Sunneklaas út de âlde doaze

Yn 2004 woe Marita de Jong it wolris witte, wat is no dochs dat Sunneklaas op dat eilân It Amelân? Sy spruts talleaze minsken en skreau der dit artikel oer.  Ut de âlde doaze, mar tige aktueel.

MARITA DE JONG –

SUNNEKLAAS: HET FEEST VAN DE BITTERE ERNST

Skarlún is de namme fan myn fakânsjewente op It Amelân. Sûnt myn earste libbensjier kom ik op it waadeilân. Myn pake hat de wenning sette litten yn de jierren fyftich en no is it myn eigendom. Noch nea ha ik de oanstriid hân om der mei Sunneklaas (4 en 5 desimber) hinne te gean. Dat feest is fan de eilânners en dat moat sa bliuwe, bin ik fan betinken. Sa no en dan hearde ik fan dat ‘geheimsinniche’ barren. Eilanners prate der net sa faak oer. No lies ik yn novimber in kollum yn de Ljouwerter Krante fan Kirsten van Santen. Dêr kamen in stikmannich reaksjes op fan Amelanners. Foar my in reden om op syk te gean nei de ‘woartels’ fan dat mystike feest. Neffens Van Santen is it in seksistysk barren, wêr’t de ûnderdrukking fan froulju foarop stiet. Se rôp de Amelânse froulju op yn ferset te kommen. De beheardster fan myn fakânsjehûs, in emansipearre frou, frege my ferline jier of se it Sunneklaaspak foar har soan yn Skarlún naaie mocht. Net ien mocht it sjen. Wer dy geheimsinnichheid. Tusken âld en nei wie ik wêr op it eilân. Tiid om op ûndersyk út te gean.

Wat my foaral opfallen is, yn ’t petear dat ik mei ferskate Hollumers hân ha, is de earnst fan it feest. Einliks is it gjin feest, sizze se. De dielnimmers hâlde har oan de regels út it ferline en gean hielendal op yn it spul. Deroer skriuwt Dr. M. W. van Brakel Immink yn De Vrije Fries yn 1928. Se wie troud mei de dûmny yn Hollum. Yn it artikel beskriuwt se har yndrukken fan Sunneklaas: ‘Kenmerk van het zeer oude is ook de ernst en de statigheid, en dat is het wel, wat ons vreemdelingen het vreemdste aandoet. Wanneer wij een Carnavalsfeest denken te zien, met veel zotheid en uitbundigheid, komen we bedrogen uit. Op den avond van de kleine Sinterklazen lachte ik hard op over een klein koddig verkleed kereltje, maar hield opeens op, toen ik merkte, dat ik de eenige was, die lachte. Een van de wonderlijkste gewaarwordingen is het, de ernst te zien bij dit alles’.

Yn 1948 wijdt Werumeus Buning yn Elseviers Weekblad in artikel oan dit bysûndere Midwinterfeest: ‘Ik ken mijn Carnaval wel, en mijn maskerades. Maar dit is geen Carnaval en geen maskerade, geen feest van een zeker deel van de bevolking; dit is wonderbaarlijkerwijze het feest en wellicht het laatste in ons land van een gemeenschap. Gelukkig is Ameland, en Hollum, waar dit feest het zuiverst bleef, des winters zo ver van de wereld dat nieuwsgierige geesten niet de moed hebben om het te bereiken. Gelukkig maken de Oude Sinterklazen geen costuum om de rest van de wereld te verbazen, maar enkel en alleen voor zichzelf en hun vrienden’.

As jo de Hollumers freegje oft Sunneklaas (Sundeklaas, Sunterklaas) oer 50 jier noch bestiet, ferwiist ien fan har nei de kranteberjochten út de jierren tweintich, wêryn sein waard, dat it net goed komme soe. De pakken feroaren, it soe wol gau dien wêze. Neat is minder wier. It Midwinterfeest is op It Amelân it hichtepunt fan it jier.

Ien fan de mannen dêr’t ik mei praat ha is hikke en tein yn Hollum. Hy is opgroeid mei Sunneklaas. Neffens him is it fan oarsprong in Heidens feest. ‘Mensen waren spookbenauwd. Ze hadden geen verklaring voor het feit dat de dagen korter werden en het lang donker bleef. Ze maakten lawaai met onder andere buffelhoorns om de demonen te verjagen’.

