Ids Willemsma

MARITA DE JONG  – (foto: Linus Harms)

Ids Willemsma (1949) wennet en wurket yn Easterwierrum. De keunstner sit bûten foar syn grutte loads oan de Doarpsstrjitte. Syn twa hûnen, Aaltsje en Lokke, komme my temjitte. Hy lit my fuortendaliks it Fryske jacht sjen dat er hielendal renovearre hat. En de tomate- en koerzjetteplantsjes, dy’t straks de kas yn moatte. Dêr leit ek in stielen krús dat op it grêf fan syn âlden komme moat. Mei ferwizings nei heit en mem yn de foarm fan in reed en in nulle.

‘Dy boat moat klear. Ik ha it kasko fjouwer jier ferlyn keal kocht, it hie 28 jier lein te ferrotsjen. Ferline jier ha ik der ek al mei fard. Ik ha in soad oanrin en soms sykje ik de rêst op. Sneons stap ik faak op de fyts om de kop leech te krijen. Sport is in wichtich ûnderdiel fan myn libben. Dat hat altyd al sa west. Doe’t ik in jier as sechtjin wie, ha ik noardlik reservekampioen op de 1500 meter hurdrinnen west en stie doe boppe oan de list fan bêsten fan Fryslân. Ik freegje my wolris ôf wêrom’t ik dochs sa fanatyk bin. Ofrûne winter ha ik noch in medalje wûn by in langebaan ôffalrace oer 20 omgongen yn Mantgum. Ik wûn fan in jongen fan 27 jier, in boer út it Bilt. Hy treende op ’t Hearrenfean, ried op klapredens en ik op eigenmakke houten redens. Nei de wedstryd sei hy yn dat prachtige Biltsk tsjin my: ‘We gaan der één kopen.’ Hy woe traktearje, want: ‘jou hewwe wonnen. Mar dat ik no ferloren hew fan in ouwe man op houten schaatsen daar kenne jou moeilik met thúskomme.’ Hy koe der net by. Ik mei graach oer wat kompetysje, in bytsje striid. Wêrom doch ik dat? Miskien as in soarte fan kompensaasje. Keunstners wurde faak assosjearre mei drugs, in soad smoke en drinke. It kin ek wol wêze dat ik my bewize wol. Dat ha ik yn de keunst ek. Dêryn wol ik de bêste wêze. Ik fyn mysels in middelmatige keunstner. Dy 1500 meter wie ek in middellange ôfstân. Dat sil wol gjin tafal wêze. Dochs fyn ik dat ik ek wol goed wurk makke ha en dêrneist kin ik der fan libje.

Sport is in wichtich ûnderdiel fan myn libben.

Op it stuit bin ik drok dwaande mei it ûntwikkeljen fan in nije bernereed, foar harren dy’t it reedriden as sport beoefenje. Ien fan de toanoanjaande reedfabrikanten hat my frege. Noaren binne net sa goed, dat komt tefolle op ’e ankels oan. It ûntwerp is no klear. Us heit wie reedmakker yn Akkrum. Hy wie de lêste eigener fan reedfabryk Ruiter. Ik ha krekt in objekt makke, in hommaazje oan heit, fan reedizers fan stiel. Fan him ha ik in protte leard. Hy wie in echte techneut. Ik ha in dûbel gefoel as ik oan myn âlden tink. Myn bernetiid fûn ik ferskriklik omdat ik, nei skoaltiid, altyd wurkje moast yn it fabryk. Op myn 9^e jier rjochte ik al reedizerkes, sleepte mei bakken gasoalje en benzine om en makke it fabryk skjin. Ik woe folle leaver it fjild yn. Dat koe pas doe’t ik op de ambachtsskoalle siet. Dan wisten heit en mem net krekt hoe let oft de skoalle út gie en koe ik útpike. Dan lei ik soms in pear oeren yn De Deelen, tusken Akkrum en Aldeboarn, en seach nei de hoantsegefjochten, wat reid oer my hinne. Dat wie myn wrâld. No sjoch ik der oars tsjinoan en kin ik it better begripe. It wie kleare earmoed. Myn âldste broer Douwe hat my wolris ferteld dat it sa earm wie dat heit en mem de bakker fan juny ôf net betelje koene. Pas yn jannewaris, as der wer redens ferkocht wiene, koe de skuld ôflost wurde. Oant dy tiid gie alles op ’e pof.’

