Ien persoan oansprekke mei ‘jim’

HENK WOLF – 

De kar tusken ‘do’ en ‘jo’ is soms dreech. ‘Do’ kin ûnfetsoenlik oerkomme en ‘jo’ ôfstannelik. Foar in protte minsken is de oanspraak yn de tredde persoan dan in oplossing. Sa freegje myn studinten faak: “Henk, hat Henk de toets al neisjoen?”

“Wom ek in pûdsje?”

Ik haw op it stuit mar leafst trije studintes dy’t noch in oare oansprekfoarm brûke, nammentlik ‘jim’. Dêrmei sprekke se net allinne in groepke oan, mar ek ien persoan. It giet dan altyd om ien dy’t se net kinne en dy’t se te âld fine foar ‘do’ en te jong foar ‘jo’. Se wenje allegear yn ‘e noardlike Wâlden en ha bybaantsjes yn winkels en yn in snackbar. Tsjin klanten brûke se dat ‘jim’ alle trije. Faak wurdt it dan ynkoarte, sizze se: “Wom [= wolle jim] ek in pûdsje?” Tsjin in ûnbekende dy’t se it paad freegje, soenen se ek ‘jim’ brûke.

Hast alle foarnamwurden wurde wolris brûkt as fetsoenlikheidsfoarm foar de twadde persoan iental. De tredde persoan iental wurdt wol brûkt, bygelyks yn it Noard-Frysk fan Dútslân: “koon hi me flicht heelpe?” betsjut letterlik ‘kin hy my miskien helpe?’, mar wurdt wol brûkt foar ‘kinne jo my miskien helpe?’. De earste persoan meartal (‘wy’) kinne wy út it Nederlânske soarchjargon: “Hebben wij ons boterhammetje al op, mevrouw Jansen?” De twadde persoan meartal komt heel faak as fetsoenlikheidsfoarm foar. It Frysk ‘jo’, it Nederlânske ‘gij’ en ‘jij’ en it Ingelske ‘you’ binne allegear ûntstien ús sa’n eardere meartalsfoarm. Yn âlder Dútsk waard ‘Ihr’ (jim) ek wol brûkt as fetsoenlike oanspraak fan ien persoan. Yn modern Dútsk wurdt dêr de tredde persoan meartal (sy) foar brûkt: “Können Sie mir vielleicht helfen?” Allinne fan de earste persoan iental (ik) as fetsoenlikheidsfoarm kin ik gjin foarbylden betinke.