Weinig Friese ontwerpers keren terug na hun opleiding

MARC VLEMMINGS – 

Van de uit Friesland afkomstige studenten van de Design Academy Eindhoven keert na hun afstuderen een klein deel terug naar deze provincie. Sommigen blijven in Eindhoven, anderen trekken de wereld in. Marc Vlemmings, designpublicist en redacteur van het designmagazine Items, sprak met vijf van hen.

Met ruim zevenhonderd studenten is de Design Academy Eindhoven een van de grootste opleidingen voor ontwerpers in Nederland. Het is ook de enige HBO-instelling die zich helemaal op vormgeving heeft toegelegd. De in 1948 als Akademie Industriële Vormgeving Eindhoven opgerichte opleiding heeft een reputatie die reikt tot ver buiten de grenzen van het land. Op de tweejarige masteropleiding zijn Nederlanders ver in de minderheid. Van de 25 studenten die dit jaar afstudeerden, kwam er maar één uit ons land. De vierjarige bacheloropleiding trekt de laatste jaren ook veel buitenlandse studenten.

De academie houdt niet bij uit welke provincie haar studenten komen, maar via de actieve alumnivereniging en andere kanalen kon men er toch enigen achterhalen.

Nog niet eens zo lang geleden verlieten jonge ontwerpers Eindhoven na hun afstuderen om zich in Amsterdam, Rotterdam of het buitenland te vestigen, of te gaan werken bij een ontwerpbureau. Maar sinds een jaar of tien blijven er meer in Eindhoven. Het vestigingsklimaat voor jonge ontwerpers is er tamelijk gunstig. Zij kunnen makkelijk aan goedkope werkruimte komen en de regio Eindhoven ondersteunt hen bij het opzetten van een eigen studio. Dit heeft ertoe geleid dat er een aantrekkelijke omgeving is ontstaan, waar men elkaar stimuleert. De jaarlijkse Dutch Design Week trekt 150.000 bezoekers en is het grootste designevenement van Nederland. De stad is zo aantrekkelijk voor jonge ontwerpers dat ook veel buitenlandse masterstudenten er blijven.

 

Alles zelf maken
De uit Twijzel afkomstige ontwerper Tsjalke Bouma is een multitalent die het vormgeven een tijdlang deed naast het bespelen van de basgitaar in de band ‘Sweet Assembler’. Theater is een andere passie van hem, die hij soms in zijn werk kan combineren met vormgeving. Hij ontwierp in 2006 de decors voor een voorstelling ‘Verborgen legende’, een musical over het Azteekse rijk, die is opgevoerd in het bos bij Veenklooster. De banden met Friesland zijn na ruim tien jaar Eindhoven nog steeds hecht.

De keuze voor de Design Academy was een bewuste. ‘Na de middelbare school kon ik kiezen tussen de TU Delft of de Design Academy, die toen nog Akademie Industriële Vormgeving Eindhoven heette. Ik koos voor de academie, omdat deze meer gericht is op de creatief-conceptuele kant van het ontwerpen.’

Tsjalke Bouma: ‘Dat ik in Eindhoven ben gebleven is een samenloop van omstandigheden’

Na zijn afstuderen in 2004 heeft hij zich meteen als zelfstandig ontwerper gevestigd in Eindhoven. ‘Soms werk ik samen met Sjoucke Hooghiem. Dan gaat het meestal om zelf geïnitieerde projecten voor prijsvragen.’ Bouma en Hooghiem leerden elkaar kennen op de Design Academy. Ze wisten aanvankelijk niet dat ze Friese banden deelden en spreken daarom Nederlands met elkaar.

Als productontwerper maakt Bouma verlichting en meubels. Soms beweegt hij zich op het meer conceptuele vlak. ‘De dingen die ik zelf maak, hoeven niet altijd een functie te hebben. Maar alles wat ik ontwerp, wil ik in principe ook zelf kunnen maken.’ Dat levert nieuwe ideeën op, waarvan ook collega-ontwerpers profiteren. ‘Ik word regelmatig gevraagd om meubels voor anderen uit te voeren.’

