In memoriam Johan van Aken

DIRK VAN GINKEL –

Beeldend kunstenaar Johan van Aken overleed op 1 juni jl. op 73-jarige leeftijd. Van Aken was een landschapsschilder met een heel eigen signatuur in de Friese schilderkunst. Het Fries Museum en Museum Dr8888 hebben werk van hem in hun collecties.

Er schuilt verrassend veel poëzie in de koele kleuren en hoekige vlakverdeling in het werk van Johan van Aken.

Eigen stem

In het koor van Friese landschapsschilders heeft de autodidact Van Aken een heel eigen stem. In zijn landschappen ontbreekt alles wat een landschap tot een landschap maakt. Wolken, bomen, beesten, boeren, dorpen, kerktorens, een zonnetje… Zelfs het kleurgebruik van Van Aken is ‘onlandschappelijk’. En toch weet Van Aken met zijn puur geometrische benadering landschappen te suggereren die je zonder aarzeling associeert met het Friese platteland of de waddenkust. Verrassend is hoeveel poëzie er schuilt in zijn koele kleuren en hoekige vlakverdeling. Je proeft de lofzang op het Friese landschap door de afstandelijke benadering heen. Naast dit geometrische werk maakte hij ook puur abstract-geometrisch werk, soms op de computer.

Silent Signs

Johan van Aken – Abstract landschap. Fotografie: Dirk van Ginkel

Van Aken begint met schilderen als hij 30 jaar oud is. Vanaf het allereerste begin reduceert hij de werkelijkheid, laat hij weg wat hij niet relevant vindt. Hij laat zich hierin beïnvloeden door vormtaal van de Russische constructivisten Lissitsky, Rodchenko en Malevitsj.

Maar Van Aken zoekt niet alleen naar manieren om de vorm en de ruimte van het landschap te vangen, hij wil ook de beweging die een landschap kenmerkt ‘vastleggen’. Hij gebruikt daarvoor het medium video. In het filmpje ‘Silent Signs’ bijvoorbeeld creëert Van Aken een werkelijkheid waar vorm, ruimte en beweging samen een ‘digital painting’ vormen. Het begint met een beeld van heen en weer stromend zeewater aan de kust. Hierover legt hij – laag na laag – andere beelden, waardoor een soort golvende geometrische abstractie ontstaat. Een bewegend Van Aken-schilderij. Hij componeerde er zelf de muziek bij.

Johan van Aken was een veelzijdig kunstenaar, die zich steeds wilde vernieuwen en zich bekwaamde in verschillende media. Op de expositie ‘Ode aan het Landschap’ In de Martinikerk in Franeker is tot 30 augustus een zestal schilderijen van Van Aken te zien.

www.johanvanaken.nl en www.roosvantudor.nl