‘Elkenien soe, foar hy stjert, Han Bennink sjen moatte’

MIRIAM VAN DER MEER – 

Han Bennink wordt dit jaar 80 jaar oud. Reden genoeg voor vier feesten. Het werk van dadakunstenaar en superslagwerker Han Bennink is dit najaar ruim een maand lang te zien, horen en ervaren tijdens het Festival HANBENnInK80 in Friesland.

‘Geachte Jort, ik ben Han Bennink + vriend van Thom! Ik heb je nooit ontmoet + alsnog mijn condoleances.’ Ergens eind 2016 in het jaar nadat Thom Mercuur op 20 januari overleed, kwam een brief met deze aanhef binnen op het Tripgemaal en verdween een tijdje in de stapel rouwpost. In zwierige zwarte hoofdletters vroeg Han of hij de kunstwerken van zijn hand, in de collectie van Thom, in bruikleen kon krijgen voor zijn op handen zijnde expositie in museum Kranenburgh in Bergen.

Han Bennink. Noem zijn naam in de jazzscène waar dan ook ter wereld. Van Ziway tot Hiroshima en van Rome tot in New York. Overal zal je horen over zijn fenomenale slagwerkkwaliteiten. Han Bennink. Vraag naar hem in de kunstwereld. Van het Stedelijk Museum in Amsterdam, Museum Belvédère in Oranjewoud tot in het Design Museum in Londen. Allemaal zullen ze vertellen over zijn exposities bij hen en wijzen op zijn unieke autonome creativiteit. Han Bennink. De kennismaking met hem, Annemiek, hond Hansje en zijn werk bleek een onverwacht feest van herkenning voor ons, de familieleden van Thom.

Eb en Vloed

Han Bennink. Zijn werk bleek zich overal in het gemaal te bevinden, maar wij hadden dat voor zijn schrijven niet in de gaten. Naadloos had zijn kunst zich gevoegd in het gemaalinterieur en de verzamelingen van Thom. Zo lag het werk ‘aquarium’, bestaande uit een doosje met een glazen deksel en daarin een vlag met een klein visje, gebroederlijk naast een lokvogel, drie houten tollen en een schelp. ‘Bidt en werkt’ een bordje met een tafereeltje van een zee, palmboom, zeiltje, vogels, zon en timmermanspotlood hing aan de wand en het werk ‘peddelmasker’ stond naast een groepje korwars uit Nieuw-Guinea. Je gaat het pas zien als je het door hebt, zou Cruijff zeggen en zo ging het ook. Eenmaal bekend met een aantal werken van Han zagen we de anderen ook. Thom had veertien werken aangeschaft voor het museum Eb en Vloed dat hij in Lauwersoog wilde laten bouwen.

Aardige jongens

Jongens waren we – maar aardige jongens. Deze zin waarmee Nescio zijn boek Titaantjes begint, lijkt Han en Thom op het lijf geschreven. Autodidact worden ze allebei vaak genoemd, omdat ze voornamelijk buiten de standaardopleidingsvoorzieningen zelf een weg vonden om zich te bekwamen in respectievelijk de muziek en kunst. Han drumde vanaf zijn vijfde op een Thonetstoel en leerde trommelend op blikken en pannen de basis van zijn vader, die professioneel slagwerker was. Noten heeft hij nooit leren lezen. Ze zijn voor Han als vliegenpoep op wit papier. Zonder diploma, maar met een tien voor tekenen wordt hij toegelaten op de voorloper van de Rietveldacademie waar hij cum laude slaagt. Thom haalt zelfs geen zwemdiploma en leert door kijken, kopen en zelfstudie wat hij wil weten over de kunst waarvoor hij zich interesseert. De drang om muziek en kunst te maken en voor het voetlicht te brengen, is groter en sterker dan de muur van welk hokje dan ook. Waar sommige mensen graag out of the box zouden willen kunnen opereren, zouden mensen als Han en Thom wel eens niet anders kunnen. Het is een leeftijdsloze drift tot willen spelen, laten zien en ervaren. Luister, hoor, kijk!

