Sneinsbern, moandeitemoarnblues

MARRIT DE SCHIFFART – 

Filmmakker Jeroen Hoogendoorn hat gjin plan. En gjin regels. Hy folget yn alles syn gefoel. En dat gefoel hat allegeduerigen de oanstriid om op syk te gean nei de wierheid. Dy hopet er dan wer te finen yn dat gefoel. Folgje jo it noch?

‘Dit is het digitale gedeelte van mijn habitat’, seit Jeroen Hoogendoorn as ik syn studio yn Penjum ynstap. Fernuvere sjoch ik him oan. Okee, ik sjoch in iMac en noch wat oare high tech, en yn it lytse keukentsje stiet in lúks kofjesetapparaat, mar fierder is dit húske dochs út noch yn net digitaal. De studio hûzet yn ien fan de diakonyhúskes achter de tsjerke fan Penjum, boud yn 1861 foar de earmelju. ‘Dus je vindt het niet digitaal? Dan zal ik je het huis hiernaast laten zien, daar woon ik.’ It is as reizgje ik werom yn ’e tiid. ‘Deze muur kwam tevoorschijn toen ik alles stripte, de schouw is door een oom van me gemarmerd en in deze bedstee slapen we. De balken en estriken heb ik in ere hersteld en hier in deze beddekaste bewaar ik mijn lp’s.’

Wat is dat dochs, dat elkenien hjoed-de-dei nei autentisiteit liket te hunkerjen? ‘Tegenwoordig is dat een trend, een hype. Net zoals we in de jaren 70 juist alles wat oud was weggooiden. Ik heb het echter altijd gehad, dat nostalgische, of zoals ik het noem, het analoge. Vandaar ook dat ik vijftien jaar geleden, toen ik 27 was en mijn vrienden van hun eerste salaris allemaal een auto aanschaften, dit huisje kocht en helemaal in oude luister herstelde. Toen was dat raar, nu is het een trend.’

Hoogendoorn folget yn alles syn gefoel. Hy hat gjin plan, mar stroffelet – sa’t er it sels seit – oeral mar in bytsje yn. En dat beteart altyd goed. ‘Ik ben een zondagskind, maar dan wel een met maandagochtendblues, want ik zie soms ook wel problemen. Het maken van een film is bijvoorbeeld het leukste wanneer je trappelend in bed ligt met een goed idee. Ideeën komen vanzelf bovendrijven, maar dat geldt niet voor de uitvoering. Die gaat eigenlijk nooit zonder slag of stoot.’ In goede film ûntstiet neffens de filmer by de graasje fan konsintraasje. As in minske him konsintrearret, ûntsteane de moaiste dingen. ‘Daarnaast vind ik het belangrijk om niet te veel vast te houden aan wetmatigheden. Uiteraard, een film moet aan bepaalde regels voldoen, bijvoorbeeld een bepaalde lengte of spanningsbogen hebben, maar het wordt pas echt interessant wanneer je met die regels speelt. Alles wat je op gevoel – luisterend naar je onderstroom – doet, maakt een film leuk. Ook daarin ben ik dus meer analoog dan digitaal.’

Understream
Hoogendoorn syn widze stie yn it suden fan it lân, hy waard grut yn it easten en studearre Culturele Studies yn it westen. Dêr bleau er in skoftke hingjen foar staazje en wurk, mar it duorre net lang ear’t er nei it noarden kaam. ‘Na al die omzwervingen koos ik bewust voor deze plek. Ik heb altijd een verlangen naar Friesland gehad, de horizon, het weidse, dat spreekt me aan. Waarom? Geen idee. Ik hoef het ook niet weten. Als je dat probeert te verklaren verval je al snel in clichés over romantische verlangens naar stilte en eenzaamheid. Die kloppen niet, want ik ben allesbehalve een loner, ik doe hier in Pingjum juist volop mee aan het verenigingsleven.’

Het gaat niet om de schoonheid, maar om de werkelijkheid, de waarheid. Bovendien: schoonheid bestaat bij de gratie van lelijkheid. En dé waarheid bestaat niet.

