fotografy: Linus Harms

Kanteling van kijken

DIRK VAN GINKEL – 

Hij bouwt een groot tijdmechaniek in Dordrecht en werkt aan een reusachtige camera obscura voor het strand van Terschelling. Tijdens Oerol is deze installatie te beklimmen en te beleven. Kunstenaar Arjen Boerstra houdt van ontregelende projecten. Te midden van de metalen en houten schaalmodellen van huidige en toekomstige installaties vertelt hij over zijn werk: ‘Ik hou er enorm van om de dingen uit hun context te halen en ze vanuit een ander perspectief te tonen’.

Zelden kunst gezien die zo humoristisch is als die van Arjen Boerstra. Op de dvd die is bijgesloten bij zijn boek ‘Waarnemingen en gebeurtenissen’ staat het filmpje ‘Fietsen’. Uit de schaduwen die door de laagstaande zon gemaakt worden, kun je afleiden wat er gebeurt.

 

‘Door nadrukkelijk de werkelijkheid te betrekken in de dingen die ik maak, kunnen mensen mijn werk makkelijk beleven.’

 

Er is een fietser, Boerstra, die door een kaal winterlandschap fietst en een karretje voorttrekt. Op dat karretje staat een hoge paal waaraan een camera is bevestigd. De fietser en het landschap worden van bovenaf gefilmd. Omdat de camera een fisheye lens heeft, wordt het geheel sterk vertekend. Het landschap heeft de vorm gekregen van een globe waarin de fietser in verhouding enorm groot aanwezig is. Hij fietst niet door het landschap, hij fietst over de wereldbol, waarbij de wereld samenvalt met de kale akkers links en rechts van de weg. Er wordt niets gezegd, er is geen muziekje, er is alleen het geluid van de wind en van de fietsbanden op de weg. Twee minuten en veertig seconden duurt het. Het had net zo goed korter als langer kunnen duren. Het heeft geen begin of einde en er is geen aanleiding. Ook de titel helpt je niet het geheel te duiden. Het is wat het is en als kijker zoek je het maar uit. Heerlijk.

 

Oeroud maar actueel
Boerstra’s boek heet ‘Waarnemingen en gebeurtenissen’. Dat klinkt alsof het een verzameling registraties is van wat de kunstenaar om zich heen heeft zien plaatsvinden. Als was hij een buitenstaander. Maar zoals het filmpje ‘Fietsen’ al laat zien, creëert Boerstra de gebeurtenissen zelf. Hij ensceneert ook de waarneming. Tegelijkertijd is hij als maker een decorstuk in de gebeurtenis. En dan is er nog de vervorming van de wereld waarin de handeling zich afspeelt. Het is één groot spel met de verwachtingspatronen van de toeschouwer.

‘Ik hou er enorm van om de dingen uit hun context te halen en ze vanuit een ander perspectief te tonen’, zegt Boerstra. ‘Humor is daarbij een middel dat je kunt inschakelen om mensen te interesseren voor dat andere perspectief. Het maakt dat ze mogelijk bereid zijn iets verder te denken dat ze normaal gesproken zouden doen. In dit geval ga je misschien toch anders naar een landschap kijken, ervaar je de schoonheid ervan op een nieuwe manier. En dan is er natuurlijk ook het absurdisme dat zo’n filmpje kenmerkt. Dat zou je kunnen zien als een commentaar op al die dingen die we dag in dag uit zo gedachteloos doen.’

 

‘Ik heb geen boodschap en ik heb niet de illusie dat ik de wereld kan verbeteren. Ik wil alleen graag dat mensen zich af en toe eens verwonderen, zich even bewust zijn van de wereld om hen heen: hun omgeving, het landschap, de manier waarop ze in het leven staan.’

 

Nog zo’n voorbeeld van een spel met contexten. Arjen Boerstra rijdt sinds kort in een auto waarop hij een bordje heeft geplakt met de tekst ‘Boerstra Engineering’.