Multitalent

In de 75 jaar dat Han speelt, had zijn omgeving al vroeg in de gaten dat hij heel getalenteerd was. Han erfde de muzikaliteit van zijn vader Reinier die alle instrumenten die hij in handen kreeg kon bespelen en repareren. Uit dezelfde genenpool kreeg hij ook een groot artistiek talent, want net als Bennink senior kon Han van jongs af aan al geweldig goed tekenen en schilderen. En net als zijn opa Piet en moeder Anna was Han ontzettend sterk. Zijn grootvader mocht als worstelaar naar de Olympische spelen in 1912, zijn moeder zwom voor haar plezier van Den Helder naar Texel en Han fietste, schaatste en drumde dag in dag uit, ook bij tegenwind en onder koude en barre omstandigheden. Naast deze eigenschappen was Han erg verlegen, had hij moeite met rekenen en stotterde hij. Pas op de kunstnijverheidsschool krijgt hij dankzij zijn leraar Ap Sok zoveel zelfvertrouwen dat het stotteren bijna helemaal overgaat. Bij Han’s diplomering zegt Sok: ‘Jij wordt de beste graficus onder de drummers, of de beste drummer onder de grafici’. Dat Han in eerste instantie meer de kant van de muziek opgaat, vindt hij logisch. ‘Ik wilde geld verdienen voor mijn jonge gezin. Met de muziek ging dat makkelijker, ook omdat ik aan mijn kunst geen concessies wilde doen.’

Sonny Rollins

Speelde Han in het begin van zijn carrière om geld te verdienen, al gauw is dat niet meer nodig en kan hij zich richten op het maken van de muziek zoals hij dat wil. Samen met saxofonist Willem Breuker en pianist en componist Misha Mengelberg richt Han de ICP (Instant Composers Pool) op. Een platenlabel waarbij vrij improviseren een grote rol speelt en wisselende gastmuzikanten in de loop der jaren zullen meespelen. Toch heeft het drummen in allerlei verschillende samenstellingen ook een groot voordeel. Het legt een gigantische bodem onder zijn trommelvaardigheden. Han die op gehoor speelt en een geweldig geheugen heeft, kan tientallen jaren later nog hele stukken naspelen. Als er een opname opduikt met de wereldberoemde tenorsaxofonist Sonny Rollins uit 1967 herkent en herinnert Han onmiddellijk dat Ruud Jacobs en hijzelf de andere twee muzikanten zijn. Na enig speurwerk blijkt Han inderdaad gelijk te hebben en wordt deze muziek eind 2020 op twee cd’s drie lp’s uitgebracht, dit tot grote vreugde van jazzliefhebbers wereldwijd.

Kurt Schwitters 

Op bezoek gaan bij Han Bennink is een soort van thuiskomen bij Thom. Sommige dingen zijn anders. ‘Schoenen uit bij de deur.’ Andere zaken zijn heel herkenbaar. Kunst, etnografica en ogenschijnlijk tamelijk willekeurige zaken staan geordend of quasinonchalant bij elkaar. Een groep vaasjes op een kastje, kasten vol boeken, een serie maskers aan de muur, een scheepskist vol vliegtuigjes en in vitrinekasten korwars en Dinky Toys. Alles in de ruimte hangt op een prettige manier met elkaar samen. Een gesamtkunstwerk. Nadat Han in 2017 in Kranenburgh exposeerde, organiseerden we een tentoonstelling en soloconcerten in het Tripgemaal. Het fris ogende, kleurrijke werk van Han sprankelt van de muren. De collage genaamd ‘Molde’ is één van onze lievelingswerken. Han bezocht deze plek in Noorwegen tijdens een optreden en verknipte de aldaar gemaakte foto’s tot een zee waarop een zeilscheepje vaart onder een gele zon. Molde is de plek waar de dadaïstische collagemaker Kurt Schwitters verbleef na zijn vlucht voor de nazi’s, die zijn werk entartet verklaarden. In Noorwegen voorzag Schwitters zijn gezin in onderhoud door schilderijen aan toeristen te verkopen. 