De betsjutting is, sa tinkt er, it beskermjen fan froulju en bern yn de meast tsjustere tiid fan it jier. Ek de oare Heidense feesten fine plak yn novimber en desimber. Sa is nei alle gedachten Sunneklaas ûntstien. Op It Amelân wurdt it op 4 en 5 desimber hâlden. Ek op de oare eilannen wurdt it fierd, mar yn Hollum op it Amelân, is it hast krekt noch as yn it ferline. Yn it stik fan Van Brakel – Immink, is te lêzen hoe it in dy tiid yn Hollum tagong.

Citaat 1928: ‘Weken van tevoren worden de buffelhorens, van overzeesche reizen afkomstig, te voorschijn gehaald en in de schemeravonden hoort men het getoeter daarop, voor ons niet-Amelanders een luguber geluid, voor hen voorspel van een heerlijken avond’.

‘En ook weken van tevoren zitten de jongens in groote geheimzinnigheid hun pakken in orde te brengen; vellen en vellen gekleurd papier worden gebruikt om de reusachtige hoeden op te maken, die van karton of stroo vervaardigd worden; en kleurige knipsels om hun witte gewaden mee te beplakken.’

Ek hjoed de dei meitsje mannen fan 12 oant 18 en fan 18 jier en âlder twa dagen de tsjinst út. De earste jûn is ‘kleine Sunneklaas’, de twadde jûn binne mannen fanôf 18 jier oan bar. Fiif oere middeis geane de ‘Baanvegers’ de stritte op. Se ha dan noch gjin maskers op en binne noch net yn it pak, mar se ha wol in lekken om. Oant sân oere feie de mannen de strjitten skjin. Se hawwe in roeper of buffelhoorn en in stok yn ‘e hân. Alle jonge jonges, famkes en froulju moatte nei binnen jage wurde. De Baanvegers meitsje in soad leven. It binne foaral de famkes dy’t de Baanvegers útdaagje troch foar de iepene doar ‘ba ba ba’ te roppen. Famkes en jonges dy’t yn it tsjuster troch de túnen slûpe (túnkeslúpers) wurde efternei sitten en it earste beste ‘open huis’ ynjage mei inkele tikken fan de stok.

Citaat 1928: ‘Als groote witte vogels ziet men hen door den grijzen avond gaan, langs de oude huisjes. het zijn niet meer de gewone jongens en mannen, die je zoo goed kent; ze voelen zichzelf ook anders en gehoorzamen aan overoude overlevering. Soms gaan ze sluipend gebogen onder langs een hek om dan opeens vlak voor je met vervaarlijk gebrul op te rijzen’.

Tusken sân en acht oere giet de strjitferljochting út. By gjin inkel hûs mei ljocht te sjen wêze. Is dat wol it gefal dan wurdt it rút mei de stok ynslein. Yntusken geane de froulju en bern ûnder geleide fan in folwoeksen man nei in ‘open huis’ of kafé. De ‘open huizen’ binne te finen troch in bûteljocht dat baarnt. De froulju en bern meie net sûnder begelieding nei bûten. Dizze minsken moatte sa gau as mooglik ergens nei binnen, dan is het probleem oplost. Pas nei middernacht, meie se wer nei har eigen hûs.

De mannen lûke it pak oan. wêr ’t se lang oan arbeide hawwe. Se binne net te herkennen om ’t se in masker drage. Yn it tsjuster komme de Sunneklazen yn groepkes foar it ljocht. Wêr se wei komme, dat mei net ien witte.

Citaat 1928: ‘Dan komen de Sinterklazen uit hun huizen, meestal met hun tweeën, soms in heele groepen die samen iets voorstellen. Dit laatste is niet oorspronkelijk, maar een nieuw insluipsel. Niet alleen jonge mannen, hoewel die natuurlijk in de meerderheid zijn, mannen van 40, zelfs een enkele maal van boven de 50 jaar gaan nog “in het pak”.’

