Justerland: it earste Aldfryske temapark

RICHARD DE BOER – 

It earste living history temapark dat wijd wurdt oan ‘e Fryske Aldheid stiet aanst yn Noard-Hollân. Op Justerland sille fan simmer 2015 ôf de âlde Friezen mei histoarysk spektakelteater ta libben brocht wurde. ‘Bij ons kom je ook wel Romeinen tegen, maar die hangen dan als schedels aan de wand’, seit teater- en tillevyzjemakker Chris Houtman, de driuwende krêft efter Justerland.

‘Ik ben gek op geschiedenis’, zo motiveert Chris Houtman het gedurfde plan voor een 22 hectare groot historisch spektakelpark in het Noord-Hollandse recreatiegebied Geestmerambacht. De afgeladen boekenkast in zijn werkkamer, in de Bergense kantoorvilla van architectenbureau Min2, bevestigt dat.

‘Deze historici zijn het niet allemaal met elkaar eens,’ zegt Houtman terwijl hij naar de geschriften in de kast wijst, ‘maar dat maakt het juist zo boeiend. Als je naar de primaire bronnen uit de eerste eeuw na Christus kijkt, dan is er veel meer over de Friezen geschreven dan wij aannemen. Wij kennen de teksten van Tacitus niet goed genoeg. Je komt altijd dezelfde stukjes tegen die men van elkaar overschrijft. Bovendien hebben recente archeologische opgravingen veel nieuws aan het licht gebracht. We weten nog steeds niet precies waar dat Baduhennawoud was, maar wel waar het fort Castellum Flevum heeft gelegen. Dat is gewoon opgegraven.’

We hebben altijd die plaatjes in ons hoofd van Friezen in berenvellen, maar die jongens gingen al in het begin van onze jaartelling de wereld over.

Houtman doelt hiermee op de locaties van de legendarische Slag van Baduhenna in 28 na Christus. De Friezen, in opstand gekomen tegen een ondraaglijke belastingverhoging, belegerden toen het Romeinse fort Castellum Flevum. De slag die volgde in het woud van oorlogsgodin Baduhenna liep uit op een totale nederlaag van de Romeinen. Historici als Willem Pleyte en Pieter Boeles hebben lange tijd gepoogd deze locaties in het huidige Friesland te situeren. Maar juist diep in Noord-Holland, bij de aanleg van de tunnels onder het Noordzeekanaal bij Velsen, zijn de restanten van Castellum Flevum te voorschijn gekomen.

‘Het is precies zoals het Asterix-verhaal. De Friezen zijn nooit veroverd door de Romeinen, zij hielden werkelijk dapper stand. Dát verhaal willen wij in Justerland vertellen. Wij gaan het hebben over de mensen die boven de Romeinse limes woonden. Bij ons kom je ook wel Romeinen tegen, maar die zijn dood. Die hangen dan als schedels aan de wand.’

 

Elfhonderd Friese ruiters
De thematiek van Justerland – het Friese verleden van Noord-Holland tot het jaar 1000 – lijkt niets gemeen te hebben met het televisiewerk van Chris Houtman, wiens tv-series zoals Finals, Taxi, West Side en Surinamers zijn beter dan Marokkanen dikwijls de hedendaagse multiculturele realiteit als setting hebben. ‘Maar dit is ook heel multicultureel’, merkt hij aan. ‘We weten dat Julius Caesar zijn persoonlijke keizerlijke lijfwacht uit Treveren en Bataven liet samenstellen. Deze lijfwachten vergezelden hem altijd en overal, tot in Egypte en het Midden-Oosten. Jongens uit de Betuwe hebben dus Cleopatra gezien, stel je dat eens voor!’

‘Omdat er overal grafopschriften van die mannen zijn teruggevonden, weten we waar ze zijn geweest. De Friezen woonden weliswaar buiten het Romeinse Rijk, maar hadden een bondgenootschap en leverden troepen. Er is ook een grafsteen gevonden van een Friese cavalerist die overleed in 60 na Christus in Midden-Engeland, bij de opstand van koningin Boudicca tegen de Romeinen. We hebben altijd die plaatjes in ons hoofd van Friezen in berenvellen, maar die jongens gingen al in het begin van onze jaartelling de wereld over.’

