De dingen binne net sa’t se binne

ELSKE SCHOTANUS – 

Koartby kocht it Fries Museum fan Trijnie van der Wal it ‘I am told… Cujus regni non erit finis (his kingdom shall have no end)’, grut wurk yn akryl op papier. It is, mei trije oare skilderijen yn deselde kollaazjetechnyk – ek yn it besit fan it museum – oant en mei ein oktober te sjen. It proses is arbeidsyntinsyf, de wurken binne kleurich, der falt in soad oan te belibjen, der sit humor yn, de ûndertoan is, seker fan de nijste museumoankeap, lykwols earnstich.

‘Fan lyts ôf oan helle ik de dingen al útelkoar’, fertelt de keunstner. ‘It makket net út wat ik yn ’e hannen krij, ik meitsje der wat fan. Pas letter realisearre ik my dat ik in tema hie. De dingen binne net sa’t se binne. Witst neat seker, it binne allegearre oannamen.’

 

Tekstyl
As famke, grutbrocht ûnder oan ’e seedyk, rûn se mei har naaidoaske nei De Lemmer, mei de hân makke sy poppekleantsjes en in pyama foar harsels. Ek hat sy noch foar kûpeuze leard. Noch altyd naait sy, 75 jier ûnderwilens, klean foar har beppesizzers. Fan de jierren tachtich ôf wie sy frijwilliger by de ôfdieling tekstyl fan it Fries Museum. Dat die se oant de kolleksje ynpakt waard foar de ferhuzing fan it depot. ‘It tekstyldepot is sa ryk, sa moai. En ik mocht myn gong gean. Ik restaurearre kostúms en as ik frege oft ik de fitrinen dwaan koe, dan koe dat. Mei seis frijwilligers makken wy in ekspo.’ It tekstyl yn it nije depot bliuwt ynearsten noch wol oardel jier ynpakt. ‘Der komme no minsken fan bûten, in soad kennis giet dêrmei ferlern.’

Yn de jierren santich, nei in skieding en yn kombinaasje mei de soarch foar har dochters, hat se sân jier oan it learen west: earst die se it fuortset ûnderwiis, dêrnei helle sy akten tekstile wurkfoarmen. It gie derom wurk te krijen, mar wat dat oanbelanget hat de stúdzje om ’e nocht west. Doe’t sy klear wie, die bliken dat der foar faklearkrêften gjin oanslach mear wie. Finansjeel wie it in drege tiid. Troch de oplieding hie se in soad mei tekstyl wurke. Ek skilderjen mocht sy altiten al graach dwaan, mar materialen as linnen en ferve koe se har net feroarloovje. It wurk fan Sigmar Polke, in Dútske keunstner dy’t gewoane stoffen as drager foar skilderijen brûkte, iepene har de eagen. De pleatslike timmerman fan Rottum, dêr’t sy doe wenne, makke in ramt sa grut as de muorre fan ien fan de keamers boppe en se koe los.

 

Wiskunde
Op it atelier, yn de tún fan de smûke wente op ’e Jouwer, bewarret se mappen mei ûntwerpen en fotomateriaal. Op rútsjepapier is oanjûn hoe’t in ûndergrûn gearstald wurde sil. Yn in sekuer hânskrift stean de maten en nûmers fan de ferskate ûnderdielen derby. Der binne aparte skema’s foar de kleurferdieling fan it skilderwurk. ‘Ja, ik bin goed yn wiskunde’, laket Trijnie, ‘fergelikingen los ik sa op.’

Se leit út wat ‘it rapport’ is: in patroan dat himsels yn de stof werhellet. Foar ien fan har wurken ferknipte se fjirtjin meter stof en sette dy op in oare manier wer ynelkoar, mei it rapport as in skilderij derfoar. In tal quilts, keunstwurken mei in Q, makke op grûn fan soksoarte fan foarwurk, lizze op ’e souder fan har wenning, al soe se leaver ha dat dat wurk, as alle kultuer, ûnder de minsken komt. Tekstylkeunst krijt sowieso net it omtinken dat it fertsjinnet. Trije moanne lang hold se de kranten by om nei te gean oft tekstile wurken, fan harsels en dat fan oaren, rûnom yn Nederlân eksposearre, besprutsen waard. Dat sinjalearre te hawwen, dêrmei, sa skreau it NRC, hie Trijnie van der Wal in wichtich statement makke.