It wie net sa ienfâldich om Hollummers oan de praat te krijen oer harren feest. Dochs is it my slagge in man en in frou te finen, dy’t anonym harren ferhaal wol dwaan woene. Hollummers binne grutsk op Sunneklaas. Dêr bin ik tidens de gesprekken efter kaam. Mar se wolle der ek net te folle rop fan hawwe. Dat is in stilswijende ôfspraak. Dochs as se ien kear oan it fertellen binne, dogge se dat my in hiel soad waarmte en emoasje. It Sunneklaas sit harren yn ‘e genen, sa liket it wol.

In fyftiger fertelt hoe ’t hy de Sunneklaas belibbet: ‘Als kind was ik niet bang. Je groeide er mee op. Als je slaperig werd, zochten je ouders een plek waar je kon slapen. Ook mijn kinderen zijn op jonge leeftijd vertrouwd geraakt met Sunneklaas. In de box speelden ze met het maangezicht (masker). Dan schrokken ze niet zo van die rare koppen. Zo nu en dan liet je ze eens blazen op de roeper, zodat ze ook vertrouwd raakten met dat geluid. Zo wordt het een onderdeel van je leven en ben je niet meer bang.

Het is heel raar, in het pikkedonker te lopen. Als de maan aan de hemel staat, heb je nog wel wat zicht. Maar met nieuwe maan, kan je geen hand voor ogen zien. Je moet op de tast door het dorp. Dat is levensgevaarlijk.

De Sunneklazen, die elkaar op straat ontmoeten, meten hun krachten door het “foesten”. Dat kost sommigen zoveel energie, dat ze aan het eind van de avond uitgeput zijn. Door elkaar de hand te geven, te knijpen en te duwen, probeer je erachter te komen met wie je te maken hebt. En er wordt hard geknepen, dat kan ik je vertellen. Als je verbaal overwicht hebt, laten ze je gaan. Je moet je voorstellen dat je op die avond soms wel honderd Sunneklazen tegenkomt.

Intussen wordt er gezocht naar vrouwen en jongens die nog geen 18 zijn en die zich als Sunneklaas verkleed hebben. Dat gaat er behoorlijk wild aan toe. Er wordt lawaai gemaakt door te blazen op de roeper. Ook maken we een geluid met de keel, het gnorre. Dat klinkt behoorlijk angstaanjagend. De Sunneklazen gaan ook langs de “open huizen” om hun pakken te laten bewonderen. Iedereen probeert er achter te komen, wie er in het pak zit. Sommigen zien aan je handen uit welke familie je komt. Maar het komt ook voor dat je een hele tijd met een goede bekende hebt staan praten en dat diegene niets in de gaten heeft. Door het rubberen masker dat je draagt, word je stem natuurlijk wel enigszins vervormd. De vrouwen en kinderen moeten onderdanig over een stok springen (“dânse”) van de Sunneklaas. Weigeren ze dat, dan wordt er met de stok tegen de benen getikt.’

Citaat 1928: ‘Een enkele maal verkleedt een meisje zich, maar dat is erg gevaarlijk. Want als ze ontdekt wordt, is de straf zwaar; ze wordt – en niet voor de grap! – geranseld met de knuppels, tot ze naar huis vlucht’.

‘Sommige volwassen mannen kunnen dagen van te voren niet meer eten van de spanning. Ze voelen zich niet lekker, hebben moeite met eten en soms buikpijn. Als jonge knaap, voel je je niet echt op je gemak, als je voor het eerst met de volwassenen meedoet. Als je met een groep van tien Sunneklazen hebt gefoest, doet je hand echt zeer. Naarmate de avond vordert wordt de pijn steeds heviger. Je gaat zo op in het spel, dat je geen normale man meer ziet achter de Sunneklaas. De spanning giert door je lijf.

Als jongens “onder de jaren” worden herkend, dan worden ze met gezwinde spoed en met enkele tikken van de stok naar huis gejaagd. Dat gaat met een flinke snelheid. Ze lopen hard, als al die gasten hun achterna zitten. Blijven ze ontkennen, terwijl ze zijn herkend, dan wordt het volgende jaar extra op hun gelet. Het is niet gebruikelijk, maar een enkele keer komt dat voor. Toch gebeurt het ook dat ze de hele avond niet worden ontdekt. Dat geeft ze natuurlijk een goed gevoel.