‘De Romeinen lieten de grenzen nooit bewaken door de mensen die daar woonden, want die konden makkelijk in opstand komen. De Friezen stationeerden ze dus in Engeland. Het fort Housesteads aan de Muur van Hadrianus was in de tweede eeuw de basis van elfhonderd Friese ruiters met eigen paarden en dienstpersoneel. En hier in Nederland werd de Romeinse grens bewaakt door mensen uit Noord-Afrika. Dat weten we ook dankzij die grafstenen. Dus in de eerste eeuw lopen hier mensen uit Marokko rond. Dat is nou de grap, dit verhaal is veel multicultureler dan we denken.’

 

Ongebonden spiritueel
Het idee voor Justerland ontstond toen Houtman in 2009 werkte aan zijn locatietheaterstuk Baduhenna. Voor dit verhaal over een groep mensen die zich een verdwaalde Friese stam waant, bouwde hij in het duingebied tussen Bergen en Schoorl een nederzetting uit het begin van de jaartelling na. ‘Dat was zó leuk dat ik vond dat we dit soort locatietheater permanent moesten gaan doen’, vertelt Houtman. ‘Maar het is goed dat we daarmee niet meteen in 2009 zijn begonnen. Dan waren we keihard op onze bek gegaan.’

Justerland haakt in op maatschappelijke trends zoals bezinning, spiritualiteit en terugkeren naar de eigen roots.

In plaats daarvan zijn de plannen stap voor stap uitgedacht en zakelijk doorgelicht door het adviesbureau ZKA Consultants. ‘Dat adviesbureau zei dat Justerland haalbaar is,’ legt Houtman uit, ‘maar je moet het niet in één keer bouwen. Als je over meerdere jaren verspreidt, dan kun je leren van je fouten en dingen bijstellen.’ Het adviesbureau verwacht verder dat Justerland een breed publiek kan aantrekken, doordat het themapark een mengeling biedt van landschapsbeleving, levende geschiedenis, dieren, ambachten, documentaires, televisiedrama, theatershows en een Parade-achtige zomersfeer.

Justerland haakt ook in op maatschappelijke trends als bezinning, spiritualiteit en terugkeren naar de eigen roots. Daarmee wordt in potentie ongeveer een kwart van de Nederlanders aangesproken die ‘ongebonden spiritueel’ is, een categorie die ook onder jongeren goed vertegenwoordigd is.

Als opmaat naar de geplande opening van het park in 2014 werd de afgelopen drie jaar elke zomer het Justerland Festival georganiseerd, met levende geschiedenis en historisch theater vlakbij de locatie van het toekomstige themapark. ‘Maar we zijn een jaar vertraagd doordat ik ernstig ziek werd’, zegt de inmiddels genezen Houtman, die als gevolg van keelkanker met een stemprothese praat.

‘Inmiddels ligt alles goed op schema voor 2015. In het najaar nemen we mensen in dienst en zitten we hier straks met z’n vijven het zomerspektakel voor te bereiden. En Justerland is niet alleen een themapark, maar we gaan ook aan het park gerelateerde tv-programma’s maken voor de publieke omroep. Daarvoor hebben we IDTV als mediapartner.’

Historici en archeologen als Lindsay Powell, Jona Lendering en Arjen Bosman geven inhoudelijk advies aan Houtman, die ook samenwerkt met het nieuwe Noord-Hollandse archeologiecentrum Huis van Hilde. De landschaps- en parkinrichting van Justerland is in handen van architect Maarten Min, die eerder onder meer het modern landgoed Heerenwoud in Heerenveen ontwierp. Er worden allereerst grote waterpartijen aangelegd, duizenden bomen geplant en een IJzertijdnederzetting op een terp gebouwd. Van de in totaal 22 hectare grond in recreatiegebied Geestmerambacht wordt volgend jaar vier hectare in gebruik genomen.