‘Kultuer moat der wêze’, fynt se. ‘Musea soenen fergees wêze moatte, tagonklik foar elkenien.’ Dat it der wêze moat, jildt net allinne foar de byldzjende keunst. Sels sjongt se by it Ljouwerter Toankeunstkoar Concordia. ‘Allinne foar modern en fernijend wurk is subsydzje mooglik. Of it moat Frysk wêze. In Requiem, song yn it Latyn, dêr is gjin jild foar. Grutte wurken kinst minder faak dwaan ast graach wolle soest.’

 

Samar kwyt
De searje ‘Nagelaten geheugen’, njoggen wurken ynspirearre op it Stellingwarver lânskip fan reid en petten, de earmoedige omkriten dêr’t har mem opgroeide, hong yn 2002 yn Galery Wagemans yn Beetstersweach. It wie Wim fan Krimpen, doe direkteur fan it Fries Museum, dy’t Fred Wagemans tipt hie. De wurken, yn ’e dimmene ierdkleuren fan it lânskip, transparant en mearlagich troch de kombinaasje mei tulestoffen, lutsen in soad publyk. Twa út de searje binne troch sikehûs De Tjongerskâns oankocht, ornearre foar it Stiltesintrum. Trijnie van der Wal sit op it puntsje fan har stoel as sy fertelt dat de wurken kwyt binne. ‘Der is hiel wat korrespondinsje hinne en wer gien. Earst wie it dat se noait kocht wienen. Letter soe it komme troch in wikseling yn de keunstkommisje. Hoe dan ek, de searje is net langer kompleet.’ Mei spyt yn ’e stim konkludearret se dat de searje noait wer yn syn gehiel eksposearre wurde kin.

‘Stadich is it wurkjen mei tekstyl ferdwûn; net privee, ik meitsje noch quilts en klean foar de bern.’ Op it Hearrenfean, by de útstalling ‘Attached moments’, eksposearre se yn 2007 wurk op papier, yn in technyk dy’t wat wei hat fan wat sy docht by it meitsjen fan quilts, mei’t sy op stroken papier wurket dêr’t se kollaazjes fan swart-wytfoto’s op bewurket.

‘Der komt fan alles by my binnen. It sneonsmatinee yn it konsertgebou yn Amsterdam, alles wat der oan nijs is. It sil te krijen ha mei je persoanlikheid, dêrneffens komme de bylden binnen. Ik sykje ynformaasje op it ynternet. Soms sit ik te haken en harkje ik tagelyk nei De Avonden. Kom ik op in idee, dan skriuw ik it op.

Fan jongs ôf ha ik altyd op ’en paad west. Dan sei ús mem: “Wat hat sy no wer ûnder it bêd.” Ik helle lege kistkes by de sigareboer, boarte by in tante mei de meccano fan har fjouwer jonges. Ik wie altyd dwaande. Mei ús heit gong ik te jeien. Dan plôke ik blomkes en as er rôp “plat”, dan liet ik my yn it gers falle en gong it skot ôf.’ Wie it raak, dan helle Trijnie in hazze, in knyn of in ein op dy’t yn Ljouwert of oan in restaurant op ’e Sweach ferkocht waard, mar krekt wêr’t de prizen it heechst leine. In foto fan har heit, it gewear yn ’e oanslach, is ferwurke yn ‘The rural view of Sara Lee’ (2009) mei alderhande tafrielen út de omkriten fan ’e Jouwer.

