Topstuk Altink voor Belvédère

DIRK VAN GINKEL – 

Museum Belvédère heeft onlangs een belangrijk werk van de Groninger Ploeg-schilder Jan Altink verworven. Het museum had het werk al een tijd in bruikleen. Dankzij de steun van een stichting die anoniem wil blijven, kon het nu definitief aan de collectie worden toegevoegd. Directeur en Ploeg-kenner Han Steenbruggen is heel enthousiast over het schilderij ‘Vier paarden’.

Han Steenbruggen: “Het schilderij ‘Vier paarden’ van Jan Altink is in een enkele sessie geschilderd, snel en in een zwierige penseelvoering. Het is een heel mooi voorbeeld van lyrisch expressionisme.”

Jan Altink (1885-1971) schilderde ‘Vier paarden’ in de hoogtijdagen van het Groninger expressionisme, halverwege de jaren twintig. Maar dat is maar een van de factoren die het werk bijzonder maakt, zegt Han Steenbruggen.

“Het formaat is ook bijzonder: met zijn 77 x 100 cm is het Altinks grootste schilderij uit die periode. En het is typisch voor zijn aanpak. Het is in een enkele sessie geschilderd, heel snel en in een zwierige penseelvoering. Altink heeft later geen details toegevoegd en niets uitgewerkt. Het is een heel mooi voorbeeld van lyrisch expressionisme. Daarin is Altink anders dan zijn Ploeg-collega’s Wiegers en Dijkstra, die veel heftiger en expressiever zijn in hun uitingen. Maar juist door dat lyrische aspect past het werk van Altink heel goed in de collectie van Museum Belvédère. Onze collectie is poëtisch, het bezingt het landschap, je wordt er blij van. Altinks paarden, symbolen voor vrijheid en landelijkheid, zijn bij ons dus echt op hun plaats.”

Schilders van de aarde
Het Groninger expressionisme was een reactie op de academische schilderkunst, die zich aan allerlei traditionele voorschriften moest houden. De schilders van De Ploeg wilden, geïnspireerd door Duitse voorbeelden, deze ‘deftige’ manier van werken van zich afschudden. Ze kozen voor een directe, intuïtieve, bijna schetsmatige manier van schilderen. Met felle kleuren, vaak stevige contourlijnen en eenvoudige taferelen. Lang doorwerken op een schilderij was er niet bij. Heel vernieuwend voor Nederland.

“Ze gingen het land op”, zegt Steenbruggen. “Het land van de boeren en de arbeiders. Zij waren de schilders van de aarde. ‘Vier paarden’ is door Altink ook zo geschilderd: op het land, in de buitenlucht. Altink gebruikte hier een voor die tijd nieuw materiaal: wasolieverf, ook wel wasverf genoemd. Het is olieverf met een mengsel van autobenzine en bijenwas. Die bracht hij aan op een dikke, absorberende onderlaag van krijt. Die wasverf had verschillende voordelen boven olieverf: het was goedkoop, dun, droogde snel en was egaal en mat van kleur. Schilderen met wasverf leek wel een beetje op aquarelleren. Die matte en gedempte kleuren pasten goed bij Altink, een ingetogen en aimabele man.”

Het schilderen van de wind
Jan Altink heeft maar een paar jaar expressionistisch geschilderd. Het schilderselan van De Ploeg inspireerde hem in het midden van de jaren twintig, maar daarna ging hij zijn eigen weg.

Steenbruggen: “Altink wilde het liefst zo dicht mogelijk op de natuur kruipen. Schilderen naar de waarneming, met de kleuren van het licht en het landschap. Het schilderen van de wind … Al snel zou hij impressionistisch gaan werken. Hij vond dat de natuur in die stijl meer tot zijn recht kwam. In kunsthistorisch opzicht wordt dat gezien als een teruggrijpen op een voorbije stroming, maar gezien vanuit zijn persoonlijke verlangen is het een stap vooruit. Het werk dat hij maakte van 1926 tot ongeveer 1931 is minstens net zo sterk als uit de periode van de ‘Vier paarden’. Eigenlijk kondigt die stap zich ook al aan in het ‘zachtmoedige’ van dat schilderij.”

Altink zou een mentor zijn voor tweede generatie Ploeg-schilders als Jan van der Zee en Job Hansen, die in zijn kielzog semi-impressionistisch werkten. Samen met hen trekt hij het Groninger land in om te schilderen, Het schilderij van Altink dat Museum Belvédère net heeft verworven, heeft ooit tot de collectie van Hansen behoord.

“Dat maakt het nog eens extra leuk om het aan onze eigen collectie te mogen toevoegen”, zegt Steenbruggen.