Het feest gaat door tot de vroege morgen. Dat is ook een verandering die in de loop van de jaren heeft plaatsgevonden. Vroeger gingen de mensen rond twaalf uur naar bed. Ze moesten de volgende dag weer vroeg op. Nu lopen sommigen om elf uur ’s ochtends nog door de straten. Na middernacht gaan de eerste “Sunneklazen” zich bekend maken. In Hollum kennen we geen demasqué. Zo nu en dan doen mannen aan het eind van de avond het masker omhoog, zodat de dames weten wie het was. Er wordt door de Sunneklazen gedanst met vrouwen en meisjes.’

Citaat 1948: ‘Daar hebt ge nu dat dorp Hollum, op Ameland. Laat na middernacht zijn wij er de straat nog eens opgegaan. In stikkeduister wandelde daar een eenzaam, rijk gemateld groen gouden spook langzaam voort, zijn stok ratelde over de stenen. Elders stonden twee van deze verschijningen tegenover elkaar te grommen als kwade katers, en er was verder in geen velden of wegen een mens te zien’.

‘Omdat Hollumers behoudender zijn en meer gevoel hebben voor traditie, wordt Sunneklaas bij ons nog steeds op de meest authentieke manier gehouden. Momenteel wordt er gediscussieerd over het verplaatsen van de dagen dat Sunneklaas gevierd wordt. In Nes hebben ze liever niet dat het op donderdag en vrijdag valt. Als argument wordt aangevoerd dat er dan meer vreemden naar het eiland komen. Op de ledenvergadering van Dorpsbelang Hollum heeft het onderwerp twee keer op de agenda gestaan, maar het voorstel is gelukkig getorpedeerd.

In 1866 al is besloten dat het niet meer op zondag gevierd mocht worden. Toen is de gereformeerde kerk in Hollum gekomen. De kerkgangers hadden er moeite mee dat er van zaterdag op zondag feest werd gevierd. Om middernacht begon immers de Dag des Heren. Er is een brief naar het gemeentebestuur gegaan of het feest verplaatst kon worden. Dat verzoek is ingewilligd. Sinds die datum wordt het nooit meer van zaterdag op zondag gevierd.

In Hollum zijn we van mening dat het op 4 en 5 december gehouden moet worden. Mits één van die dagen op zondag valt. Dan wordt het twee jaar achtereen op donderdag en vrijdag en twee keer op maandag en dinsdag gevierd.

De horecavereniging Ameland heeft al geprobeerd om, via de verenigingen van Dorpsbelang, de traditie te verplaatsen. Als Sunneklaas op donderdag of vrijdag valt, zijn de café’s zaterdag niet open. Het hele openbare leven ligt dan stil. Sommige leden zeggen dat ze het financieel niet kunnen trekken. Daar zet men vraagtekens bij. Petje af voor Hotel d’Amelander Kaap in Hollum. Het hotel is altijd dicht met Sunneklaas en dat terwijl ze genoeg aanvragen hebben. Dat is al zo vanaf de opening, al meer dan 15 jaar geleden, het geval.

Het feest is niet vrouwonvriendelijk. De emancipatie was toen nog niet uitgevonden. Het is tenslotte een Heidense traditie. Die twee avonden mogen de vrouwen iets niet. Het is een mannenfeest, waar de vrouwen wel bij worden betrokken. We zoeken ze de hele avond op. Ze mogen niet op straat en moeten onderdanig wezen. Ze weten dat, die avond, de Sunneklazen de baas zijn. De rest van het jaar hebben we niets te vertellen. Mogen we dan deze twee dagen de rollen omkeren? Daar zie ik geen kwaad in en de vrouwen ook niet. De spanning is ook bij de vrouwen aanwezig. Een vrouw vertelde me, dat zodra ze de roepers hoorde, de maag haar omkeerde.’

