Jochem Hamstra skilderet syn famylje

KAREN BIES – 

Skilder Jochem Hamstra wol der mei ophâlde. Dat leaust net, ast sjochst watfoar skilderijen oft er makket. Mar faak hat er skjin syn nocht fan it keunstner-wêzen. De jildkrapte – ek al ferkocht er ferline jier 14 wurken, hy kin der net fan libje. “En dan tinkst: wêr doch ik it eins foar.” Wat him der ta set om dochs alle dagen syn atelier wer op te sykjen, is it projekt om âlde famyljefoto’s te skilderjen yn 52 skilderijen.

It atelier is op in souder yn in hofke, oan de A-kerkstrjitte yn Grins. Troch it dakfinster hat it in geweldich útsicht op de dakken en de achtertunen fan de stêd. Jochem Hamstra makket dêr ek skilderijen fan. Lytse houten paneeltsjes mei lytse stikjes byld fan bûten – in beam, in kezyn, in auto, in garaazjedoar, refleksjes fan it rút. Bylden, abstrakt werjûn yn ferve op hout. “Ik brûk ôffalhout dat ik op strjitte fyn of yn containers. Ik sjoch it lizzen en fyn it skande as it fuort giet. Moai dat it materiaal fan dy stedsfragminten sels ek út de stêd komt.”

Op de ezel stiet in grut skilderij mei in tafreel op in brulloftsfeest. “Sjoch, dit wie de foto. Fjouwer figueren en in jukebox yn in kroech. Meastal posearje minsken op foto’s mar dit is wat in frjemde komposysje. Yn it hoekje in man mei in frou op’e skurte. Hjir in man oan de kant, dy past der eins net op, ik sit der oer te tinken om noch in skilderij te meitsjen mei allinnich dy man der op. Ferskillende bylden fan itselde fotomomint.”

Op de grûn in oar skilderij dat ek noch net ôf is: in famke dat dy bleu oansjocht, yn in strjitte mei huzen en minsken op de achtergrûn. “Ik wit by god net wêr’t dit is. Wierskynlik it Hearrenfean. Ik wit ek net wa’t dit famke is. Mar dêr giet it my ek net om. Ik meitsje skilderijen fan âlde foto’s dy’t ik oait krigen ha fan ús mem of fan oare famyljeleden en ik hoech net te witten wa’t it binne. Soms wit ik it wol mar dan fertel ik it dochs leaver net.”

 

It hat altyd myn trots west dat ik út in skippersfamylje kom.

 

Hannel en muzyk
Jochem Hamstra waard yn 1962 berne yn in skippersfamylje. Syn pake en beppe, omkes en tantes wennen op skûtsjes, syn heit en mem op in ‘gewoan’ frachtskipke “opboud mei in stjoerhut, in masinekeamer en in roefke”. Simpel, in bytsje earmoedich. De famylje libbe fan de hannel yn âld izer, fodden en manufaktueren. Omke wie skjirreslyp. Mem en de tantes giene mei klean yn koffers achterop ’e fyts de buorkerijen bydel. Se hiene in fêste kliïntêle, yn de omkriten fan it Hearrenfean – de Gordyk, Ychtenbrêge, de Lemmer. “Dizze foto is makke yn de buert fan it Hearrenfean, by de Van Engelenfeart, dêr’t ik berne bin. Simmers lei it skip dêr faak. Winterdeis leine we yn it sintrum fan it Fean, oan de Hearewâl. Dan koe heit oan it wurk by de gemeente of by in fabryk.

