Ivige rom
SJOERD BOTTEMA –
Fan ’t simmer ferstoar de dichter Hans Vlek, tweintich jier nei it ferskinen fan syn lêste bondel. In grut part fan syn libben reizge er hinne en wer tusken ferskillende psychiatryske ynrjochtingen. Yn 2001 waard in dokumintêre oer him makke, dêr’t er him geregeld yn oerjoech oan ûnfersteanber mompeljen en tsjustere assosjaasjes. It stereotype fan de dizige dichter yn hegere sfearen. Dochs is it dyselde dichter dy’t yn ‘e sechtiger jierren heldere tagonklike fersen skreau sûnder poëtysk blabla en dichterlik abakadabra. Ferneamd is syn lofsang op de geranium:
Geranium, prachtige bloem
die niet mooi is, wijn
van de kruidenier, kip
tussen de vogels, sieraad
van alles wat arm en goedkoop is.
(Geranium, yn: Een warm hemd voor de winter, 1968)
In tema dat geregeld weromkeart yn syn iere gedichten is ‘Dichtung und Wahrheit’. Dêrby kiest Vlek altyd foar de werklikheid en hat er graach de gek mei dichterlike pretinsjes:
Het is tijd voor een groot
gedicht. Over liefde, oorlog,
eenzaamheid, of een prachtige
zonsopgang gezien vanuit een bootje
op het meer. Een magnifiek
alleszeggend allerlaatst
gedicht, een transplantatie
van de lezer in de dichter.
(Hoog tijd, yn: Iets eetbaars, 1966)
It ultime gedicht of proazawurk, dat is wêr’t elke skriuwer fan dreamt. Meastentiids stikem, want sok dreamen is in tikje begrutlik, teminsten as it earnst is. Lûdop dreame fan ivige rom kin allinne mar as de skriuwer dy ambysje presintearret as gekheid. It boadskip fan sa’n útspatting is dat we dy net serieus nimme moatte. Sa fantasearret Walter van den Broeck yn Verdwaalde post oer de ultime dichtbondel dy’t er oait noch ris skriuwe wol. Fol op it oargel, alle registers iepen. Dat levert in kostlike hyperboal op, dy’t sterk tinken docht oan in ferneamde passaazje út Nader tot U fan Gerard Reve. Ek dy stekt himsels sa ûneindich omheech dat it gjin mienens wêze kin, dat it gekheid wêze moat, de skriuwer makket himsels en syn aspiraasjes bespotlik. Ik set se hjir neist elkoar. Earst Reve, want Verdwaalde post ferskynde pas yn 1998 en Nader tot U al yn 1969.
Neen, o neen, ik mocht nimmer de hoop opgeven dat ik eenmaal datgene zou schrijven wat geschreven moest worden, maar dat nog niemand, ooit, op schrift had gesteld: het boek, alweer, dat alle boeken overbodig zou maken, en na welks voltooiing geen enkele schrijver zich meer zou hoeven af te tobben, omdat gans het mensdom, ja zelfs de gehele, thans nog in haat en angst gekluisterde natuur, verlost zou zijn.
En dan moat it moaiste en wûnderbaarlikste noch komme: God dy’t it stal fan in ezel oannimt en by de skriuwer oankloppet. “Gerard, dat boek van je – weet je dat Ik bij sommige stukken gehuild heb?” Wat dêrnei bart, wit elkenien noch wol dy’t it boek oait lêzen hat. Skande as it net sa is. Helje dan dy skea gau yn en lês dat boek.
Nader tot U wie net it ‘boek der boeken’, mar dizze passaazje rikt wol nei ûnberikbere hichten. It ideaal fan it net benei te kommen masterwurk, dat is hjir sa prachtich ûnder wurden brocht, dêr koe gjin skriuwer noch langer lûdop fan dreame. Pas yn 1998 doarst Van den Broeck it wer oan. In nij hichtepunt? Of dochs sulver ynstee fan goud? Oardielje sels:
Na mijn dood zou hij [de Bundel der Bundels] gevonden, gelezen en geniaal worden bevonden, en bijgevolg in alle talen over de hele wereld worden verspreid. Waarna een soort internationale rouwdag zou worden uitgeroepen, waarop critici, in lompen gehuld, met uitgestoken ogen en afgehakte handen verplicht zouden worden blootsvoets spitsroeden te lopen tussen de inmiddels door mijn gedichten bevrijde mensenmassa’s. Met loodzware folianten zouden zij zo hard en zo lang op het hoofd worden geslagen, dat zij aan het einde van hun lange tocht aan de voet van het ondertussen te mijner ere opgerichte standbeeld, dood zouden neervallen. Heel even zou dat standbeeld dan tot leven komen, zijn gulp losknopen en een krachtige urinestraal richten op de domme tronies van die levenloze hoop nitwits en parasieten.
Jaja, sa kin it wol wer. Of sa’t Hans Vlek it sa moai relativearret yn de lêste rigels fan Hoog tijd:
Maar nu
is het tijd om te eten:
de aardappelen zijn al koud,
de sju is aan de bordrand vastgekoekt.