Ik freegje my wolris ôf wêrom’t ik dochs sa fanatyk bin.

‘Us mem is op 14 novimber 2010 ferstoarn. Se wie kleanmakker en altyd warber. Mem koe alles, se skildere mei breidpriemmen. Se hat sa lang as mooglik wie trochwurke. Oan ’e ein ta. Sjoch, dit is it lêste lapke. Dat ha ik bewarre, dat brûk ik noch wol in kear. Se helle ús nea oan en naam ús nea op skoat. Dat stiet my teminsten net by. Us heit wol. Dy struts ús wol oer it hier. Mem hie muoite mei it toanen fan emoasjes. Dochs ha ik goeie oantinkens oan har. It reedriden op ’e sleat en mem dy’t dan poeiermolke brocht mei koarstekoeke. De rânen wiene sa hurd, dêr briekst dy de bek hast op. Ik woe Knut Johannesen wêze, myn maten wiene Per Ivar Moe en Henk van der Grift. De lêste jierren fytste ik alle wiken nei mem yn Drachten. Dêr siet se yn in oanleunwenning. Se  frege my altyd: wat wolst op ’e jierdei ha? Ik sei dan: in pear geitehierren sokken. Dy breide se dan foar my. Dy sokken ha in plak krigen yn in keunstwurk as hommaazje oan har. Dat hat se yn 2007 noch sjoen. Se sei: ik hâld sa fan dy keunstdingen. Op it lêst koe se gjin sokken mear breidzje, mar makke se knuffelpopkes en babykleantsjes. Se wie altyd bliid as ik delkaam. Ik ha it ek noch mei har hân oer it grêfmonumint foar heit. Dat fûn ik te stiif, te grifformeard. Ik ha noch foar har úttekene wat ik meitsje woe. Soms lústeren we tegearre nei muzyk. Dan naam ik cd’s mei fan Mendelssohn, Vivaldi, Schubert, mar foaral Bach. Of ik bakte pankoeken mei sûpe en spek. Dy krigen se dêr net. Of ik naam reade daaljes foar har mei. It moaiste fûn se de foto dêr’t ik mei keninginne Beatrix op stie. ‘Dat fyn ik it moaiste skilderij’, sei se altyd. Ik tink dat ik it kreative fan har ha. Myn earste byldsje ha ik makke foar de jierdei fan ús mem. Ik wie doe acht jier. In houten hûntsje, dat ik makke ha mei de lintsage. Ik mocht de motor net oansette mar beweegde de sage mei de hannen hinne en wer. Bêst wol gefaarlik. Blykber hat it dochs in soarte fan inerlike drang west om soks te meitsjen.

Aaisykjen makket my dûm. Fûgeltsjepesten neam ik dat.

Op it stuit is it rêstich, ik bin noch mei in lytse opdracht dwaande. Gelokkich kin ik my altyd rêde. Ik ha in grientetún, fruitbeammen en meitsje altyd myn eigen iis. Yn dy tún brûk ik gjin fergif. Dêr bin ik poer op tsjin, ek op dy ynspuiterij fan it fee en al dy keunstmest. Myn fleis komt fan in biologyske slachter en ik keapje alle jierren in laam. Fierder ha ik hinnen. Ik bried 30 as 40 yn it jier. Dy slachtsje ik sels, dêr ha ik gjin muoite mei. Dat ha ik wol mei aaisykjen. Dat makket my dûm. Fûgeltsjepesten neam ik dat. Ik sjoch wolris dat dy fûgeltsjes harren hast deafjochtsje as in roek of akster de aaien tenei komt. En dan komme der fan dy keardels, mei learzens oant de sek ta, dy helje de aaien dan gewoan op. Dêr wurd ik hiel emosjoneel fan. It is krekt in ferlyfdheid. Einen, hinnen – fûgels,  ik bin der fereale op. Dan gean ik jûns op in jiskefet sitten en lit se frette út myn hân. Aldere hinnen en einen lit ik op in natuerlike wize deagean of ik jou se fuort, mar it komt foar dat ik in stjelp fol piken ha. Al 35 jier fok ik nammentlik blauwe hinnen, de Fryske blauwen. Dat ras is noait sa wurdearre. Se ha in latint resessive faktor, wêrtroch’t der ek faak skiere wite as swarte útkomme, mar dat nim ik foar leaf. As ik tefolle jonge hoannen ha, dan slachtsje ik se. Mei dat âlde fokmateriaal kin ik dat net.’