Ik ha hjir noch in âld krantestikje: ‘Overdag de handel en ’s avonds de muziek.’ Dit binne myn pake en beppe, Lykele en Anna Hamstra, op har skûtsje. ‘Zo lag de Nieuwe Zorg, het schip van het echtpaar Hamstra, te blinken in de zon. Schipper Hamstra verzorgt haar buitenom, Anna Hamstra zorgt dat alles binnenin de roef blinkt.’ ”

“It hat altyd myn trots west dat ik út in skippersfamylje kom. Ik ha in romantysk byld fan de tiid dat we mei fjouwer of fiif skippen oan de Van Engelenfeart leine. Pake spile op syn akkordeon, wy leine op de wâl, de manlju in pilske derby, de sinne. Dy frijheid! It stiet my noch by dat wy froeger troch de plysje fuortstjoerd waarden, omdat wy dêr net lizze mochten. Pake en in omke fan my skreauwen de keninginne in brief, dat se beide senuwpasjint wiene en net bûten de beboude kom lizze koene. Mar der kaam in antwurd dat it dochs net mocht.

Op in dúdlik sichtber plak yn de roef hong in papier mei de Wet op Woonwagens en Woonschepen. Dêr stie yn hoefolle minsken oft der oan board wenje mochten. Dat fûn ik fernederjend. It makke my ek grutsk op wêr’t ik weikom.”

“Ik ha altyd dingen oer myn skippersferline sammele: foto’s, artikeltsjes, en no bin ik safier dat ik der wat mei dwaan wol. In boek meitsje, oantinkens út myn jeugd tekenje. En skilderijen fan foto’s dus. Op merken kinst wolris pakketsjes foto’s keapje fan totaal ûnbekende minsken. Sa’n ferhaal wurdt it, datst dy ôffregest wa’t dit binne. It is wol myn famylje, mar it soe likegoed oer dyn famylje gean kinne.

Yn trije en in heal jier tiid bin ik in soad minsken kwytrekke: âlders, broer, beppe en twa omkes. Dêr hat dit projekt wol wat mei te meitsjen. Mar it is net út sentimint en dêrom set ik der ek gjin nammen by. Dan kinne de minsken tinke: o wat hat dy jonge wat meimakke. Dat wol ik foarkomme, dat minsken tinke dat ik it dêrom doch. Sjoch, dy foto’s en dy kranteknipsels binne fansels nostalgy, mar it wurde gjin nostalgyske skilderijen. Ik skilderje net sentiminteel, net om te bewarjen, of werom te tinken. As ik skilderje nim ik ôfstân fan it ûnderwerp, dan is it net myn heit of myn broer, nee, dan is it puer in objekt. Ik stean hjir echt net mei triennen yn de eagen foar it doek. Mar it wurdt wol in oade oan myn famylje, eins oan de manier fan libjen. Dy minsken fertsjintwurdigen in bepaalde tiid, dy skilderijen fertsjintwurdigje myn jeugd.”

 

‘Overdag de handel, ’s avonds de muziek.’

 

Fergonklikheid
Jochem Hamstra nimt my mei nei in stikje souder, de opslach fan syn skilderijen. “Ik haw it lêsten leechhelle. Alles besjoen, wat ik bewarje wol, wat fuortkin. Guon doeken rôlje ik op, lis ik hjir boppe del, sadat ik se letter miskien op in spyramt sette kin. Of ik beskilderje de achterkant. Ik ha net folle plak dus dat kin net oars.” Jochem Hamstra hat romte nedich foar syn projekt fan 52 skilderijen fan famyljefoto’s.

“Twaenfyftich, omdat ik dat in moai getal fyn, 52 wiken yn in jier. It giet oer tiid, hè. Tiid spilet faak in rol. En de fergonklikheid, eins is dat wol it tema yn al myn skilderijen. As ik fiskkoppen skilderje, dan is dat hiel dúdlik. Rau, de dea sit der gewoan yn. Ik helje makreel fan de merk, kop en sturt bliuwe oer en dy skilderje ik dan. Hjir mei ferwrongen bierblikjes derby. Ik seach in foto yn’e krante fan in oanslach yn Bagdad op in merk, dêr lei al dy fisk oer de grûn. Sa kom ik op in idee.