 

Bibelplaatsjes
‘Ik mocht in boel,’ fertelt se, ‘nei rock-’n-rollbands yn de polder, nei it Amelân, de petticoat yn de fytstas, mei de boerejonges út ’e streek nei jazzkonserten. Art Blakey…’ Letter makke sy reizen mei Jan Hofstra. ‘In unikum. Wêr’t wy wol net west ha. Muzyk- of keunstkenners, filosofen yn it selskip, elk ferdjippe him yn it reisdoel en levere in bydrage oan it programma. Sa ha wy it synagogepaad troch Europa del west en mei alderhande minsken praat, ek yn moskeeën.’

Har pake wie foargonger yn tsjerke en de earste sân jier fan har libben spile de Bibel in grutte rol yn de húshâlding. ‘Ik wie gek op bibelplaatsjes, dy bewarre er ûnder it linnen yn de kast.’ Letter krige it leauwe in mear humanistyske ynstek, rjochte op hoe te libjen. Troch it reizgjen kaam de bibelske tematyk werom. ‘Skilderijen ha altyd hiel bepalend west foar it leauwe. “O, wat moai”, roppe minsken, mar wat men sjocht, is Sodom en Gomorra, skilderijen dêr’t op ferkrêfte wurdt, de bernemoard op útbylde is.’

Foar de nijste oanwinst fan it Fries Museum, ‘I am told… Cujus regni non erit finis (his kingdom shall have no end)’, regele sy by de Stjerrewacht yn Burgum foto’s fan it hielal. De stjerrehimel foarmet de achtergrûn foar ôfbyldingen fan religieus wurk fan bekende en ûnbekende masters út de skiednis, dy’t it ferhaal fertelle fan it Alde en it Nije Testamint. Mei bylden fan û.m. flechtlingen en bomoanslaggen lûkt de keunstner in line nei hjoed-de-dei. As in stripfiguer kuieret Poetin yn it wurk om. Boko Haram komt deryn foar en legers út de hiele wrâld, beskildere mei goudferve. Krekt as yn de grutte Europeeske musea dy’t sy besocht, stiet it publyk dêrnei te gapjen.

Sels is sy fan 1941, en op de fraach oft it te krijen hat mei de Twadde Wrâldoarloch sa’t sy dy as pjut meimakke, fertelt se oer de Dútske kanonnen dy’t tichteby op ’e seedyk stiene. It wiene net de alliearde fleantugen dy’t rekke waarden, it wie op ’e Lemmer dêr’t ûnder de befolking slachtoffers foelen. Se wit noch hoe’t har mem har op ’e earm naam en sy yn de kelder skûlen. Ek heucht it har hoe’t har âlden in Dútske soldaat, in jier as fyftjin noch mar en spûkbenaud, ferside brochten yn it húske bûtendoar. It wie de lêste oarlochsdei. ‘Wêr is dat swyn?’, sa hiene se oan de doar stien, manlju, nei de befrijing, út op wraak. Heit hie harren opkeard, want wat koe sa’n jonkje der no oan dwaan?

Sykjen, kiezen, hifkjen en wifkjen, knippen en skikken fan fotomateriaal, dit grutter, dat lytser ôfprintsje litte, it is in langduorjend proses. Trijnie set dêrmei útein oan har wurktafel yn it smûke atelier yn ’e tún, plakt yn ’e keamer alles op. Sa bringt sy in kollaazje ta stân dy’t, troch kollegakeunstner Ramon van de Werken yn swart-wyt op papier printe, as in ûnderskildering fungearret dêr’t sy mei akrylferve op trochwurket.

It ynbannige dat har wurk earder hie, bygelyks dat út de jierren njoggentich, dêr’t op abstrakte wize de Tsjûkemar yn stof yn ferbylde is of, fan letter datum, de earder neamde searje ‘Nagelaten geheugen’, is fuort. It is ien en al kleur. Is it dêrmei ek allegearre fleur? Yn ‘I am told’ nimt in museumpublyk fol bewûndering waar hoe’t wrede bibelske tafrielen har wjergader krije yn in aktualiteit dy’t al like ûntheisterjend is. En is de nijste oanwinst fan it Fries Museum net likegoed ‘prachtich’?

 

Earder publiseard yn de Moanne, 15 (2016), 5 (septimber), s. 5-9