Citaat 1948: ‘Als het dorp schoon geveegd is, gunt men de vrouwen een genadig uur: zij mogen gaan eten en verzamelen zich in de huizen waar een lantaren voor de deur hangt, en in de drie herbergen van het dorp. Zij scharen zich daar op lange banken en stoelen, zo tegen de klok van achten, als het werkelijk winters duister is. En de tweede merkwaardigheid van dit oude feest is dat zij braaf zitten en het zichtbaar heerlijk vinden dat zij niets te zeggen hebben (voor een avond …) en te pronk en te prooi zitten voor de Oude Sinterklazen’.

Citaat 1928: ‘Vrouwen en meisjes zijn op aangename wijze bang, hun gevoelens kunnen niet beter omschreven worden, dan ik het een hunner eens hoorde zeggen: “’t is griezelig mooi”, en een oude vrouw weidde breed uit over het “grouwelijke” van dien avond en over huiveren en koud worden bij de geluiden, die de mannen maken. En toch vinden vooral jonge meisjes, het de heerlijkste avond van het jaar’.

Citaat 1928: ‘De overgang naar grootere losheid wordt gesteund door de mode, zelfs de Sinterklazen worden modern. Het streven is er uit te zien als meisjes, verscheidenen hebben zich lange vlechten van stroo gemaakt, ze dragen meisjeshoeden en lange nachtjaponnen, versierd met papieren strooken. Maar nu de meisjesjurkjes kort tot aan de knieën zijn, ziet men ook de Sinterklazen verschijnen met korte rokken, lichte dameskousen en lage schoenen. Behalve die nachtjaponnen ziet men ook wijde mantels dragen, geheel beplakt met gekleurd en gekipt papier. Velen houden zich niet meer aan de oude traditie. Zij zijn eenvoudig verkleed, als soldaat, als Engelschman, als heks van het Oerd, heel enkel als bisschop en zwarte Piet – een insluipsel van zeer recente datum. Toch zijn verreweg de meesten als vrouw gekleed. Daardoor zijn zij geheel onherkenbaar’.

‘De pakken zijn in de loop van de jaren veranderd. Dat heeft met geld te maken. Vroeger hadden de mensen niets. Wat erwtenstro, helmgras uit de duinen en jute zakken. Daarna werden ze gemaakt van een laken, dat versierd werd met gekleurde crêpe-papieren bloemen. Vroeger was men enkele dagen met een pak bezig, nu doet men er soms wel zes weken over.

Er worden soms actuele thema’s in het pak verwerkt. Dit jaar waren er twee groepen die gekozen hadden voor het Jaar van de Boerderij. Op de rug van de mantel een afbeelding van een oude boerderij, het hoofddeksel uitgerust met een eenzelfde drie dimensionale voorstelling.

Het inspelen op actuele thema’s kwam vroeger ook wel voor. In 1914 waren er pakken met een afbeelding van de Oude Kaap, die in dat jaar afgebroken is. In 1949 was de molen, een van de onderwerpen. Eenvoudig met houtskool op een laken, getekend.

Tegenwoordig wordt veel gebruik gemaakt van teddystof. Het werkt sneller en is betaalbaar. Het is meerdere deelnemers opgevallen dat de pakken aan verandering onderhevig zijn. Vroeger werd veel meer papier gebruikt. Er werden franjes van geknipt en op het laken geplakt. Een karakteristiek onderdeel van het pak. Toch is dit jaar weer meer papier gebruikt dan vorig jaar. Er was zelfs een groep die rondliep het de slogan “Maak het niet te bont” op hun pak. Een soort van waarschuwing om het toch vooral een beetje in stijl te houden.

Hollumers zijn niet scheutig met informatie over Sunneklaas. Ze houden het feest liever voor zich. Buitenstaanders moeten zich er niet mee bemoeien, vinden ze. Als dat wel gebeurt houden ze hun emoties niet altijd in bedwang. Hun grootste angst is, dat Sunneklaas zal verdwijnen. Dat is ook de reden, waarom ze er zo weinig over willen loslaten. Het feest betekent veel voor hen. Het hoort bij het eiland en is van het eiland. En dat moet zo blijven’.