‘Al heel snel stond er een vertegenwoordiger op de stoep die mij allerhande technische materialen wilde verkopen. Toen we hier in het zonnetje wat aan het praten waren, zagen we steeds meer auto’s langsrijden met eenzelfde soort bordje erop. Ik zei nog: misschien zijn dat allemaal kunstenaars die net als ik “undercover” zijn gegaan. Misschien speelt iedereen wel net zo’n toneelstukje als ik. Ik vind dat een soort kanteling van kijken die best interessant is. Zijn de dingen wel wat ze lijken? Een oeroud, maar uiterst actueel thema.’

 

Menselijke maat
Zo vreemd is het trouwens niet dat Boerstra zichzelf aanduidt als engineer. In zijn studio, die vooral een werkplaats is, herinnert alles aan bouwen, aan techniek, aan hameren, zagen en schroeven. Hij heeft zojuist een enorme verzameling meccano gekocht, met duizenden boutjes en moertjes, hoekstukken, tandwieltjes… En hij heeft er ook al een stel werkende machines mee gemaakt, soms modellen voor later uit te voeren projecten. Zulke modellen zijn er ook van hout, zoals dat van de toren die hij later dit jaar voor Oerol zal maken.

‘Ik vind ambachtelijkheid heel belangrijk. Het heeft voor mij te maken met het verlangen naar een tijd waarin de wereld nog was ingericht naar de menselijke maat. Een wereld waarin mensen nog in staat waren met wat hout en doek en touw hun huizen en boten en vliegdingen te bouwen. De zestiende tot de negentiende eeuw, zo’n beetje.

‘Ik ben niet dol op het nu. Ik vind het vreselijk dat je niet eens meer zelf de accu van je mobiele telefoon kunt vervangen en dat je voor een nieuwe koplamp naar de garage moet. Ik becommentarieer de moderne tijd door te laten zien dat het ook heel anders kan. Niet door om me heen te schoppen, maar door dingen te bouwen die mensen het gevoel geven dat ze die zelf ook kunnen maken. Ik wil daar eigenlijk mee zeggen, dat het aan de mensen zelf is om te bepalen hoe afhankelijk ze zich maken van de systemen om hen heen en hoe zelfredzaam ze zijn.’

 

De troost van het kerstbaleffect
Boerstra heeft verschillende boten gebouwd van triplex, hij bedacht een capsule waarmee hij het water op en de lucht in kon, en hij maakte een mobiele patatbakkerskraam waarmee hij op Oerol op het strand stond.

Dat laatste leverde een prachtig filmpje op: een van god en iedereen verlaten strand met die eenzame patatkraam en niemand die kwam. ‘Heel absurdistisch was dat’, zegt Boerstra. ‘Sta je daar tijdens een drukbezocht festival de eenzame patabakker te wezen. Dat had ik zo niet gepland, maar voor het filmpje was het prachtig.’

 

‘Dat ik mezelf als het ware op een vondst trakteer, is voor mij een belangrijke functie van kunst. Maar als toeschouwer kun je er ook wat aan hebben.’

 

Nu bouwt Boerstra weer voor Oerol, het model staat op de werktafel. Het doet in zijn vorm sterk denken aan Panorama Mesdag. Maar het visuele effect is heel anders, vertelt hij.

‘Van mijn filmpje “Fietsen” had ik geleerd dat een fisheye lens geen optimaal resultaat gaf. Als klassiek opgeleid landschapsschilder vind ik dat een landschap voor een derde uit land moet bestaan en voor twee derde uit lucht. Dat was in “Fietsen” omgekeerd. Ik ben toen verder gaan zoeken en kwam uit bij de kerstbalprent van de kunstenaar Escher: die kerstbal weerspiegelt alles. Toen ik dus een kerstbal monteerde boven de camera kreeg ik die klassieke indeling weer. Dat effect gebruik ik ook op Oerol.’