‘Ik speel in een combo en zit bij een commissie voor het behoud van het kerkorgel. En ik volg als auditor het comité “Hou Friesland Mooi”, dat strijdt tegen de komst van windmolens.’ Ynienen lykje de eagen fan de 42-jierrige filmmakker yn fjoer en flam te stean. De provinsje Fryslân is fan doel om wynmûnen om Penjum hinne te pleatsen. In plan dêr’t Hoogendoorn totaal net yn leaut. ‘Dit is een typisch voorbeeld van een botsing tussen het oude en het nieuwe systeem.’

‘De provincie heeft een plan en dan ontstaat er een tegenkracht van onderop. Burgers kunnen tegenwoordig allerlei informatie van internet halen, dus doen ze kennis op over bestuur, geldstromen en windmolens. En dan blijkt bijvoorbeeld dat windmolens helemaal niet zo rendabel zijn als gedacht, dat deze methode van duurzame energie allang achterhaald is en dat het toch weer alleen om geld draait: het oude systeem doet er financieel gezien zijn voordeel mee. En dus komt men in opstand, iets wat burgers tegenwoordig met alle sociale media sowieso makkelijker doen. De bevolking maakt zich hard voor een eerlijk systeem en vindt dat als die molens er komen, de winst ook over de gemeenschap moet worden verdeeld. Het provinciaal bestuur heeft de mond vol van “mienskip” en “draagvlak”, maar als puntje bij paaltje komt, doen ze er niets mee.’

Hoogendoorn baalt fan de plannen, mar is der út profesjoneel eachpunt ek bliid mei. Of sa’t er sels seit: ‘Ik ben nu live getuige van een botsing tussen het oude en het nieuwe systeem.’ Moai materiaal foar in dokumintêre. De Penjumer leit it hiele proses dus fêst. Fan de bylden wol er in film meitsje, dy’t Onderstroom as wurktitel hat. Ynstek is de fernuvering en lilkens dy’t yn Penjum en de omlizzende doarpen libbet. ‘Je voelt dat er iets aan de hand is, het broeit, er sluimert een onderstroom die ik maar wat graag wil doorgronden. Op zo’n moment ontstaat er bij mij een natuurlijke drang om de waarheid te zoeken en de werkelijkheid vast te leggen.’

Hoogendoorn is al in pear kear it Provinsjehûs binnenstapt mei in kamera, mar dêr steane se net om him te springen. ‘Nee, de tegenpartij praat liever niet, dat is jammer; ik wil hun verhaal ook horen. Zij hebben eveneens een onderstroom, dat heb ik al gemerkt bij de boer die zijn land beschikbaar stelt. Uit een gesprek met hem bleek dat hij twijfelt, het zit hem niet lekker. Het is trouwens niet de bedoeling om van Onderstroom een protestfilm te maken, het moet meer een soort observerende documentaire worden. Het gaat erom dat ik de waarheid boven tafel krijg.’ Dy wierheid, dat is wol in ‘dingetje’ foar de filmmakker. ‘Ik zoek inderdaad altijd naar de waarheid, ook al weet ik dat die niet bestaat. Toch probeer ik haar te vinden door mijn wereldbeeld te toetsen aan dat van anderen en op zoek te gaan naar de onderstroom, dat wat tussen de regels staat.’

Ivige syktocht nei de wierheid
As redakteur en filmer fan televyzjeprogramma’s, dokumintêres en films reizge Hoogendoorn de hiele wrâld oer. Mar it leafst makket er frij wurk en dêrfoar siket er de ûnderwerpen tichterby. Sa is er op dit stuit dwaande mei in film oer in slieperdyk: De Penjumer Gulden Halsbân. Hy docht sokke projekten graach allinne, dan is er ferantwurdlik foar rezjy, kamera en montaazje. ‘Ja, dat werkt voor mij. Op deze manier benader ik de werkelijkheid het beste, omdat er geen ruis van een camera- of geluidsman is. Dat maakt het filmen intiemer en doet het meer op een een-op-een-gesprek lijken. Al heeft zoiets natuurlijk ook zijn beperkingen. Omdat ik mijn concentratie verdeel tussen verschillende disciplines zitten er soms lelijke beelden of slechte audio tussen. Dat moet dan maar, het gaat niet om de schoonheid, maar om de werkelijkheid, de waarheid. Bovendien: schoonheid bestaat bij de gratie van lelijkheid. En dé waarheid bestaat niet.’