Het netwerk in Friesland levert hem regelmatig opdrachten op, maar Bouma overweegt niet om zich op korte termijn te vestigen in de provincie. ‘Dat ik in Eindhoven ben gebleven is een samenloop van omstandigheden. De muziek zat in Eindhoven en ik heb hier ook mijn netwerk opgebouwd. En ik ontmoette een lieve vriendin, die me in Eindhoven houdt.’

www.tsjalke.nl

 

Ontwerpster in een krachtwijk
De Eindhovense wijk Woensel-West is een zogeheten ‘krachtwijk’, waar autochtonen, allochtonen en studenten wonen. In deze kleurrijke wijk heeft de uit Harlingen afkomstige ontwerpster Sandra Dijkstra haar studio. Zij studeerde in 2002 af aan de afdeling Mens en Vrije tijd van de Design Academy.

‘Ik woon er al vanaf 1996 en ben er sinds drie jaar actief als vrijwilliger. Met een paar medebewoners heb ik een boek gemaakt over Woensel-West, omdat we vonden dat we eens een positief geluid moesten laten horen uit een krachtwijk.’

Ook ontwierp ze een geschenk dat de wijk heeft aangeboden aan het Ministerie van VROM. ‘De gemeente wil de bedrijvigheid in de wijk stimuleren en ik word met enige regelmaat gevraagd om de vormgeving van projecten in de wijk te verzorgen.’

Sandra Dijkstra: ‘Friesland is wat ontwerpers betreft onontgonnen gebied, terwijl het in Eindhoven stikt van de ontwerpers, die allemaal in dezelfde vijver vissen.’

Product design en grafische vormgeving maken beide deel uit van Dijkstra’s portfolio. De producten zijn meestal door haar zelf geïnitieerde projecten, die ze in eigen beheer produceert en via haar website verkoopt.

‘De gedachte om terug te gaan naar Friesland is tien jaar niet bij me opgekomen, maar soms denk ik er wel eens over na hoe het zou zijn om daar mijn studio te hebben. Als ontwerper kun je je overal vestigen, dus waarom niet in Friesland’, zegt Dijkstra. ‘Friesland is wat ontwerpers betreft onontgonnen gebied, terwijl het in Eindhoven stikt van de ontwerpers, die allemaal in dezelfde vijver vissen.’

Wat haar in Eindhoven houdt, is haar netwerk en het door haar mee opgerichte ontwerperscollectief Rapunzel. ‘Soms krijg je een ontwerpvraag die je beter met meer mensen kunt aanpakken. In Rapunzel zitten alle ontwerpdisciplines. Voor Fair Trade hebben we een project gedaan, waarvoor ik naar Tanzania ben gegaan. Ook voor de organisatie Dutch Design in Development heb ik projecten gedaan in het buitenland. Het jongste project, dat doe ik met Lidewij Spithuis van Rapunzel, is “Eindhoven meets Afghanistan”. Het is een project van Tuyu, een importeur van maatschappelijk verantwoorde relatiegeschenken, en bedoeld om Afghaanse tapijtknopers vooruit te helpen.’

www.sandradijkstra.nl

 

Stimulerende omgeving
Voordat Sjoucke Hooghiem naar de Design Academy ging, had hij de meer praktische opleiding tot goudsmid gevolgd in Schoonhoven. ‘Ik wilde me ontwikkelen als ontwerper en besloot naar Eindhoven te gaan.’

Daar studeerde hij aan de afdeling Mens en Ruimte, die zich richt op de ruimtelijke vormgeving. ‘Dat heeft niet zo veel met de vormgeving van producten te maken, maar mij trok de kijkwijze van deze studierichting en de onderzoekende werkwijze het meest aan.’