Nei it ferhaal fan dizze man, krige ik de oare kant fan it ferhaal te hearren. Ien frou, in Hollumse om útens, woe my wol te wurd stean: ‘De mooiste voorbereiding voor Sunneklaas zijn de gezellige avonden. Die worden op de zaterdagavonden voorafgaand aan Sunneklaas gehouden. De mannen voegen zich om een uur of twaalf, na het pak maken, bij ons. Op die avonden raak ik echt in de stemming. We praten over het feest en halen herinneringen op. Soms wordt er een film gedraaid van het jaar ervoor. Wij, als vrouwen, proberen uit te vissen, welke mannen een groepje zullen gaan vormen. Eigenlijk willen we het niet weten, maar het is een soort sport.

Het begint al bij de pier in Holwerd. Er is ander volk op de boot. Bekenden, die je niet zo vaak ziet. Ook zit je anders te kijken naar onbekende gezichten. Je denkt, dan bij jezelf, wat moeten die hier?

De hele dag wordt over het weer gepraat. Als je mensen tegenkomt, zeggen ze, het weer is goed voor ons. Mannen roepen, we vinden jullie wel vanavond. Wij dagen ze dan weer uit door te zeggen dat we niet thuis zijn die avond. Bewolkt weer is het mooist. Dan is het vroeg donker. Als het stralend weer is, blijft het te lang licht. Regen is voor de vrouwen het prettigst. Dan blijven de Sunneklazen niet te lang buiten. Soms komt het voor dat we een slechte avond hebben. Dat gebeurt als het te mooi weer is en de Sunneklazen veel buiten zijn. Of als ze het druk hebben met het ontmaskeren van Sunneklazen “onder de jaren”. Dan hebben wij er weinig aan. We mopperen dan wel, maar het helpt niets ….

De dag zelf is heel speciaal. We leven allemaal naar vijf uur toe. Alles is anders die dag. Er staan pannen met gehaktballen klaar voor de Sunneklazen. Je doet niks, hangt maar wat rond, voelt je onrustig en niet helemaal fit. Om vier uur wordt het heel spannend. Even voor vijven, moet je nog even naar buiten. We overleggen. Zullen we túntsje slúpe? Waar zullen we dan langs? Welke ontsnappingsmogelijkheden bouwen we in? Maar die plannen worden nooit gerealiseerd, omdat we niet durven.

Mijn vader is de hele dag zichzelf niet. Tegen vijven raakt hij steeds meer in zichzelf gekeerd.

Sommige mannen hebben drie dagen lang hoofdpijn. Als het even voor vijven is, stijgt de spanning. Je bent doodsbenauwd dat je horloge een paar minuten achterloopt als je nog buiten bent. Om vijf uur begint het “ba-schreeuwen”. Dat geluid komt uit alle hoeken van het dorp. Dan begin ook het gegnor en hoor je de roepers. Als je het karakteristieke geluid van de roepers hoort, is het alsof er een hevige emotie bezit van je neemt. Als het stil en vochtig weer is en je op diverse plekken de roepers hoort, is het soms alsof het geluid boven Hollum blijft hangen.

De baanvegers gaan zoeken, als ze het “ba-schreeuwen” horen. Ze lopen om het huis en zoeken soms ook binnen. Als ze je buiten hebben zien staan, krijg je, als waarschuwing, een tik tegen je benen. Tijdens het baanvegen komt het voor dat volwassenen kerels moeten overgeven. Zoveel spanning roept het ritueel op. Dat is niet verwonderlijk. Die spanning wordt wekenlang gevoed. Het pak maken kost enkele weken, er worden voortdurend verhalen opgehaald en de laatste dagen wordt die spanning bijna ondraaglijk. Het pak moet af, soms mislukt het hoofddeksel, op het laatste moment. Dat zorgt voor extra stress.

Tijdens het baanvegen dagen wij de mannen uit. Het “ba-schreeuwen” nodigt ze uit te komen zoeken. Wij verstoppen ons in huis. Achter een gordijn, in de bijkeuken. Soms wil je je achter het gordijn verstoppen, maar dan staat er al een andere vrouw. Algehele paniek. Dan komen uit het donker die witte lakens te voorschijn, die een gnorrend geluid maken en op de roepers blazen. We horen de Sunneklazen soms overleggen. “Waar zijn ze, wat doen we nu?” Ze zoeken de tuin af en komen dan binnen. Ik heb me wel eens onder de vensterbank verstopt. Dan kan je het wel uitschreeuwen van spanning. Soms zie je een schaduw op de vloer vallen. Jij kan hem zien, je hoopt dat hij je niet ziet.

