn, het dochtertje van de hoge nazi-pief Hermann Göring, een peuter van drie in de tijd dat radio Belgrado Lili Marleen voor het eerst liet klinken. Kan een lied schuldig zijn, vraagt Tseard Nauta, als Lale Andersens pianist Carl Friedrich Pasche, zich af als hij de voorstelling inleidt door te vertellen over de schlager die zowel op de Duitse als op de geallieerde troepen grote indruk maakte en tegenwoordig wordt geprogrammeerd in radiouitzendingen gericht op de troepen op missie in Afghanistan.

Het is een fascinerend levensverhaal, dat van Liese-Lotte. Jong getrouwd, zeventien was zij, kreeg ze algauw drie kinderen. De jongste was amper zes weken oud toen ze, 24 jaar oud, het moederschap verruilde voor toneellessen in Berlijn en een carriere in het kabaret. Afkomstig uit Bremerhaven had ze een voorkeur voor zeemansliederen, waarvan Inez Timmer, enigszings rauw en in perfect Duits gezongen, er enkele laat horen. In ’33 vertrekt Lale Andersen naar Zürich waar zij haar geliefde, de Joodse componist Rolf Liebermann, leert kennen. Met evenveel gemak speelt Inez Timmer Lale, op oudjaarsavond, verlangend naar haar kinderen, als, onder meer, de componist, een dikdoener die haar wel eens zal vertellen dat een vrouw als zij meer verdient: een vleugel, betere kleding. Haar wordt verweten een relatie te hebben met een niet-Ariër en, eenmaal terug in Duitsland, wordt haar de terugkeer naar Zwitserland ontzegd.

Tijdens de oorlog wordt de zangeres door de nazi’s ingezet voor een tournee langs het front. Weer thuis, terug in haar appartement treft zij tot haar verbazing stapels post aan van soldaten die, vanaf het slagveld, in de pen zijn geklommen om in brieven, gericht aan Lili Marleen, hun bewondering en ontroering te laten blijken.

Lale Andersen, eerder gemangeld door haar keus tussen carrière en gezin, vervolgens haar liefde voor Rolf Lieberman en de onmogelijkheid om naar Zürich terug te keren, wordt in de oorlog verscheurd door een politiek systeem dat haar zowel gebruikt, of misbruikt, als haar als een baksteen laat vallen als haar wordt verboden het lied op het podium te brengen en propagandaminister Joseph Goebbels radio Belgrado verbiedt het ‘onpatriottistische’ lied nog langer uit te zenden.

Anders dan Fassbinders slechts losjes op Lale Andersens autobiografie Der Himmel hat viele Farben – Leben mit einem Lied gebaseerde film volgt Op alle fronten haar levensverhaal nauwkeurig. Niet alleen prachtige vertolkingen van liederen als ‘Das Meer’ en vooral het in allerlei varianten terugkerende ‘Lili Marleen’, als kinderstem, de beginklanken op een speelgoedpiano of via Radio Belgrado, krakend afgespeeld op een oude grammofoon maken Op alle fronten tot een bijzondere voorstelling, het is al even fascinerend om met Inez Timmer in haar biografie te duiken.

‘Op alle fronten’, tekst, spel en zang: Inez Timmer. Pianist/accordeonist: Tseard Nauta. Regie: Bart Kingma