Tussen hamer en aambeeld
HANS SMELIK –
In 1952 verscheen de novelle ‘Tussen hamer en aambeeld’, vijf jaar nadat die door de 19-jarige Harry Mulisch was geschreven. Zelf was hij over dit boek, dat over de tegenstellingen tussen Oost en West gaat, niet tevreden. Dat de in 2016 gepromoveerde Peter Schoen (Heerenveen, 1961) juist deze titel koos voor de handelseditie van zijn proefschrift getuigt van moed. Overigens moet je wel moed en vooral doorzettingsvermogen hebben om je vijfentwintig jaar lang aan een onderzoek naar het Friese zilver in de Gouden Eeuw te wijden.
Samenvattend mag hier alleszins worden vermeld dat Peter Schoen een welkome en belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het onderzoek van het Friese zilver in de 17de eeuw.
Het is een boek geworden voor de liefhebber van Fries zilver, waarbij ik denk aan de serieuze verzamelaar en vooral aan diegenen die zich vanuit hun professie met het Nederlandse zilver bezighouden. Maar de leek die houdt van smeuïge verslagen van rechtszaken kan ik het boek, dat wemelt van de casussen, niet aanbevelen. Ingewijden echter zullen er een schat aan gegevens in vinden toegespitst op de steden Leeuwarden en het kleinschaliger en socialere Bolsward. In het boek komen vele onderwerpen aan de orde, zoals het demografisch perspectief, de wetten en voorschriften waaraan zilversmeden gehouden waren en zich niet altijd hielden, de verhouding van de magistraat tot de gilden, de verhouding van de gildeleden tot hun collega’s in de provincie, de aan het zilverwerk gerelateerde munt, de opleiding van zilversmeden, het knechtenstelsel en het sociale leven van de smeden zoals hun feesten en maaltijden. Daarnaast zijn de merken en biografische schetsen van de Leeuwarder en Bolswarder meesters uit de 17de eeuw opgenomen. Een compliment verdienen de helder door Schoen geschreven besluiten na elk hoofdstuk en de samenvatting van het boek aan het eind.
De stelling van Schoen dat het 17de-eeuwse Friese zilver in de 19de eeuw door een culturele Friese elite zou zijn opgehemeld, lijkt mij grotendeels terecht. Dat gebeurde en gebeurt nu nog, ook in andere delen van ons land. Dat een, door hem niet nader benoemde, hoeveelheid van het Fries gekeurde zilver niet door Friese zilversmeden zou zijn vervaardigd maar door hun Amsterdamse collega’s, lijkt mij niet erg waarschijnlijk. Het is overigens wel een interessante hypothese die jaren geleden al door Johan R. ter Molen voorzichtig werd gelanceerd. Welke jonge (kunst)historicus werpt zich op om deze hypothese aan een onderzoek te onderwerpen? Ik schrijf ‘jong’, want ook met zo’n project zullen vele jaren gemoeid zijn.
Samenvattend mag hier alleszins worden vermeld dat Peter Schoen een welkome en belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het onderzoek van het Friese zilver in de 17de eeuw. Om het Friese zilver in het algemeen te determineren blijft echter het standaardwerk van Elias Voet Jr. ‘Merken van Friesche goud- en zilversmeden’ (Martinus Nijhoff, 1e druk 1932 en 2de herziene druk 1974) nog steeds onontbeerlijk. Dag geldt ook voor het eveneens door Martinus Nijhoff in vier delen uitgegeven ‘Dutch silver’ van Frederiks waarin de Friese topstukken zijn afgebeeld.
Verder moeten hier worden genoemd de afzonderlijke publicaties over het Harlinger zilver door Hugo ter Avest, over het Dokkumer, Kollumer en Amelander zilver onder redactie van Jan Jaap Luijt en het Heerenveense zilver, eveneens van Peter Schoen. Bovendien zagen in 2014 de drie delen Fries zilver het licht, onder redactie van Prof. Johan R. ter Molen. Deze editie bevat weinig tekst maar wel een keur van afbeeldingen van voorwerpen die illustratief zijn voor wat er in de provincie Friesland werd geproduceerd of, indien een nader onderzoek dat zou uitwijzen, zijn geïmporteerd uit Amsterdam.