Wij tellen het aantal mannen in de groep. Ze gaan grommend door het huis en maaien met hun stokken onder de bank, op zoek naar vrouwen. Soms gaat een groepje van zeven naar binnen, maar verlaten er maar vijf het huis. Dan doen de mannen alsof ze doorlopen, maar blijven op een hoekje staan wachten. Dan denken wij dat ze weg zijn. Ineens sta je oog in oog met een baanveger. Dan schreeuw je de hele wereld bij elkaar.

De kleine Sunneklaas vond ik als veertien-, vijftienjarig meisje heel spannend. Je stond dan vlakbij de foestpartijen. Dat was eng omdat de jongens soms wel eens op de vuist gingen. Bij de grote Sunneklaas is het echt menens. Durven we bij de kleine Sunneklaas nog wel voor het huis te lopen, bij de grote durven we dat niet. We hebben respect voor de Sunneklazen. Als we drinken bestellen aan de bar, gaan we aan de kant als ze er aan komen. We doen wat ze willen, kruipen door een hoepel, dansen voor hen. Hoe meer ze zich met ons bemoeien, hoe leuker wij het vinden.

Over het vrouwonvriendelijke aspect wil ik het niet eens hebben. Vrouwen hebben op Ameland dezelfde rechten als mannen. Daar gaat het niet om. De kritiek komt altijd van mensen die niet van het eiland komen. Kom dan niet kijken, denk ik dan. Amelanders die niet mee willen doen, gaan weg of doen de gordijnen dicht. Sunneklaas is bijzonder omdat het iets is dat blijft, een constante factor. Sunneklaas was er in 1850 maar in 2100 is het er nog. Het is een indrukwekkend gegeven, dat ik daar deel van mag uitmaken.

De vrouwen zitten soms wel tien uren bij elkaar. Je verliest echter alle gevoel van tijd, de avond vliegt voorbij. We draaien Nederlandstalige muziek, levensliederen, Jantje Koopmans. De Sunneklazen bezoeken wel twintig tot dertig open huizen. Het leukst vinden we als er interactie is met de Sunneklazen en als ze met ons willen dansen.

Vanaf middernacht maken de Sunneklazen zich bekend. Dan gaat het feest nog door tot een uur of vier. Ieder jaar proberen we het te rekken. We willen de sfeer nog even vasthouden. We zetten de muziek luider en maken het extra gezellig. Maar op een gegeven moment moet het café dicht. Dan ga je met een voldaan gevoel naar huis, maar het maakt ook weemoedig. Omdat je weer een heel jaar moet wachten op de volgende Sunneklaas’.

Oant safier de eilanners oer hun feest. Ik bin eins wol wat ûnder de yndruk rekke fan harren ferhalen. Dy ferbûnens dy’t se fiele mei it barren, dat al sa’n skoft bestiet en noch lang bestean bliuwe sil. Wat mei rekket yn it ferhaal fan de frou is, dat se seit dat har heit krekt foar fiven hielendal yn himsels keard rekket. Dat ropt by my it byld op fan in akteur, flak foardat er it toaniel op moat. De ferhalen dat Sunneklaas frou-ûnfreonlik is, der ha ik eins gjin boadskip oan. Der binne regels, wêr’t beide partijen harren blykber yn fine kinne. Wa binne wy dan om dêr in oardiel oer te jaan. Boppedat fyn ik dat kolumniste Kirsten van Santen har better ferdjipje moatten hie yn de eftergrûnen fan Sunneklaas, foardat se har opiny wrâldkundich makke. Dat foel my fan in antropologe al tsjin. Mar moat ik no sels begjin desimber ek nei Amelân gean? Ik soe dy spesjale sfeer wolris belibje wolle mar dochs bliuw ik fan betinken, dat ik der net hear mei Sunneklaas. En dêr hâld ik my foarearst mar oan. Of ik de ferlieding myn hiele libben wjerstean kin, dat wit ik fansels net. Mar, eilanners, ik doch myn bêst, dat siz ik jim ta.