Muzyk is it meast abstrakte wat der is. It klinkt en it is wer fuort.

We rinne troch it romme hûs en belânje yn de muzykkeamer. Ik moat perfoarst in stikje fan in cd fan Arvo Part hearre. Hy siket yn de kast, dy’t er sels makke hat. ‘Der is net in skroef oan te pas kaam’, seit er. Ik belústerje koarmuzyk, in Te Deum. ‘Dêr wurd ik hiel rêstich fan.’ Dan Bach. Kantate nûmer 12, dy’t er op de begraffenis fan mem hearre litten hat. ‘Ik bin fia ús mem oan dizze muzyk kaam. As dat stik froeger op de radio wie, sette se it altyd efkes lûder. It wie doe de tune fan in radioprogramma.’ Ik neam de namme fan Mendelssohn en Ids dûkt wer yn de kast. ‘Dan moatsto dit noch efkes hearre. It binne de psalmen. Moatst hjir sitten gean, dan kinst ûnderwylst nei it skilderij fan Harmen Abma sjen.’ Philippe Herreweghe dirigearret it koar en orkest La Chapelle Royale. ‘Dat giet je dochs troch alles hinne’, seit Ids. ‘Muzyk is it meast abstrakte wat der is. It klinkt en it is wer fuort. As ik pittich sport ha, moat ik altyd efkes bekomme. Dan set ik in stikje klassike muzyk op. Troch de sport ûntsteane ideeën, wurde se op skerp set of krekt net. Op redens is foar sokke tinzen gjin romte. Dan bin ik tefolle konsintrearre op kwalsters en skuorren. Koartlyn ha ik meidien oan de Revalidaasjetocht, 140 kilometer fytse. Fan Dokkum nei Ljouwert hat ús groepke net ûnder de 40 kilometer yn ’e oere west. Dan karkje we flink troch. As ik dan thúskom, bin ik wol wurch. Dan nim ik in dûs en gean ik yn de muzykkeamer in healoerke op myn matras lizzen. Dêrnei fiel ik my wer fit. As ik simmers op de racefyts sit, tink ik wolris oan de winter. Dan bin ik soms depressyf en mankelyk. It frjemde is dat as it sterk iis is, ik op myn alderbêst bin en nergens lêst fan ha. Winterdeis as it friest, bin ik ûntarekkenber. Ik ha in kear in kâns op in opdracht sjitte litten omdat it sterk iis wie en ik dy deis ride koe op De Swette. Der wie in fergadering belein mei in oantal keunstners, oer in keunstwurk dat by in tal simmerhûskes yn Heech komme moast. Dat wie op in sneon. Ik ha dy lju, dy’t yn Hollân wennen, de freeds belle en sein dat ik lêst fan koarts hie. Dat wie ek sa: iiskoarts. Ik ha dy sneons geweldich riden, de hiele dei De Swette op en del jakkere. De moandeis wie it wer teiwaar en doe ha ik dy man belle, want ik woe dy opdracht dochs wol ha. ‘De koorts is over’, sei ik tsjin him. Ik mocht noch in kear apart komme en ha by einbeslút de opdracht ek noch krigen.’

Earder publiseard yn de Moanne, 10 (2011), 7 (july), s. 28-31.