Op het Seinpaalduin van Terschelling, het hoogste punt van het eiland, wil Boerstra ‘een groots moment’ creëren in de geschiedenis van de landschapsbeleving. Hij gaat er een toren bouwen – de Proeftoren Camera Batavia, een soort voorstudie voor de definitieve Camera Batavia, die een reusachtige camera obscura zal zijn – waarin mensen zichzelf en het omringende landschap op een heel andere manier terugzien dan ze gewend zijn, namelijk als een bol spiegelbeeld. Maar wel een allesomvattend beeld. ‘Dat is het, meer niet. Het is een nieuw soort werkelijkheid waarvan ik misschien wel hoop dat het de mensen een beetje troost biedt. Zoals je ook getroost kunt worden door de landschappen van de Haagse School. Maar daar hoef je als kijker geen moeite voor te doen, hiervoor wel een beetje.

‘Ik heb geen boodschap, ik heb niet de illusie dat ik de wereld kan verbeteren, ik wil alleen graag dat mensen zich af en toe eens verwonderen, zich even bewust zijn van de wereld om hen heen: hun omgeving, het landschap, de dingen die ze gebruiken en de manier waarop ze dat doen.’

 

Aanhaken en loslaten
Verwondering zal ook het gevoel zijn dat mensen ervaren bij zijn nieuwe installatie in Dordrecht. In een grote voormalige fabriekshal heeft Boerstra een tijdmechaniek gemaakt dat een ronde tafel in beweging brengt. Op die tafel liggen brokstukken van magneten en daarboven hangt een naald, zoals die vroeger wel gebruikt werd om sokken mee te stoppen. Die naald wordt in beweging gebracht door de met de tafel mee bewegende magneten: aantrekking en afstoting, in een eindeloze omloop. En tussen die momenten van aantrekking en afstoting zwabbert ie wat heen en weer, zoekende.

‘Ik was laatst in een bejaardentehuis en dat stond vol met enorme grote klokken. Dat vind ik zo raar. Arme mensen, dacht ik. Maar het bracht me op het idee iets met tijd te doen. Ik heb eerst een klokmechaniek gemaakt van meccano – oud speelgoed en een klok, dan heb je de tijd wel te pakken – en dat model vervolgens vertaald naar een enorm ding van hout, dat er een beetje Eise Eisinga-achtig uitziet. Dat beweegt, gelukkig tot irritatie van menig bezoeker, heel langzaam. En dan is er nog die naald die daar maar wat rondwiebelt.

Ik verraste mezelf enorm met het idee van deze installatie. Dat is voor mij een belangrijke functie van kunst trouwens, dat ik mezelf als het ware op een vondst trakteer. Maar als toeschouwer kun je er ook wat aan hebben. Je kunt er veel aspecten van het leven aan vastknopen als je wilt: mensen die op zoek zijn naar houvast, steeds de weg kwijtraken, twijfelen, steeds maar weer hopen of juist vrolijk van gebeurtenis naar gebeurtenis hoppen… Maar je mag van mij helemaal zelf weten wat je er in ziet.’

 

Non-elitair
De kunst van Arjen Boerstra mag misschien een tikje ontregelend overkomen, ze is allesbehalve ontoegankelijk. Dat is bewust gedaan.

‘Ik ben nagenoeg cultuurloos opgegroeid, niemand heeft mij in mijn jeugd geleerd hoe ik naar kunst zou kunnen kijken of wat ik er aan zou kunnen beleven. Het heeft me aardig wat tijd en moeite gekost om dat te repareren. Daarom vind ik het belangrijk dat mijn werk toegankelijk is. Door nadrukkelijk de werkelijkheid te betrekken in de dingen die ik maak, kunnen mensen eenvoudig een brug slaan naar mijn kunst. Mijn werk is makkelijk te beleven, ook door mijzelf.’

 

Earder ferskynd yn de Moanne, 14 (2015), 3 (maaie), s. 6-11.

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.