Recensenten aller genres…
In de felle discussies van het afgelopen jaar over de kunsten mis ik aandacht voor een zeer belangrijke professionele groep. Die van de recensenten. Wie zijn dat? Wat wordt er van hen verwacht?
Recensenten zijn allereerst mensen die ongelooflijk veel van de kunsten houden. Twintig of wel dertig jaar lang drie tot vijf avonden per week naar het theater gaan, terwijl u helemaal niet van theater houdt? Dat zou een marteling zijn! Een recensent geeft oprecht om de kunstvorm waar hij of zij over schrijft en heeft alleen daarom al mijn respect.
De recensent heeft een dubbele functie. In eerste instantie een publieke: als een van de vroegste beschouwers beschrijft hij voor een breed publiek zijn visie op een voorstelling, boek, expositie, etc. Daarnaast voert de recensent een dialoog met de kunstenaars, of eigenlijk met het hele professionele veld: hij signaleert ontwikkelingen, wakkert discussies aan en is een spiegel voor de kunstenaar. Ik wil graag deze beide functies toelichten.
De publieke functie. Ik beperk me hier tot theater. Zou u in een theaterrecensie vooral willen lezen of de recensent wel of geen leuke avond heeft gehad? Of dat hij iemand wel of niet leuk vond spelen? Als u de recensent persoonlijk kent en weet wat zijn smaak is, kan het best handig zijn om zijn mening over dit soort dingen te horen. Ik moet wel vermelden dat een recensent in dit geval niets anders is dan een onderdeel van een pr-campagne (ook als hij negatief over de voorstelling schrijft). Het enige waar de recensie dan aan bijdraagt, is de stand van de kaartverkoop. Ik denk dat geen enkele recensent deze ambitie koestert.
Laten we er even van uitgaan dat een lezer van een recensie een theaterliefhebber is die twee tot vijf keer per jaar een voorstelling ziet. De recensent is een professional die dit twee tot vijf maal per week doet. Hoe spannend zou het zijn als de recensent de lezer een echte analyse van een voorstelling zou geven! Over de interpretatie van het stuk, de thematiek, de vorm, de speelstijl. Hoe verhoudt de voorstelling zich tot het andere werk van de maker, of tot andere stukken die op dat ogenblik spelen in het land? Wat is de maatschappelijke lading van de voorstelling, of is die bewust achterwege gelaten? In zo’n opiniestuk kan keiharde kritiek zitten, maar dan wel vanuit een onderbouwde visie.
Tijdens de regieopleiding had ik het voorrecht om drie jaar lang les te krijgen in ‘voorstellingsanalyse’ van theaterrecensente Hanna Bobkova. G’d, wat waren die lessen pittig. De regiestudenten werd steeds gevraagd: ‘Wat zie je?’ Niet je mening. Niet je oordeel. Maar, wat zie je? En dan pas, ‘en wat betekent dat?’ En dan pas, ‘en wat vind jij daarvan?’ Het leek wel een Zen-oefening met onmogelijke koans. De eerste keer dat het me lukte een voorstelling vanuit de betekenis en niet vanuit een oordeel te beschrijven, zal ik niet snel vergeten. Wat een wereld aan verbanden gaat er dan open! Wat een rijkdom! Als elke recensent hiertoe in staat is, wat zonde is het dan om dat niet met je lezers te delen!
En dan de andere functie: de dialoog van de recensent met de kunstenaar en het kunstveld in het algemeen. Mijn beeld hierover is sterk beïnvloed door Vissarion Belinsky (1811-1848), de bevlogen criticus uit ‘de Gouden Eeuw van de Russische literatuur’. Belinsky was de eerste die de aandacht vestigde op het werk van Gogol, Toergenjev en Dostojevsky. De bloei van de Russische literatuur is niet los te zien van zijn kritieken. Wat mij vooral fascineert, is dat Belinsky de dialoog met schrijvers aanging vanuit een zeer persoonlijke zoektocht en met brede interesse voor de nieuwe literatuur en filosofie in het Europa van zijn tijd. Zijn werk wordt nog steeds uitgegeven en veel gelezen.
U begrijpt dat ik het werk van een recensent onmisbaar vindt voor de kunsten. Des te pijnlijker is het om van recensenten te horen dat ze steeds sneller en korter moet schrijven. Dat hun recensies vooral lekker moeten ‘articuleren’. ‘Anders houd je de aandacht van de lezer niet vast.’
Recensenten aller genres, neem uzelf en uw werk serieus! Eis de tijd en ruimte op die jullie nodig hebben om goed werk te leveren! (en laat de kop alstublieft niet over aan de redactie).
Ira Judkovskaja