As ik jild nedich ha meitsje ik in hjerringtentoanstelling. Der binne aardich wat minsken dy’t sa’n skilderijke fan my ha. Dan skilderje ik hjerringen op karton út de supermerk en dy ferkeapje ik foar 250 euro. Dat is ekstra ynkommen, ik neam dat ek byfangst.”

Hy pakt in oar doek út de steapel wei, dy’t tsjin de muorre oan stiet. “Hjir ien mei twa fulde koeken. Doe’t myn broer kremeard wie kaam de boade op my ôf mei in tas. Dat wiene dus de fulde koeken dy’t oerbleaun wiene fan de kremaasje. Typysk Hollânsk, do hast derfoar betelle dus do krijst se mei. It is sa banaal, eins absurd. Ik ha der in searje skilderijen fan makke mei beskimmele koeken, de triedden en de kofjespoaren rinne der oerhinne.”

Hy lit my noch in searje sjen dy’t ‘Matinee’ hjit, oer de âlde bioskoop op it Hearrenfean dy’t net mear bestiet, mar dêr’t er yn syn jeugd altyd hinne gong. Moaie skilderijen. Dochs is fergonklikheid net in fleurich tema, merk ik op. “Mar ik ha ek net folle nocht om fleurige skilderijtsjes te meitsjen. Ik skilderje ek wol lykweinen. Dus nee, oan ellinde gjin gebrek.”

 

Der binne mominten dat ik it net mear sitten sjoch. Wêr bin ik oan begûn?

 

Ophâlde
“Ik ha wolris sein: ik meitsje dy 52 skilderijen en dan kap ik dermei. Wier, dat soe bêst kinne. Ik ha it wol hân, gewoan myn nocht derfan. As ik moarns wekker wurd tink ik noait: ha, lekker skilderje. Froeger wie dat wol sa. Mar no, ik moat my der echt ta sette. Miskien is it de midlifekrisis. En altyd dat finansjele, dêr’t in soad keunstners mei sitte trouwens. Ferkeapest yn in jier 14 skilderijen en kinst der noch net fan libje. Dêr ha ik wol soargen oer. Ik wol wolris wat oars, mar ja, wat. Eins kin ik allinnich mar skilderje.

Ik ha no 12 skilderijen fan dy famyljefoto’s klear, dus it beslút om der 52 te meitsjen hâldt my geande. Mar der binne mominten dat ik it net mear sitten sjoch. Wêr bin ik oan begûn? Der is àltyd in momint, eins yn elts skilderij dat ik meitsje, dat ik it totaal kwyt bin. Dat ik echt tink: ik krij it gewoan net foarmekoar. Dan sit ik hjir yn de stoel, dan bin ik sà lulk. Ien kear ha ’k myn pinsiel gewoan keihurd nei dat doek smiten, as in werpmes. De achterkant gong der dwers trochhinne. It wie in skilderij mei fiskkoppen en der sitte no twa gatten yn. It is wol ferkocht trouwens. Mar dêr moat ik wol mei oppasse, want om dy grutte doeken te fernielen, dat is sonde. Ik ha wolris troch in doek hinne skopt. Puere frustraasje.

Dat iene skilderij dêr’t ik sels op stean, yn dy kafeesêne koe ik it gesicht fan dat famke mar net goed krije. Wylts it hiel ienfâldich is. Mar o, ik krige it mar net goed. De folgjende dei: Jochem, noch ien kear probearje, sei ik tsjin mysels. As it net slagget skilderje ik him hielendal oer en dat meitsje ik der in oar skilderij fan. Mar ik sette myn kwast op it doek en binnen in minút stie dat famke der op. Dat is hiel frjemd.

Do hast ek altyd in momint yn in skilderij, datst witst dat it net mear misgean kin. En dat is in geweldich momint. Dan skilderet it gewoan hiel lekker, allover painting neam ik dat, dan hoechst it skilderij allinnich noch mar hiel moai te meitsjen. Dan sit it goed, witst wol.”

 

Earder publiseard yn de Moanne, 09 (2010),  2 (maart) s. 6-9.