Mooi afscheid van Cargo

DIRK VAN GINKEL – 

Precies 25 jaar geleden, op het Friese deel van de Afsluitdijk, begon het werk aan het Nationaal Geschenk aan de Zee van Stichting Cargo. Er verrees bij Breezanddijk een hoogspanningsmast met beweegbare armen, er werden vier bakkershuisjes neergezet en een kantoortje. Het idee was de hoogspanningsmast vol te metselen met broden die ter plekke werden gebakken. Eenmaal gevuld zou de mast worden afgezonken in de Noordzee.

Namens de natie wilde Stichting Cargo de zee een geschenk aanbieden. Een offer bestaande uit de symbolische opbrengst van het door Nederland op de zee veroverde land: 20.000 broden, gebakken van graan uit de polders. Over dit project, dat voor grote opschudding zorgde in het land, ging op vrijdag 24 juni een film in première: ‘De Poëzie van de Daad’.

De Muur was gevallen, de Sovjet-Unie bestond niet meer, grenzen gingen open, de economie trok aan, alles leek mogelijk. Behalve een Nationaal Geschenk aan de Zee.

Documentairemaker Emile van de Griendt, destijds student aan de HKU, filmde het project. Hij bracht niet alleen het hele proces in beeld – de bouw van de mast, het bakken en inmetselen van het brood – ook legde hij op Breezanddijk de reacties vast van de vele bezoekers. De film toont hoe doordacht het concept van Cargo was en met hoeveel zorg het project werd opgetuigd. Uit alle details spreekt een groot gevoel voor theater.

Er werd destijds zeer negatief gereageerd op het initiatief. Woordvoerder Ron Peperkamp, steevast gekleed in colbert en das en steeds even beschaafd in zijn reacties, moest zich de hoon van menig presentator laten welgevallen. “Waarom een hoogspanningsmast met brood? Waarom geen lantaarnpaal met komkommers?” Ook het publiek liet zich niet onbetuigd: “Als het echte kerels waren, dan offerden ze zichzelf.” Ook was er een Fries die refereerde aan het oude gezegde: “Er lopen meer gekken buiten Franeker dan erin” – nu trof hij ze opeens allemaal aan op Breezanddijk. “Ze moesten ze opsluiten.”

De film ‘De Poëzie van de Daad’ toont hoe doordacht het concept van Cargo was en met hoeveel zorg het project werd opgetuigd. Uit alle details spreekt een groot gevoel voor theater.

Dan was er nog de gecoördineerde actie van basisschoolkinderen uit de bible belt die op aanwijzing van de schoolleiding protestbrieven stuurden, omdat het toch zo schandelijk was dat de halve wereld honger leed en dat er hier in Nederland mensen waren die zomaar brood in zee wilden gooien. De kerken hadden het Nationaal Geschenk aan de Zee bovendien veroordeeld als een heidens ritueel.

En altijd was er de vraag: wat kost dat en wie betaalt dat? Peperkamp noemde steevast bedragen die in de tonnen liepen. In werkelijkheid werd het project financieel gedragen door donateurs die voor 10 gulden een brood hadden geadopteerd. Sponsors stelden materialen, machines en grondstoffen ter beschikking.

Weerstand tegen het Nationaal Geschenk aan de Zee was er tot op hoog niveau. Minister Maij-Weggen gaf geen toestemming de mast af te zinken en uiteindelijk bekrachtigde de Raad van State haar besluit. De film van Van de Griendt maakt duidelijk dat het allemaal ‘part of the plan’ was.

Weerstand tegen het Nationaal Geschenk aan de Zee was er tot op hoog niveau. De film maakt duidelijk dat het allemaal ‘part of the plan’ was.

Om te beginnen was er de stichtingsvorm van het project met een goed doel als oogmerk. Van de Griendt laat Kees Bolten, met Peperkamp het brein achter Cargo, zeggen: “Als we het Nationaal Geschenk als kunstproject hadden gebracht, had iedereen gedacht: Oh kunst, best hoor, ga je gang. Mensen halen dan hun schouders op en lopen verder.”

Peperkamp laat zich in het openbaar alle negativiteit welgevallen, terwijl hij bewust zijn belangrijkste troef niet uitspeelde. Hij had kunnen zeggen: “Hoezo verspilling? Hoezo honger in de rest van de wereld? Hoezo milieuvervuiling? Wat jullie ons verwijten, doen Nederlandse consumenten en bedrijven in veel ernstiger mate. Kijk bijvoorbeeld eens naar wat jullie aan voedsel weggooien.”

Kees Bolten: “Als we het Nationaal Geschenk als kunstproject hadden gebracht, had iedereen gedacht: ‘Oh kunst, best hoor, ga je gang. Mensen halen dan hun schouders op en lopen verder’.”

Maar Bolten en Peperkamp zaten niet te wachten op hun gelijk. Het ging ze juist om de scherpe randjes, om de grenzen aan de tolerantie in een tijd waarin alles mogelijk leek. De Muur was gevallen, de Sovjet-Unie bestond niet meer, grenzen gingen open, de economie trok aan, alles leek mogelijk. Behalve een Nationaal Geschenk aan de Zee.

Van de ene dag op de andere was het hele bakkersdorp plus de mast ineens van Breezanddijk verdwenen. Niemand wist waar alles gebleven was. Peperkamp en Bolten waren onbereikbaar. Een paar dagen later spoelden er aan de kust broden aan. Was de mast dan toch in zee gedumpt? Om het raadsel in stand te houden, werd de documentaire toen nog niet uitgezonden.

Wie alsnog de toedracht van het project wil weten, kan de documentaire nu bekijken.

Een van de laatste shots toont Kees Bolten. Een grote, stoere, enthousiaste kerel die met tranen in de ogen voor het laatst naar Het Geschenk kijkt en zegt: “Ik heb hier toch anderhalf jaar met haar liggen rollebollen.” Pijnlijk maar prachtig.

‘De Poëzie van de Daad’ van documentairemaker Emile van de Griendt is te zien op https://vimeo.com/169076496 en er is een facebookpagina: https://www.facebook.com/depoezievandedaad/