Panorama InsideOut op Groot Lankum
ELSKE SCHOTANUS –
Op verschillende locaties in Friesland wordt gewerkt aan een geschilderd panorama van het Friese landschap dat deze zomer, in het kader van LF2018, te zien zal zijn in Franeker: op het terrein Groot Lankum. Een geschilderd panorama, een landschap van stemmingen, InsideOut. Voor de Moanne nam Elske Schotanus een kijkje in atelier Stukje Bij Beetje in Heerenveen waar (ex-)cliënten uit de psychiatrie werken aan één van de doeken van het cirkelvormig panorama, dat uit negen segmenten zal bestaan.
Het resultaat wordt niet wat ík wil, maar het geheel wordt ook niet wat de ander wil.
Aan de wand hangt een kleurig schilderij, daarop een molen, water, fraaie wolkenpartijen, rietsigaren. Straks zullen in het water zeepaardjes opduiken. Verf en kwasten liggen al klaar. Maar voor de schilders aan het werk kunnen, is er tijd voor een praatje, voor koffie en moeten er dingen worden geregeld. Voor de groep in Heerenveen is het de laatste schildersessie, want over een paar weken verhuist het doek naar Franeker waar de deelnemers de laatste hand zullen leggen aan hun segment. Andere doeken komen bijvoorbeeld uit Drachten of van een gesloten afdeling.
Thea Gerritsen, voormalig humanistisch raadsvrouw in de GGZ als bedenker en projectleider van het community art project, wil weten wie van de deelnemers mee naar Franeker gaat. Dat is vrijwel iedereen. Het zal een lange dag worden, waarschuwt ze, want Hans Looijen, directeur van het Dolhuys | Museum van de geest en het Outsider Art Museum in Haarlem komt ’s ochtends kijken en ’s middags wordt er geschilderd. Wie weet, oppert Thea Gerritsen, is Hans Looijen te interesseren voor een expositie in zijn museum. Niet van het panorama InsideOut. Dát zal na de expositie in delen door de provincie worden geëxposeerd. En in een later stadium wordt het doek verwerkt tot tassen en schorten. Nee, voor Hans Looijen verzamelt Thea Gerritsen portfolio’s met eigen werk van deelnemers.
“Ik werk veel in 3D”, zegt een jonge vrouw, “en ik heb altijd te weinig tijd. Daarom heb ik dit gemaakt.” Uit haar tas komt een fraaie klok tevoorschijn, waarop niet alleen cijfers, maar ook allerlei radertjes, sleutels en… een doodshoofd, het geheel bewerkt met een koperen gloed. In die tas ook een kunstenaarsboek, één van de meest fraaie exemplaren die ik ooit onder ogen heb gehad en waarbij elke dubbele pagina een andere stemming weergeeft, dan weer duister, dan weer vrolijk of lieflijk. “Vaak,” zegt zij, “werk ik aan meerdere boeken tegelijk.” Op de smartphone van iemand anders zijn olieverfschilderijen te zien: landschappen, koeien en paarden, een skûtsje. Niet iedereen werkt zo realistisch als hij. Ik zie een klok, daarbij een hand en in die hand, vol stippen, een beginnende ster. Met realistische elementen wordt zo een imaginaire wereld geschapen. Intrigerend…
Werken aan het panorama is anders dan het vervaardigen van eigen werk. Als groep wordt er overlegd wie wat waar doet. “Zo’n grote lucht”, merkt een van de schilders op, “en geen vogels…” En dus schildert zij een grote vogel op het doek. Een duikliefhebber brengt zeepaardjes aan. “Een Fries landschap zonder kerk”, vindt een derde, “dát kan echt niet.” Beeldend kunstenaar en artistiek leider Baukje Spaltro stelt voor dat de kerk in het water zou kunnen komen. Zij wordt er hartelijk om uitgelachen. Dat Baukje Spaltro’s advies in de wind wordt geslagen klopt met hoe zij tegen het hele proces aankijkt. “Het resultaat wordt niet wat ík wil, maar het geheel wordt ook niet wat de ander wil.”
Op basis van praten, brainstormen, schetsen en schilderen hebben deelnemers hun eigen ervaringen met het Friese landschap gegeven. Baukje, genoemd naar haar overgrootmoeder die uit Franeker kwam, woont in Amsterdam. Wat haar anders maakt dan anderen is haar werkmethode, namelijk die van Co-Creatie. Daarbij werkt zij met ‘tekenvragen’. Voor het panorama InsideOut luidde die vraag: wat betekent het Friese landschap voor jou? Daarbij gaat het om stemmingen, basis voor het totaalontwerp dat van haar hand is en waarmee de deelnemers een kader wordt geboden.
De onderlaag is aangebracht in fluorescerende kleuren. “Die verf werkt als een boycotje, om de mensen uit hun comfortzone te halen en aan te sporen op hun intuïtie te werken.” Dat is ook wat zij degenen die niet aan het landschap aan de wand werken – dat gebeurt in groepjes – aanraadt. Op tafel ligt een oefendoek. Iemand schildert er voetjes op, een ander vraagt zich af wat te schilderen. “Gewoon, het eerste wat in je opkomt. Het doek dwingt het vervolg vanzelf af.”
De tijd vliegt. Deze vijfde en laatste sessie wordt feestelijk afgesloten waarna het doek, evenals de elders vervaardigde segmenten, naar Groot Lankum verhuist. De tentoonstelling wordt 8 juni geopend en zal in juni en juli te zien zijn. O.a. muziek en poëzie maken ook deel uit van de manifestatie. Door kunst en psychiatrie zo met elkaar te verbinden wil de Stichting Panorama Fryslân-Franeker 2018 een positief beeld schetsen van mensen die met de psychiatrie te maken hebben (gehad). Vanwege de te verwachten belangstelling van de pers kunnen deelnemers een mediatraining volgen. “En wie van jullie”, wil Thea Gerritsen weten, “geeft zich op als vrijwilliger om tijdens de openingsuren aanwezig te zijn?”
www.facebook.com/PanoramaFraneker
Wat een op detail goed geschreven en begrijpend stuk. Knap gedaan.