In Eindhoven trof hij een serieuzere mentaliteit dan in Schoonhoven en het was er hard werken. ‘Ik vond het een goede opleiding waar ik conceptueel heb leren denken.’

Hooghiem legde er de basis voor een diverse praktijk, die zowel product design als ruimtelijke vormgeving omvat. Soms krijgt hij de mogelijkheid een totaalconcept te ontwerpen. ‘Ik word bijvoorbeeld gevraagd om een winkelinterieur te ontwerpen en daar horen ook meubels bij.’

Sjoucke Hooghiem: ‘Ik kom graag in Friesland; mijn hele familie woont er. Ik zie me dus nog wel eens terugkeren’

Een deel van Hooghiems werk bestaat uit projecten die hij zelf initieert. ‘Ik ben op dit moment bezig met een keramisch product, dat ik al tijdens mijn studie heb ontworpen.’

Met mede-Fries Tsjalke Bouma ontwierp hij in 2010 een hangplek voor senioren, een inzending voor een wedstrijd. ‘Bij bouwplaatsen zie je vaak oude mannen staan. Voor hen hebben we een soort dug-out ontworpen waarin ze beschut tegen weer en wind kunnen zitten.’

Na zijn afstuderen in 2006 werkte hij enige tijd voor een ontwerpbureau om zich in 2007 als zelfstandig ontwerper in Eindhoven te vestigen. Plannen om op korte termijn terug te keren naar Friesland heeft hij niet. ‘Het bevalt me hier goed, want er is hier veel te doen op het gebied van design. Veel mensen van mijn leeftijd zitten in dezelfde fase van hun carrière, wat stimuleert. Zeker in je beginjaren is het belangrijk dat je je collega’s snel kunt spreken.’

Wat voor hem ook meespeelt is dat er in de regio Eindhoven veel gespecialiseerde bedrijven zitten op allerlei gebied. Hij zou zich pas in Friesland kunnen vestigen als hij voldoende vaste opdrachtgevers heeft en minder afhankelijk is van zijn Eindhovense netwerk. ‘Ik kom graag in Friesland; mijn hele familie woont er. Ik zie me dus nog wel eens terugkeren.’

www.studiosjoucke.com

 

Samenwerken aan theatervormgeving
Ontwerpster Annemarie Klijn is geen geboren Friezin, maar ze groeide op in Goutum bij Leeuwarden en ze voert regelmatig opdrachten uit voor Friese theatergezelschappen. Want theatervormgeving is het specialisme waarop zij en haar broer Johan, die evenals zij studeerde aan de Design Academy, zich hebben toegelegd. Een keuze die totnogtoe voldoende werk opleverde voor hun studio Klijnbedrijf, maar Klijn realiseert zich dat er wellicht slecht weer op komst is voor de theatergezelschappen door de bezuinigingen in de cultuursector en de verhoging van het BTW-tarief.

Annemarie Klijn vestigde zich een paar jaar na haar afstuderen in Amsterdam. Haar broer zit in Utrecht, waar Klijnbedrijf ook zijn atelier heeft. ‘Na mijn afstuderen heb ik stage gelopen bij een theatergroep’, vertelt Klijn. ‘Dat vond ik leuk en het leverde me opdrachten uit die wereld op.’

Annemarie Klijn: ‘Friesland lonkt en ik werk er graag op locatie. Maar het is er te stil; ik heb de reuring van de stad nodig’

Voor een ontwerper die van de Design Academy komt, is theatervormgeving een atypische keuze, maar Klijn vindt dat hiervoor in haar opleiding toch een goede basis is gelegd. ‘Ik studeerde aan de richting Mens en Vrije tijd, die destijds geleid werd door Lidewij Edelkoort. Zij werkte met thema’s en liet je vrij wat de invulling betreft. Je leerde zo vanuit een concept te denken.’

