Anne en Sypke Bajema fan Nelson

MARRIT DE SCHIFFART – 

‘I’m looking for Anne en Sypke Bajema’, sis ik tsjin de jongfint dy’t yn ‘e tún fan Dundastreet 10 stiet te wrotten. Unwis sjoch ik de man oan. Ik gean derfan út dat de minsken dy’t ik krekt neamde net mear libje. ‘O yes, they’re in the house, walk on.’ Ik rin in trepke op nei de foardoar, kuierje troch hal en keuken en tref yn de tsjustere wenkeamer in âlde man. Dit moat Anne Bajema wêze. ‘Ik kom út Fryslân’, mear wit ik even net út te bringen. Op dat stuit komt Sypke ek foar it ljocht.

In moanne of wat earder kaam ik op it idee om dizze minsken oan ’e oare kant fan ’e wrâld op te sykjen. Oanlieding wie harren emigraasjeferhaal yn It Wrede Paradys, de bestseller fan Hylke Speerstra. Dat boek hie ik fan ús pake krigen. Of eins hie ‘k it my taeigene. Pake woe sels net by syn boelguod wêze doe’t er ferhuze nei in wenkompleks foar senioaren. Hy kaam lytser te wenjen en koe net al syn besittingen meinimme. Dat koe er mar min sette, dat in bytsje raar fielde it wol doe’t ik yn syn guod omklaude en It Wrede Paradys út ‘e boekekast pakte. Op de earste side stie mei sierlike letters syn namme. It boek paste by him. Pake wie ynteressearre yn oare lannen en kultueren. De atlas lei steefêst op tafel. De belangstelling foar geografy die ek bliken út syn rapportsifer op ierdrykskunde op de legere skoalle: in 9. Wêr’t dy belangstelling wei kaam, wit ik net. In soad hat er der ek net oan hân, want pake doarde net te fleanen. Hy wie bussjauffeur.

Sels doar ik wol te fleanen. En alle kearen as ik nei it bûtenlân gong, fertelde ik dat oan pake. Dan woe er presys witte wêr’t ik hinne gong, wist fuort wêr’t dat plak lei en koe ek al wat fertelle oer de skiednis. Sa ek dizze kear. Ik socht him op yn it senioarekompleks en liet him witte dat ik oer fjirtjin dagen nei Nij Seelân ôfreizgje soe. Ik fertelde oer it ferhaal fan Anne en Sypke Bajema yn It Wrede Paradys, syn boek. Dat se yn Nelson op it Sudereilân wennen en dat ik nei harren ta woe, gewoan om’t ik nijsgjirrich bin hokker effekt It Wrede Paradys op harren hân hat. Hy makke der net folle fan. It boek, Nij Seelân en de Bajema’s, oars hie er it nijsgjirrich fûn, mar no liek it him net mear te ynteressearjen. In wike letter wie pake dea. Rêstich ferstoarn yn it senioarekompleks. De begraffenis kaam krekt op ‘e tiid. In dei foar myn grutte oerstek brochten wy him te hôf.

Elk wol altyd mar hearre dat wy stienûnwennich binne fan Fryslân. Dat is net sa. Wy binne hjir gelokkich. Sjoch om dy hinne, it is hjir dochs folle moaier?

Hjir, oan ‘e oare kant fan ‘e wrâld by Anne en Sypke Bajema, stiet ek in eksimplaar fan It Wrede Paradys te pronk yn ‘e boekekast. Sypke – of eins is it Sybrig, hear ik no – krige it fan har suster dy’t op It Hearrenfean wennet. De Bajema’s moasten wakker gnize doe’t se har eigen ferhaal liezen. Net alle ynformaasje kloppe, fertelt frou Bajema dy’t no 83 jier is. ‘Doe’t dy sjoernalist hjir wie ha’k noch sa tsjin Anne sein dat er net tefolle fertelle moast, want sokke lju brûke alles.’ Ik fertel dat ‘dy sjoernalist’ by in soad fan syn boeken gebrûk makket fan wier barde skiednis fan minsken en dy ferhalen ferfolgens hjir en dêr oanfollet mei syn eigen fantasij. Ik fertel ek dat der 60.000 eksimplaren fan it boek ferkocht binne. Dêr sjogge de Bajema’s frjemd fan op. ‘Us ferhaal is troch 60.000 minsken lêzen?’, freegje se mei grutte eagen. Ja dus. Op syn minst. En jim adres stiet der swart op wyt yn. ‘En dochs hawwe wy net faak sokke minsken as dy op besite. Ja, ien kear hat hjir in man fan ‘e Lemmer west. En in oare kear stie dy man fan de Alvestêdetocht op ‘e stoepe. Hoe hjit er ek alwer?’ Henk Kroes? ‘Ja, dy ja.’

Anne – 85 en net altyd likegoed mear te ferstean – fertelt fierder. Ik krij de hiele emigraasjeskiednis nochris te hearren, ynklusyf in moai stikje libbensferhaal. Ik genietsje, it bliuwt fassinearjend, sokke minsken dy’t har hiele hebben en houwen achterlitte en kompleet op ‘e nij begjinne oan ‘e oare kant fan ‘e wrâld. Foaral eartiids, de ympekt moat grut west ha. De Bajema’s befêstigje myn tinzen en fertelle noch mar wer ris oer de grutte oertocht. In boatreis fan fiif wiken, yn it leechste departemint mei messy showers en toilets. Meager fan ‘e seesykte kamen se oan op it eilân. Nayf as ik bin freegje ik nei it wêrom. Wêrom alles ferlitte en kieze foar in libben yn Nij Seelân? In rjochtstreeks antwurd krij ik net. Letter begryp ik it. Emigrearje wie gjin kar, minsken moasten, as se in better libben krije woenen. Anne en Sypke binne dêryn slagge, se binne gelokkich, hjir yn Nelson. Unwennich? Nee, net mear. ‘Jim Friezen wolle altyd mar ha dat wy ûnwennich binne.’ De argewaasje spat Anne út ‘e eagen. ‘Dat sit my yn ‘e wei. Yn de ferhalen fan dy sjoernalist komt ûnwennigens ek hieltyd werom. Ek yn ús ferhaal. En allright, dat kloppe. Myn frou wie yn it earstoan ûnwennich. Mar dat is dochs logysk? Se koe de taal net, hie gjin kunde en gjin wurk. Dan binne jo net gelokkich. Mar op in stuit fine jo jo plak en giet dat oer. Elk wol altyd mar hearre dat wy stienûnwennich binne fan Fryslân. Dat is net sa. Wy binne hjir gelokkich. Sjoch om dy hinne, it is hjir dochs folle moaier?’ Ik kin net oars as de man gelyk jaan.

De Bajema’s steane op it bordes en wuive my út. Us pake hie it fêst moai fûn om hjir ris om him hinne te sjen en mei dizze emigranten te praten. Hy moast it dwaan mei it ferhaal yn it boek, wylst ik op reis gean kin om plak, rook en lûden sels te ûnderfinen. Ik glimkje en wiuw ek.