De mars fan Meindert

SJOERD BOTTEMA – 

Op it omslach in foto fan de skriuwer as jonkje fan in jier as sân. Knibbelhoazzen, heech en net hielendal rjocht oplutsen knûkelige koarte broek mei galgen, in breiden pulloverke en yn kontrast mei dy wat suterige koarte broek in wyt besgroentsje mei strik. “Hy stiet op ‘e startline,” sa bekommentariearret de skriuwer op de earste side fan it boek it portret, “de hurddraversskuon al oan.” Op de foto is net dúdlik te sjen dat it hurddraversskuon binne en it bloeske mei strik ferwiist ek net daliks nei in sportevenemint, mar it mantsje hat in pear oare, ‘netsjese’ skuon yn ‘e hân, dus it sil grif sa wêze. It gehiel makket in wat ûnbehelpsume en brykkomyske yndruk en dêrmei is de toan set. Want it bern bliuwt yn de man: ek de grutte Meindert wit net oeral like handich mei om te gean en rekket nochal ris fersile yn brike sitewaasjes.

 

Kostlik binne de sitaten út it Handboek voor de soldaat, mei de bombast fan in bolderpreek en sa ek bedoeld, mar hjoed de dei mear bespotlik as belearjend.

 

Mei dy formulearring doch ik, betink ik no, it boek gjin rjocht, want dy wekt de yndruk as soe it hjir gean om healwizichheden en mâlfiten en dat is – gelokkich – net it gefal. De toan is luchtich mar net sûnder earnst. It is de skriuwer net om it laitsjen te dwaan – al is dat net ferbean – mar om de fraach oft it dat jonkje op it omslach slagge is om in keardel te wurden. In keardel wurde, dat is yn de eagen fan de skriuwer loskomme fan klisjeemieningen, ôfstân nimme fan sjabloonoardielen, jin net opslute yn monotinken, jin fersette tsjin machtsmisbrûk.

Dat ferget in hâlding dy’t de skriuwer net fan hús út meikrigen hat. De dingen nimme sa’t se binne, dat is de les dy’t mem der by him yndruid hat. De hege miters ha it foar it sizzen en in gewoan mins hat neat yn te bringen. Sa likernôch bringt mem it ûnder wurden. Ut dy formulearring blykt wol dat se har ôfset tsjin de besteande macht en machthawwers, mar de bêste strategy is neffens har net ferset mar oanpassing. It is dan ek op oanstean fan syn mem dat Meindert by de militêre tsjinstkeuring NH ynfollet. “As eksistinsjalist woe ik eins ‘geen’ ynfolje.” Op oanrieden fan syn maten wurdt er trouwens al gau RK. “Yn it Militêr Tehûs fan ‘e Roomsken is it geselliger as by de Protestanten.” Al gau docht bliken dat de godstsjinst der hielendal net ta docht. By beide tehuzen wurdt der net nei frege. “Sels as ateïstyske eksistinsjalist kin ik dêr telâne.”

De foto op it omslach foarmet it útgongspunt fan it boek, mar stiet fierder foar it grutste part los fan de ynhâld. Dy konsintrearret him op de jongfeintejierren fan de skriuwer en dan benammen op de tiid dat er yn tsjinst siet en úteinlik bedarre op in navobasis yn Dútslân. It begjin fan dy soldatetiid beskriuwt Bylsma as gong it ek om in foto, krekt sa’nien as op it omslach, fan dat suver oandwaanlike jonkje, fan himsels dus: “Dêr stean ik dan mei in ploech fan sa’n tritich frjemde jonges yn in lange heechoppige sliepseal, op gympy’s. Kistjes sille ús letter noch oanmetten wurde. In fierstentegrutte overall slobberet my om ‘e lea.” Kostlik binne de sitaten út it Handboek voor de soldaat, mei de bombast fan in bolderpreek en sa ek bedoeld, mar hjoed de dei mear bespotlik as belearjend: “Daar de godsdienst de bron is van alle geluk, deugd en ware moed, behoort ook in de krijgsstand een ieder zich tot het hooghouden daarvan en tot een zedige levenswijze te bevlijtigen.”

De moaiste passaazje út Dêr marsjearje ik hinne is in gedicht. Toan en sfear dogge tinken oan de poëzij fan dy oare Bylsma – Jan J. – mar der stiet gjin boarnefermelding by, dus it sil wol fan Meindert sels wêze. De skriuwer komt mei it fers nei in passaazje oer oarlochsgrêven. Dy binne der yn twa soarten: dy fan de ûnskuldigen, wyt en anonym, en dy fan de skuldigen, dy’t earne oars lizze, “yn grutte prielgrêven mei de ‘Willemsorden’ noch op it boarst.”

Ik sitearje it gedicht hjir yn syn gehiel:

 

Dorfkirche

 

Bebeitele yn ‘e pylders –

aufrecht geblieben by alle

brân – de nammen fan dy’t

foelen foar’t leave heitelân.

 

Dy fan 14, 15 en 16 kinne

mei ien pylder ta. Twa pylders

fergje dy fan 40 oant 43 en

– o hilllige Marije! – dy fan

44 en 45 al trije.

 

Striid oerlibbe, mar oan ’t

fallen ta, beronfele fan

rebelsk nei myld en mylder,

betaast in âlde man in

ûnbebeitele pylder.

 

Hy giet net mear foar de

Heimat, mar foar himsels

langút. Marije noch gau in

krúske, dan keutelet er de

tsjerke út.

(Is dit no in fout gedicht?)

 

By syn ôfswaaien krijt soldaat Bylsma in beoardielingskaart mei. Op de punten hâlding, gedrach en omgong skoart er oars net as ‘goed’. It stelt him swier teloar. It liket notabene wol op in modelmilitêr! Oan ’e ein fan it boek makket Bylsma earlik en iepen de balâns op, sûnder himsels te sparjen, sûnder it moaier te meitsjen as it is. Hy fynt himsels in meirinner, ôfsjoen fan in pear lytse dwersspronkjes braaf yn it gelid, en hy is bang dat dat ek net echt mear feroarje sil, sa’t de titel fan it boek al oanjout: En dêr marsjearje ik hinne.

 

 

Meindert Bylsma, En dêr marsjearje ik hinne, Utjouwerij Elikser 2016, €14,50