Fries Festival

Everybody should, before they die, see Han Bennink, schreef de Engelse krant The Guardian in 2003. Han, die een hekel aan reizen heeft, reisde de hele wereld over om zijn muziek en kunst overal te spelen en te delen. Altijd zenuwachtig voor een optreden en altijd alles geven. ‘Ik ga voor een klinkend resultaat’. Nu in 2022 mag de wereld naar Han toe komen. Voor ons noorderlingen een geluk, want op vier plaatsen in Friesland zal zijn beeldende en muzikale werk van 2 oktober tot en met 13 november te zien en te horen zijn. In Museum Belvédère Oranjewoud, Theatercafé Le Brocope in Oldeberkoop, Galerie Hoogenbosch in Gorredijk en het Tripgemaal in Gersloot speelt en exposeert Han. Met dit Friese festival vieren we Han zijn tachtigste levensjaar. Wil je ook voor je sterft Han zien spelen, kom dan naar Friesland deze herfst. Han en veel van zijn muzikale vrienden treden samen op. Beleef de muzikale improvisaties en laat je meevoeren, want zoals Han zegt: ik breng jullie altijd veilig thuis!

Miriam van der Meer is journalist en beheert samen met haar man Jort Mercuur Slot Hylpen, Het Tripgemaal en Mercuursteen.

Programma Festival HANBENnInK80 in Friesland

It programma foar 80 jier Han Bennink is bekend en is te finen op de webside fan Galerie Hoogenbosch en de webside fan Han Bennink.

Galerie Hoogenbosch Gorredijk

Wilfried de Jong, Michel van Egmond en Joost Patocka lezen voor uit Han’s dagboeken. Han speelt snare en cajon met basklarinettist Joris Roelofs. 

Trio Reinier Baas-gitaar, Ben van Gelder-alt saxofoon en Han

Gitarist Jelle Roozenburg en Han

Trompettist Ian Cleaver, contrabassist Thomas Pol en Han 

Le Brocope in Oldeberkoop 

Het ICP-orkest, violiste Mary Oliver, bassist Ernst Glerum, pianist Guus Janssen, rietblazers Ab Baars, Michael Moore, Joris Roelofs en Tobias Delius en trombonist Wolter Wierbos. 

The Quartet NL met Benjamin Herman-alt saxofoon, Peter Beets-piano en Ernst Glerum-contrabas, uitsluitend repertoire van Misha Mengelberg, elke uitvoering is uniek. 

Het concert met drie pianisten, deze keer: Gideon van Gelder, Oscar Jan Hoogland en Timothy Banchet zij spelen afwisselend met elkaar en met Han.

Museum Belvédère Oranjewoud

Han Bennink trio met de Deense pianist Simon Toldam en Belgische basklarinettist Joachim Badenhorst. 

Picatrix, Mary Oliver-viool, altiviool, Nora Mulder-piano en Greetje Bijma-zang, speelt samen met Han. 

Trio met violiste Mary Oliver, pianist Guus Janssen en Han

Tripgemaal Gersloot

Han en de Mexicaanse zangeres/bassiste Fuensanta Méndez. 

Gitarist Jorrit Westerhof speelt met Han in een dubbelconcert met het Eric Boeren Quartet: Michael Moore-alt, Wilbert de Joode-contrabas en Eric Boeren-trompet. 

Gitarist Terrie Ex en Han speelden eerder in Ethiopië en Mexico, kunstenaars Emma Fischer en Anneke Verstegen action painten en sluiten daarmee het festival af.