Deze aanpak sluit volgens haar goed aan bij het werken voor theatergezelschappen. ‘Wat mij aantrekt in het theater is dat je met veel disciplines naar een eindproduct toe werkt. De acteurs en de mensen van het licht, de muziek en het decor werken allemaal samen. Als wij een decor voor een voorstelling ontwerpen maken we eerst een basisdecor dat gedurende de repetities verder ontwikkeld wordt.’

Opdrachten krijgt Klijnbedrijf van de regisseurs, die meestal voor verscheidene gezelschappen werken. Daar zitten ook Friese gezelschappen bij, meldt Klijn: ‘Binnenkort gaan we het decor voor een familievoorstelling maken voor Tryater, waarvoor we vaker gewerkt hebben. Ook werken we voor de Jeugdtheaterschool in Leeuwarden, waarop mijn broer nog heeft gezeten.’

De banden met Friesland zijn hecht, maar Klijn wil nog niet weg uit de Randstad. ‘Friesland lonkt en ik werk er graag op locatie. Maar het is er te stil; ik heb de reuring van de stad nodig.’

www.klijnbedrijf.com

 

Vormgeving die een verhaal vertelt
Van de vijf geportretteerde ontwerpers is de uit Franeker afkomstige Paul van Houten de enige die in loondienst is. Hij werkt bijna een jaar voor het Utrechtse bureau Tinker, waar hij tentoonstellingen en inspirerende ruimtes ontwikkelt voor musea, overheidsorganisaties en bedrijven.

De keuze om na de middelbare school in Eindhoven te gaan studeren was ruim vijftien jaar geleden voor Van Houten helder. ‘Ik wist al in de vierde van het VWO dat ik iets wilde gaan doen met ontwerpen. In Nederland had je toen de keuze tussen de opleiding Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft, die ik te technisch vond, en de kunstacademies, waarvan de opleiding te autonoom was. Er was maar één opleiding die daar tussenin zat, en dat was de Akademie Industriële Vormgeving Eindhoven. Dat was wat ik zocht. Wat me ook in deze opleiding aantrok, was dat je wordt opgeleid door mensen uit het vak.’

Paul van Houten: ‘Ik heb geen plannen om me in Friesland te vestigen, maar ik voel me er met projecten op vertrouwd terrein’

In 2000 studeerde hij af aan de richting Mens en Vrije tijd. Na een korte periode in een Eindhovens kraakpand als zelfstandig ontwerper en kunstenaar, en dienstverbanden bij diverse ontwerpbureaus, is Paul van Houten bij Tinker gaan werken als 3D-ontwerper. Het ontwerpen van tentoonstellingen en presentaties is hem op het lijf geschreven. ‘Ik wil mensen graag iets bijbrengen, een verhaal vertellen. In een tentoonstelling komt van alles samen; het ontwerp moet er mooi uitzien, het moet de bezoeker sturen en er moet een inhoud worden overgedragen. Ik probeer zoveel mogelijk interactieve elementen te maken, zodat mensen zelf met de materie bezig kunnen zijn. Het leuke aan dit werk is dat het erg divers is, omdat de inhoud per project volledig verschilt.’ Bij Tinker zijn daarom niet alleen ontwerpers in dienst; er werken ook sociaal-wetenschappers, historici en communicatiedeskundigen.

Plannen om zich in Friesland te vestigen heeft Van Houten niet, maar als hij de gelegenheid krijgt een project in deze provincie uit te voeren, dan voelt hij zich op vertrouwd terrein. ‘Ik heb gewerkt aan het Blote Voeten Pad op de grens van Groningen en Friesland. Daarvoor moesten de teksten op de informatiepanelen ook in het Fries vermeld worden. Ik was op het bureau de enige die ze begreep.’

Recent werkte hij aan de presentatie die te zien is in de Oldehove in Leeuwarden. ‘Toen er een horizon gemaakt moest worden van wat je vanaf de Oldehove kan zien, kon ik deze snel realiseren, omdat ik de stad en haar omgeving goed ken.’

www.tinker.nl

 

Earder publiseard yn de Moanne, 10 (2011) 8 (oktober) s. 32-37.