 

Vernieuwend locatietheater
Als grote inspiratiebron noemt Houtman de formule van het Franse theaterpark Puy du Fou, in de omgeving van Nantes: ‘Dat park vertelt de geschiedenis van Frankrijk met theatershows, en tussen de shows door is er levende geschiedenis. Ze zijn klein begonnen, dertig jaar geleden, en zijn nu 110 hectare groot. Je hebt als bezoeker twee dagen nodig om alles te kunnen zien. Die formule gaan wij in het klein toepassen. Justerland wordt geen Archeon, maar een echt theaterpark. Onze insteek is vernieuwend locatietheater, zoals je dat bijvoorbeeld ziet bij de hit Soldaat van Oranje.’

We doen niet zomaar een show vanwege de show, maar omdat we er een verhaal mee willen vertellen.

In het openingsseizoen volgend jaar zullen er elke dag al vier shows te zien zijn, belooft Houtman: ‘Eén verhaallijn gaat over de eerste ontmoeting tussen Friezen en Romeinen. Een Fries kijkt naar de horizon en ziet daar dertigduizend mannen in harnassen aan komen lopen. Hij heeft zelf een mes waarvoor hij een halve boerderij heeft opgeofferd, want zoveel kostte een mes in die tijd. En daar ziet hij legioenen verschijnen die volledig zijn uitgerust in staal. De schellen vallen hem van de ogen, dat kan niet anders.’

‘Deze Fries besluit in Romeinse dienst te treden, maar dan moet hij wel leren paardrijden zoals de Romeinen dat willen. We laten dan een Romeinse ruitershow zien die gebaseerd is op beschrijvingen van allerlei ruiteroefeningen door de vierde-eeuwse auteur Vegetius. Die show doen we met Engelse stuntrijders. Boogschutters die in galop kunnen draaien op het paard en op de tegenstander schieten terwijl ze wegrijden. We doen dus niet zomaar een show vanwege de show, maar omdat we er een verhaal mee willen vertellen. Maar een verhaal eindigt wel met een cliffhanger. Dan wil je weten hoe het verhaal afloopt. En dat zie je pas in de slotshow.’

 

Mythisch Avalon
De shows die Justerland gaat brengen, appelleren volgens Houtman aan oerkrachten die onder het moderne culturele vernislaagje vandaan gaan komen: ‘Onze inspiratie is veel breder dan alleen wat in West-Friesland of Noord-Holland is gebeurd. We gaan ook terug naar de bronnen van het mythische Avalon, dat deel uitmaakt van de Noordzeegermaanse cultuur. In Justerland bouwen we een magisch eiland waar twee paarden vrij rondlopen. Met Sjoerd Kuyper, de kinderboekenschrijver, gaan we werken aan een scène met een meisje, een priesteres-in-opleiding die bevriend is met zo’n paard. Daarmee komen we bij Tacitus terecht, die in Germania schreef over deze heilige witte paarden, die een toekomstvoorspellende gave hebben en alleen door priesters of priesteressen benaderd kunnen worden.’

Ook over de allerkleinsten is nagedacht in Justerland met de bouw van een zogenaamd Sammeltjesdorp. ‘We hebben een Noord-Hollandse kaboutersoort ontdekt waarvan de oorsprong te herleiden is tot de Romeinse tijd’, licht hij toe. ‘Op Texel bestond er een Sommeltjesberg en op Wieringen een Sammeltjeskuil. Daar wonen aardmannetjes, zo vertelden ouders vroeger aan hun kinderen. Stoute kabouters die glimmende voorwerpen stelen. Maar op die twee plekken hebben amateur-archeologen in vorige eeuwen laat-Romeinse graven gevonden, waarbij allerlei metalen voorwerpen zijn opgegraven. Aan die verhalen over Sammeltjes kan een soort gemeenschappelijke herinnering ten grondslag hebben gelegen, een vage collectieve nagedachtenis aan een plek waar mensen begraven lagen die niet van onze wereld zijn. Zo ontstaan legendes.’

 

It earste simmerseizoen fan teaterpark Justerland fynt plak fan 5 july o/m 6 septimber 2015. Sjoch: www.justerland.nl. Dit artikel ferskynt yn in wiidweidiger foarm ek yn it septimbernûmer fan de Moanne.