Praten met het landschap

DIRK VAN GINKEL – 

Friesland kent veel kunstenaars die in alle stilte en afzondering hun werk doen. Dat bleek wel uit de overzichtstentoonstelling Frysk in Museum Belvédère (2018-2019). Zulk goed werk van zoveel onbekende namen. In de serie ‘Talenten in de luwte’ leren we deze kunstenaars beter kennen. Dit is deel 4: Geurt Busser.

Hummend, neuriënd en fluitend gaat Geurt Busser me voor naar zijn atelier in Warffum. Vanuit de donkere woonkamer waar een gezellige chaos heerst, gaan we via een schuur vol scheepsschroeven, motoronderdelen en gereedschappen de trap op naar een brandschone ruimte in piekfijne ordening. Overal aquarellen. Eigenlijk is het meer een toonkamer dan een atelier, want schilderen doet aquarellist Busser altijd buiten. Op het wad, waar hij heen tuft in zijn boot Hendrik, het varend atelier. Of op het land. Daar parkeert hij dan zijn rijdend atelier: een door hem zelf omgebouwd vrachtwagentje dat aan alle kanten open- en uitgeklapt kan worden en van waaruit hij een prachtig uitzicht heeft op de omringende natuur. De zangerige geluiden houden aan, ook tijdens het inschenken van de koffie.

‘Als ik met mijn kunst bezig ben, word ik vrolijk. Ik was eens aan het schilderen midden op het drooggevallen wad, toen om mij heen opeens een vlucht vogels kwetterend opvloog. Waar zouden die nou van geschrokken zijn? Ik keek om me heen, niks te zien. Toen bedacht ik me dat ik net al galmend voluit had uitgehaald in het lied dat ik aan het zingen was. Ja jongen, je maakt wat mee als buitenschilder.’

‘Waterverf is levend materiaal. De zon die in de sloot schijnt, weerspiegelt op je papier. En de wind stuurt je verf als de wolken in de lucht. Zo komt het weer terecht in wat je schildert.’

Busser maakt aquarellen, nooit anders gedaan. En altijd buiten. In weer en wind. Bij vrieskou roert hij wat jenever door zijn water, zodat hij gewoon kan doorwerken. Om storm geeft hij ook niet. Busser laat een enorme aquarel zien. ‘Gemaakt in 2008, tijdens de zwaarste storm die Bretagne in dertig jaar gekend had. Ik stond pal langs de kust met het rijdend atelier, had vol zicht op wat de wind aanrichtte op zee en kon dus ter plekke vastleggen wat ik zag. Prachtig. En tijdens het schaatsen – ik ben daar dol op, heb drie elfstedentochten uitgereden – stop ik telkens even als ik het warm genoeg heb. Dan teken ik wat. Een ander stopt kranten onder zijn trui, ik mijn tekenblok. Als ik koude vingers heb gekregen, rijd ik weer verder.’

Levend materiaal
De liefde voor de aquarel deed Busser op gedurende zijn studie aan Academie Minerva, tijdens een opdracht ‘en plein air’ schilderen. Hij, een geboren Leeuwarder, reed op zijn Norton naar Friesland met een doosje waterverf in zijn schilderskistje. ‘We hadden nog geen les gehad in aquarel, ik wist niet wat ik kon verwachten. Maar wat ik meemaakte… Jongen, het was fantastisch! Waterverf is levend materiaal. De zon die in de sloot schijnt, weerspiegelt net zo op je papier. En als er wind is, waait je verf net zo snel over het tekenvel als de wolken in de lucht. Water en verf bewegen mee met het weer. En zo komt het weer als het ware terecht in wat je schildert. Eigenlijk praten we zo met elkaar, de wereld en ik. We spreken elkaars taal.’

Busser maakt al vijftig jaar lang zo’n 300 aquarellen per jaar, waarvan hij er zo’n 100 bewaart. Behalve het wad in alle weersgesteldheden heeft hij zo’n beetje de hele provincie Groningen vastgelegd. ‘Alle dorpjes, alle stroompjes, alle glooiingen…’. Hij kan er wel mee aan de gang blijven, want het weer is altijd anders en het weer maakt het beeld. Maar zijn werk wordt bemoeilijkt door de veranderingen in het landschap.

Verstoringen
In 2002 publiceerde hij het boekje ‘Duurzaam Groningen’ – in 2013 herdrukt – waarin hij architecten, ontwerpers en ambtenaren de mantel uitveegt over hun verwoestende ingrepen in het oeroude cultuurlandschap. Modernistische bruggen, detonerende nieuwbouwwijken, gaswinningsinstallaties, het krijgt er allemaal van langs. Busser schrijft er vol ironie over, zijn boek leest daarom plezierig, maar de zaak wordt er niet minder ernstig door.

‘Het is slecht voor de provincie, maar ook voor mij. Mensen zeggen wel eens dat ik gewoon langs zo’n windmolen heen moet kijken als ik zo nodig de plek wil schilderen waar dat ding staat. Maar zo werkt het niet. Een landschap heeft zijn eigen taal. Als het landschap verstoord wordt, praat het niet meer. Een windturbine beweegt, trekt de aandacht, beïnvloedt de lichtval en het kleurverloop. Je kunt niet net doen alsof dat niet het geval is. Zo’n windturbine betekent voor iemand als ik een enorme aantasting van de wereld. En hoeveel van die dingen staan er wel niet? Ja, het is nu echt zoeken naar mooie plekjes. Maar ik geef niet op.’

‘Een landschap heeft zijn eigen taal. Als het landschap verstoord wordt, praat het niet meer.’

Succes in China
Geurt Busser is net terug uit China, waar hij met een aantal andere Nederlandse kunstenaars exposeert. De tentoonstelling, die tot en met december verschillende Chinese musea zal aandoen, is een initiatief van de vorig jaar in Leeuwarden opgerichte International League of Fine Art Schools. Die heeft tot doel realistische kunst te promoten.

‘In Nederland zit het realisme in de verdrukking, in China zijn ze er dol op. Bovendien staat het schilderen van landschappen er in hoog aanzien, evenals de aquarel. In China horen kunst en waterverf bij elkaar, zoals bij ons kunst en olieverf. Toch heb ik ze nog iets nieuws kunnen laten zien, namelijk hoe je in heel korte tijd een heel grote aquarel kunt maken. Ik heb daar een eigen techniek voor ontwikkeld. Ik gebruik daarbij een draaipenseel met haren van wel 25 cm lang. In die haren laat ik op verschillende plekken de kleuren inlopen die de lucht op dat moment heeft. Alles in de juiste volgorde. In een enkele grote zwier kan ik al die kleuren op het papier aanbrengen. Door het penseel te draaien en harder en zachter te drukken, kan ik de hoeveelheid verf doseren. Zo zet ik in een keer een lucht neer van wel twee meter lang. Ik heb het vorig jaar gedemonstreerd aan een paar Chinese kunstenaars die ik had meegenomen op mijn boot. Ze vonden het prachtig.’